Deprem Sonrası Geçici Yapı Çözümleri
Ülkemizde 6 şubat tarihinde yaşanan depremler sonrasında açığa çıkan geçici barınma ihtiyacı doğrultusunda bu ayki Dosya sayfalarımızda dünyanın farklı bölgelerinde tasarlanmış ve farklı tekniklerin farklı malzemelerle kullanıldığı ve sosyal gereksinimleri de bir tasarım faktörü olarak çözümleyen nitelikli deprem sonrası geçici yapı çözümlerini ele aldık.
Derleyen: Gülce Halıcı, Mimar
6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş ve çevre illerde meydana gelen depremlerin ardından çok sayıda konutun yıkılması ve ağır hasar görmesi nedeniyle depremzede vatandaşlarımıza yeniden barınma alanı sağlanması zorunluluğu doğdu. Ülkemizde afet sonrası kriz yönetimi belli bir stratejiye dayanmadığından ve halihazırda stok olarak saklanan hızlı kurulabilir deprem sonrası hızlı barınma çözümü tanımlanmadığından pek çok depremzede çok zor şartlar altında kaldı. Varolan mobil tuvaletler ve çadırlar genellikle fiziksel ihtyaçlara ve maliyete odaklanıyor. Özellikle afet sonrası hızlı ve düzensiz biçimde kurulan deprem çadırları soğuk havada ısı yalıtımı sağlayamaması, duş ve tuvalet gibi hijyen ihtiyaçlarını tam olarak karşılayamaması nedeniyle dahi insanların uzun zamanlar boyunca hayatlarını sürdürebilecekleri bir mekan olmaktan çok uzak kalıyor. Zaten ölümle burun buruna gelmiş, psikolojik anlamda şok etkisi altında olan insanlara hızlı bir şekilde barınma alanı sunamamak depremzedelerin soğuk nedeniyle hastalıklara yakalanmalarına, hijyenin de olmaması sebebiyle tamiri mümkün olmayacak başka psikolojik travmalar yaşamalarına sebebiyet verebiliyor.
Halihazırda sürdürülen acil geçici barınma çözümleri insanlara huzurlu ve güvenli sosyal alanlar sağlayabilme konusunda yetersiz kaldığından bu konuda yeniden düşünmek ve hızlı çözümler üretmek mimarların temel sorumluluklarından biri. Bu süreçte mimarların çeşitli meslek odalarıyla işbirliği yaparak, sosyal medya yoluyla bu konudaki duyuruları takip ederek hızlı bir biçimde aksiyona geçmeleri ve depremzedeleri sosyal ve mekansal anlamda destekleyecek barınma ortamlarının şekillenmesinde rol almaları gerekiyor.
6 Şubat ve sonrasında yaşanan depremler sırasında önemli sayıdaki vatandaşımızın ise evsiz kaldığına acı bir şekilde şahit olduk. Bu sebeple, bu ayki Dosya sayfalarımızda dünyanın farklı bölgelerinde tasarlanmış ve farklı tekniklerin, farklı malzemelerle kullanıldığı ve sosyal gereksinimleri de bir tasarım
faktörü olarak çözümleyen nitelikli deprem sonrası geçici yapı çözümlerini ele aldık. Bu konuda devletle, çeşitli meslek odalarıyla ve çeşitli sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği yaparak çözüm arayışında olan mimar ve mühendisler içinbu yapı çözümlerinin ilham verici olabilmesini umuyoruz.
Grid, Avustralya
Mimari Tasarım: Carter Williamson Architects
Tamamlanma Tarihi: 2018
Proje Alanı: 34.5m2
Fotoğraflar: Brett Boardman
Carter Williamson Architects; Burwood Kız Lisesi’nde, Science Technology Engineering & Maths (STEM) dersi kapsamında öğrencilerin ürettiği sürdürülebilir ev tasarımlarını ve modellerini geliştirerek, Grid isimli projeye imza atmış.
Dünya genelinde artan doğal ve beşeri afetler; Carter Williamson Architects’i, sürdürülebilir bir konut prototipi olarak Grid’i tasarlamaya itmiş. Grid, öğrencilerin okulda öğrendikleri mevcut sürdürülebilirlik ilkelerini desteklemek için başvurabilecekleri somut bir 1: 1 ölçekli model sunmakla birlikte, hızlı kurulabilen, ucuz ve kolay bir şekilde taşınabilen ve farklı işlevlere uyarlanabilen bir afet sonrası yapısı teşkil ediyor.
Taşıma ve kurulum kolaylığı sebebiyle 2.4 metrelik modüllerden oluşan prefabrike konseptinin uygulandığı Grid, uzayıp kısalabilen çelik ayakları sayesinde her arsaya uygulanabiliyor.
Liina Geçici Barınak, Finlandiya
Mimari Tasarım: Aalto Üniversitesi Ahşap Programı
Tamamlanma Tarihi: 2011
Proje Alanı: 18 m2
Fotoğraflar: Aalto University Wood Program
Tamamı Aalto Üniversitesi Ahşap Programı öğrencileri tarafından tasarlanıp inşa edilen Liina Geçici Barınak, kriz durumlarında soğuk iklimlerde kullanılmak üzere üretilebilen bir yapı. Dünyanın her yerindeki çeşitli kültürel ihtiyaçlara ve çevresel durumlara kolayca uyarlanabilir yapısıyla Liina, ahşap elyaf yalıtımlı kontrplak ve LVL (lamine kaplama kereste) kullanılarak tasarlanmış. Deprem sonrası kurulumu iki yetişkin tarafından 6 saat içinde tamamlanabilen Liina, beş kişilik bir aileyi beş yıla kadar barındırabilecek kapasiteye sahip. Montaj kolaylığı ve ısı yalıtımını tasarımın odak noktası haline getiren tasarımcılar, yapının kullanıcıları için korunaklı ve kullanışlı olmasını önemsemişler. Yapının iç kısmında iki adet yarı özel uyku alanı, bir mutfak ve çift amaçlı yemek/yaşam/çalışma alanı bulunuyor. Uyku alanlarının üzerindeki çatı katı, ek uyku alanı ve depolama alanı olarak kullanılıyor.
Liina’nın tasarım konsepti, kolayca taşınabilen ve birleştirilebilen ve küçük bir alana demonte olarak yerleştirilebilen bir dizi prefabrike sandviç panele dayanıyor. Her bir panel, israfı azaltmak ve bir yetişkin tarafından kolaylıkla taşınabilmesi için 600 mm genişliğindedir (bir kontrplak parçasının boyutunun yarısı kadar). Tasarımın modüler oluşu, barınağın boyutunu artırmak veya azaltmak için çerçeve eklemeyi veya çıkarmayı mümkün kılıyor. Barınak planı, gündüz ve gece aktiviteleri için değişen derecelerde mahremiyet sağlamak üzere tasarlanmış.
Deprem Sonrası Prototip – Kırsal Konut, Ekvador
Mimari Tasarım:AL BORDE, El Sindicato Arquitectura
Tamamlanma Tarihi: 2017
Proje Alanı: 100 m2
Fotoğraflar: JAG Studio
Kullanıcıya ve yere uyarlanılabilen bir deprem sonrası prototipi olan yapı, herhangi bir kırsal alanda özel makinelere veya işgücüne ihtiyaç duymadan monte edilebiliyor. Bir veya iki katlı modüler bir sisteme dayanan tasarımıyla genişletilebilme imkanına sahip. Tekrarlanabilir bir prototip olduğundan ahşabın tipik parçaları kullanılarak inşa edilmiş. Nisan 2016’daki depremden sonra Los Horconcitos-Manabí kırsal bölgesine yerleştirilen konut, güneş ışığı ve hava sirkülasyonundan da maksimum derecede yararlanıyor.
3 yatak odasına ev sahipliği yapan ilk modülün birinci uzantısı banyo, kiler, mutfak ve bir dış balkondan ikinci uzantı ise misafir odası ve yemek alanından oluşuyor.
Proje aynı zamanda bir prototipin ilk uygulaması olduğundan, ilk modülün duvarları kıyılmış kamış, çimento sıva ve toprak boya ile tamamlanmış. Ev, inşaat tecrübesi olmayan 2 ziraat mühendisinden oluşan bir ekiple, kullanıcıların aileleri ve arkadaşları tarafından iki ay içerisinde inşa edilmiş.
Shiladevi İlkokulu, Nepal
Mimari Tasarım: supertecture gUG
Tamamlanma Tarihi: 2019
Fotoğraflar: supertecture gUG
2015 yılında Nepal’de yaşanan depremin ardından Himalaya’daki bir dağ köyüne inşa edilen üç sınıf ve çok işlevli kütüphanenin tasarımında ücretsiz bağışlanan depremde yıkılan evlerden kalan tuğlalar, toprak-bambu-saman karışımı ve yine yıkılan evlerden kalan 700 eski pencere kullanılmış.
50 farklı türde 14.000’den fazla tuğla, toprağın çimentoyla karıştırılmasıyla bir araya getirilmiş. Her biri farklı miktarda toprak ve tuğla karışımından oluşan bu tek katlı yapıların çatısı bambu ve saman karışımından oluşuyor. Beton yerine yerel malzemelerle ve geleneksel yapı inşa tekniklerini kullanarak tamamlanan projede yavaş ancak güvenli inşayı yeniden moda haline getirmek amaçlanmış.
Sporcular Köyü, Tokyo, Japonya
Mimari Tasarım: Nikken Sekkei
Tamamlanma Tarihi: 2020
Proje Alanı: 5300 m²
Fotoğraflar: Gankosha, Harunori Noda, SS Co., Ltd, Sumitomo Forestry Co.
Tokyo 2020 Olimpiyat ve Paralimpik Oyunları için inşa edilen geçici bir tesis olan yapıda kullanılan keresteler yerel tesislerden temin edilmiş. Oyunlardan sonra sökülerek belediyelere iade edilen parçalarıyla yapının aynı zamanda deprem sonrası geçici konut oluşturma ihtiyacına bir cevap olabileceği düşünülüyor.
Müstakil evler ve bahçelerin bir araya geldiği interaktif alan tek katlı ve erişilebilirliğin öne çıkarıldığı bir yapı olarak tasarlanmış. Engelli vatandaşlara da kullanım kolaylığı sağlamak amacıyla parçalara bölünen ve rampalarla birbirine bağlanan parçalar geçici mimarinin hafifliğini ve ahşabın huzur verici yönlerini bir araya getiriyor.
Üç ayrı tipte modülün birbirine uyumlandırıldığı yapıda depreme dayanıklılık için çelik ortogonal ve çapraz kafes kirişlerin birbiriyle eşleştirildiği bir yapı çözümü önerilmiş. Bölme duvarların ve payandaların istenmediği geniş alanlar için, deprem desteği üç bükümlü diyagonal kolonlu karşılıklı taşıyıcı sistemle çözülmüş. Geniş bir açıklık gerektiren basın toplantı odası için ağaç şeklinde çıkıntılı konsollara sahip makas kemer yapısı.
Aynı ağaç türü içinde bile, dayanıklılık ve sertlik bölgeden bölgeye değişebildiğinden her bir kereste parçası, JAS standartlarına tabi tutulmuş ve BIM kullanılarak, mukavemet ve nem içeriğine göre tahsis edilmiş.
Geçici Yapılar için İskele, İspanya
Mimari Tasarım: Peris+Toral.arquitectes
Tamamlanma Tarihi: 2015
Proje Alanı: 300 m²
Fotoğraflar: José Hevia
Barselona’daki geçici kentleşmenin bir parçası olan yapı, afet sonrası arazideki izi en aza indiren sökülebilir ve yeniden kullanılabilir bir çözüm önerisi sunuyor. Şehir meydanına kolaylıkla entegre olabilen ve sağlık eğitim gibi çeşitli temel ihtiyaçlara cevap verme potansiyeline sahip yapı geçirimsiz ısı yalıtımlı yarı saydam polikarbonat bir kaplama, gölge oluşturmak için bir ağ ve strüktürel metal ağdan oluşuyor.
Konteyner kulübelerden esinlenen yapıdaki prefabrik modüller kullanıcılarına sıcak alanlar sağlarken kullanılan malzemelerin esnekliği sayesinde genişletilebilir. Dış katmanda strüktürel özelliğe sahip metal ağ yapısal destek ssağlamasının yanında iç mekanların güvenliğini de sağlıyor, olası hırsızlık tehditlerinin önüne geçiyor.
Geçici Konteyner Konutlar, Japonya
Mimari Tasarım: Shigeru Ban Architects
Tamamlanma Tarihi: 2011
Fotoğraflar: Hiroyuki Hirai
Japonya’da 2011 yılında gerçekleşen depremin ardından sağlanan konaklama imkanlarının yetersiz kalması üzerine Shigeru Ban Architects, nakliyat konteynerlarını kullanarak, bazı mobilyaları da içeren konutları barındıran 3 katlı bir geçici yerleşim tasarlamış.
Konteynerların, cephede bir dama deseni ifade edecek şekilde istiflenmesiyle oluşan yapıların, gerektiği halde kalıcı konut olarak da kullanılabilmesi de hedeflenmiş. Binalar arasında kalan alanlar, kamusal işlevlere hizmet edecek şekilde düzenlenmiş. Yerleşimde, afetzedelerin günlük ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik üzeri tente ile örtülü markete ve cafeye yer verilmiş.
Konutlar, bir veya iki kişinin kullanımına yönelik 19.8 m²’lik, üç veya dört kişilik aileler için 29.7 m²’lik ve 4 kişiden fazla nüfuslu aileler ve gruplara yönelik 39.6 m²’lik 3 tip plandan oluşuyor. Voluntary Architects Network organizasyonuyla bir araya gelen ve yaklaşık 200 gönüllüden oluşan ekip, her konut için daha fazla depolama alanları yaratmak adına dolaplar ve raflar üretmiş.
IBTASEM, Lübnan
Mimari Tasarım: CatalyticAction
Tamamlanma Tarihi: 2015
Proje Alanı: 200 m²
Fotoğraflar: Lorenzo Conti, Ronan Glynn, Odysseas Mourtzouchos, Joana Dabaj
Acil durumlarda varlığı unutulan çocuklar için oyun alanlarının tanımı ve gerekliliği sorgulanarak yolan çıkılan projede, “çocuklara çocukluklarını yaşatacak” bir alan verme fikri üzerinde durulmuş. Bu fikirle, klasik bir oyun alanı yerine; çocukların yeteneklerini keşfedebilecekleri, kendi alanlarını yaratabilecekleri ve ana girdisi çocuk olan yenilikçi bir strüktür tasarlanmış. Multidisipliner gönüllü katılımcılarla inşa edilen oyun alanı; modüler ve farklı oyun mekanları tanımlıyor.
Oyun alanı; birleştirilip sökülmesi, taşınması veya farklı amaçlarda kullanılması kolay parçalarla ve sebze sepetleri, araba lastikleri veya halatlar gibi yeniden kullanılan birçok malzemeyle oluşturulup, yapının ayaklarıyla sınırlanmayarak çocuklar tarafından genişletebilecek, esnek ve geçici bir mekan olarak düşünülmüş.
Deneme olarak başlatılan bu proje, savaş dönemlerinde çocuklar için en gerekli mekanlar hakkında farkındalığı arttıran bir katalizör rolü üstleniyor
Home-for-All, Japonya
Mimari Tasarım: Toyo Ito & Associates, Architects + Klein Dytham Architecture
Tamamlanma Tarihi: 2015
Proje Alanı: 150 m²
Fotoğraflar: Koichi Torimura
2011’de, Japonya’da gerçekleşen Tohoku depremi ve beraberinde gelen tsunami felaketi sonrası geçici konutlarda konaklayan çocukların kullanımına yönelik tasarlanan “Home-for-All”, 150 m2’lik bir oyun alanından oluşuyor.
Depremin Fukuşima Nükleer Santrali’ne hasar vermesi sonucu, belirlenen yüksek radyasyon seviyesi sebebiyle açık alanda oyun oynayamayacak 0-4 yaş arası çocuklar için, iç mekana park hissi verilmek istenmiş.
Yapıda strüktürel ana eleman olarak ahşap tercih edilmiş. Ağaç formuyla tasarlanmış çapraz lamine ahşap kolonlar, çatının açıklık geçmesini kolaylaştırıyor ve hafif bir konstrüksiyon elemanı tanımlıyor. Ahşap çatı, üç farklı doğrultuda, 120 derece döndürülerek üst üste yerleştirilen latalardan oluşuyor. Toplamda 9 kat tanımlayan lataların en uzunu 20 metreye ulaşıyor.
