Derleyen: Baran Gülsün, Mimar

İklim krizinin yıkıcı sonuçlarına paralel olarak, sürdürülebilir bir dünyanın önemi her geçen gün daha net anlaşılırken mevcut tablonun büyük bir paydaşı olan yapı sektörü alternatif çözümler aramaya devam ediyor. Bu doğrultudaki çalışmaların önemli bir bölümü, karbon emisyonu düşük geleneksel yapı malzemelerini günümüz şartlarına ve ihtiyaçlarına cevap verebilecek hale getirmeyi kapsıyor.

Bu bağlamda pek çok araştırmanın konusu olan kerpiç, insanlık tarihinin en eski yapı malzemelerinden biri. Basitçe toprak, saman ve suyun karıştırılması ve oluşan karışımın güneşte kurutulmasıyla elde edilen malzeme; gözenekli yapısı sayesinde nefes alma, yüksek ısı yalıtım performansı, yaşam döngüsü boyunca doğal çevreye uyum, düşük maliyet ve kolay üretim gibi pek çok avantaja sahip olsa da malzemenin basınç dayanımının düşük, neme duyarlılığının yüksek olması ve sık bakım gerektirmesi kullanımını kısıtlıyor.

Tüm bu kısıtlara rağmen, dar sokaklarıyla “çöl incisi” Gadames’in çamur, kireç ve palmiye gövdelerinden oluşan evleri tarihe meydan okurken, 200 yıl önceye tarihlenen konik kubbeli Harran evleri önemli bir turistik destinasyon olarak ilgi çekiyor. 1982’den beri UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Şibam’ın 5-11 katlı kerpiç binaları 7.000 kişiye yuva olmaya devam ederken, Djenne halkı tarihi kerpiç camide ibadet etmeyi, gölgesinde dinlenmeyi ve pazar kurmayı sürdürüyor. 

Kerpiç, günümüzde modern teknikler ve malzemeler karşısında geri planda kalmış olsa da, bu ikonik örneklerin yanı sıra, önemli bir yapı stokunu da temsil ediyor. Dünya nüfusunun azımsanamayacak bir kısmı kerpiç evlerde yaşamaya devam ediyor ve her yıl farklı coğrafyalarda binlerce kerpiç yapı üretiliyor.

İki yıl önce kaybettiğimiz ve kerpiç üzerine yoğun bir mesai harcamış olan yüksek mimar, mühendis, ozan ve yazar Cengiz Bektaş ise mimarların kerpiç malzemeyi tanımalarının önemini şu sözlerle vurguluyordu: “Türkiyeli mimarın kerpiç üzerine bilgi, beceri edinmiş olması öyle “merak”tan, “araştırma isteğinden” falan değil; insanlarımızın en az yüzde 25’ine yardım edebilmek için bir sorumluluk. Daha da açıkçası zorunluluk” (1).

Öte yandan, kerpiç uygulamalarında kalifiye iş gücüne bağımlılığının diğer yapı malzemelerine kıyasla daha az olması, son dönemde mimarlık gündeminde sağlam bir yer edinen katılımcı mimarlık pratikleri açısından önemli bir potansiyel teşkil ediyor.

Toprak esaslı yapı malzemelerinin, mimarlığın tarihinde olduğu gibi geleceğinde de önemli rol oynayacağı inancıyla, bu ayki Dosya sayfalarında, toprak esaslı malzemeler kullanılarak üretilen ve farklı bölgelerde yer alan 7 modern yapı tasarımına yer verdik.

Not
1. http://www.yapi.com.tr/haberler/kerpicle-cagdas-mimarlik_61066.html