Bingöl Barka Mimarlık & Danışmanlık imzasıyla tasarlanan Alan Kadıköy, değişime ve farklı taleplere kolaylıkla adapte olabilen esnek bir iç mekan düzenine ve zamanın etkilerine karşı dirençli ve dayanıklı bir yapı kabuğuna sahip çağdaş bir kültür yapısı.

Alan Kadıköy (Kadıköy Tiyatro), 2016 yılında Kadıköy Belediyesi’nin çağdaş bir kültür tesisi yapma isteği ile tasarım çalışmaları başlamış bir tiyatro yapısı. Tasarımın zamana yayıldığı ve temel ilkelerin geniş bir katılımla belirlendiği bir sürecin ürünü. Projelendirme sürecinde belediye yetkilileri, tiyatro sanatçıları, danışmanlar ve proje ekibi arasında gerçekleştirilen toplantılar ertesinde mekansal ve altyapısal özellikler tanımlanmış.  

Tasarım sürecindeki ana yaklaşım, hem zaman içerisinde oluşabilecek her türlü değişime ve farklı taleplere kolaylıkla adapte olabilen esnek bir iç mekan düzenine ve buna eşlik eden güçlü bir altyapıya, hem de zamanın etkilerine karşı dirençli ve dayanıklı bir yapı kabuğuna sahip çağdaş bir kültür yapısı elde edilmesi olarak özetlenebilir. Bir anlamda tiyatro binasının dışarıda zamana karşı durabilen, içeride ise zamanla birlikte değişebilen bir karakter sergilemesi hedeflenmiş. 

Yapı, zemin üzerinde ve altında üçer kattan oluşuyor. Zemin üzerinde; giriş terası ve kafenin yer aldığı kolonad, iki salon (çok amaçlı bölünebilir salon ve kara kutu tiyatro salonu) ve bu salonlara hizmet veren bir yönde salon önü (giriş holü, fuayeler, tuvalet grupları vb.), diğer yönde ise salon arkası (kulis, soyunma odaları, hazırlık odaları, depolar vb.) olarak tanımlanabilecek dört ana bileşen yer alıyor. Zemin katta, total olarak kullanılabilmesinin yanında hareketli katlanır paneller aracılığıyla farklı boyutlarda mahallere de bölünebilen çok amaçlı salon bulunuyor. Birinci katta ise yapının ana mekanı olarak tanımlanabilecek çağdaş tiyatro salonu yer alıyor. Zemin altında ise kapalı otopark, teknik mahaller, servis ve depo hacimleri bulunuyor. Salon arkası ile bodrum katlarda yer alan depo hacimlerini büyük hareketli bir yük platformu birbirine bağlıyor.

Yapının ana mekanı olan çağdaş tiyatro salonunun tasarımında, oyuncu-seyirci-mekan arasında kurulabilecek farklı olası ilişki biçimleri ön planda tutulmuş. Söz konusu ilişki biçimlerinin sınırlandırılmadan ve tüm potansiyelleri ile yatayda ve düşeyde ortaya çıkarılmasına imkan verilmesi hedeflenmiş. Bu amaç doğrultusunda, salon kare biçiminde yönsüz olarak tanımlanmış. Oyunculara salonun etrafında iki farklı kotta 360 derece dolaşım ve salona erişim imkanı veren bir mekansal düzen önerilmiş. Esnek kullanımı destekleyen hareketli koltuk düzeni ve çeperde konumlandırılan depolama hacimleri ile birlikte akustik, sahne mekaniği, ışık, ses ve görüntü konularında farklı seçeneklere bağlı olarak oluşturulmuş güçlü bir altyapısal sistem ile hedeflenen farklı mekansal düzenlerin kolaylıkla hayata geçirilebilmesine olanak sağlanmış. 

Tiyatro salonunun tasarımında iki farklı referans noktası ön plana çıkmış. İlki Aykut Köksal’ın 1970’li yıllara kadar uzanan çağdaş tiyatro mekanı üzerine ürettiği veciz metinler.* Köksal’ın duru ve dolambaçsız metinlerinde aktarılan tiyatro mekanının zaman içerisinde değişimi ve potansiyelleri, bu süreçte tartışma başlıklarını belirlemiş. Diğer referans noktası ise tiyatral mekanının ve seyirci-oyuncu arasındaki ilişkinin sınırlarını zorlayan ve sorgulayan ünlü İspanyol tiyatro topluluğu La Fura dels Baus.** Tiyatro yapısına çevirdikleri kuru yük gemisi Naumon’da da zaman zaman oyunlarını sergileyen La Fura, alışılagelmiş tiyatro kavrayışını derinden sarsıyor ve izleyicilerini etkisini uzun zaman hissedecekleri bir deneyime ortak ediyor. Bir anlamda Köksal’ın metinleri ve La Fura’nın gösterileri birleşerek çağdaş bir tiyatro mekanı tasarımına yön vermiş. Tiyatro mekanının bütünselliğine ve özgürlüğüne odaklanarak tüm olasılıklara ev sahipliği yapabilecek bir boşluğu tanımlama çabası bu noktada belirleyici olmuş. 

Yukarıda aktarılan özelliklerine bağlı olarak tiyatro yapısının, uzun süre birçok etkinlik kapsamında kesintisiz hizmet vereceği öngörülerek, uzun ömürlü ve kalıcı olması yönünde bir anlayış çerçevesinde yapı kabuğu ile ilgili malzeme kararları ve detay ilkeleri belirlenmiş. Bu bağlamda dayanıklı ve bakım gerektirmeyen malzemelerden klinker pres tuğla, titanyum çinko ve brüt beton ana yapı kabuğu malzemeleri olarak tercih edilmiş ve detay çözümleri üretilmiş. 

Klinker pres tuğla cephe yüzeyleri mekanik tespitli ve arkadan havalandırmalı olarak tanımlanmış. Titanyum çinko cephe yüzeyleri arkadan havalandırmalı ve ahşap latalar üzerinde düşey kenet sistem ile çözümlenmiş. Tüm cephelerde dil birliğini sağlayabilmek amacıyla brüt beton yüzeyler prekast beton elemanlarla çözümlenmiş ve yapıda iki ayrı şekilde kullanılmış. Yapının ön cephesinde yer alan kolonadın yatay ve düşey bileşenleri, yapının strüktürünün devamı olarak prekast beton kolonlar ve filigran döşemelerden oluşturulmuş. Diğer prekast beton elemanları ise mekanik tespitli cephe panelleri, sokl seviyesi panelleri ve dış mekan basamakları olarak kullanılmış. 

İç mekanda öne çıkan hususların başında ise kara kutu tiyatro salonun akustik çözümü gelmiş. Tiyatro salonunun kare formunda ve yönsüz olması, sabit sahne düzeneğinin bulunmaması nedeniyle tüm kullanım senaryolarına uygun akustik çözüm sağlanabilmesi amacıyla salonun duvar yüzeylerinde içine taş yünü yerleştirilmiş akustik emici briket kullanılması tercih edilmiş.     

Alan Kadıköy (Kadıköy Tiyatro) özetle, yerel yönetim tarafından üretilmiş, özellikle sahne sanatlarına ev sahipliği yapacak, sanatçılara özgürce tiyatral mekanı düzenleme imkanı veren ve altyapısal anlamda üst düzey donanıma sahip dayanıklı bir hangar yapısı olarak nitelenebilir.  

* Aykut Köksal’ın sözü edilen metinleri: Deneme Sahnesi ya da Çözüm Arayışı (Dünya, 1978), Tümel Tiyatro Üzerine (Dünya, 1979), Tiyatro ve Mimar (Dünya, 1979), Tiyatral Mekan ve Çağdaş Tiyatro (Karşı Notlar, 2009).

** Bkz. https://lafura.com