Eylemlerin türü ve boyutları; sürdürüldükleri yapay çevrelerin mekansal potansiyelleri ile doğrudan ilintilidir. Kullanıcı – yapay çevre etkileşimi ile birlikte ortaya çıkması muhtemel üç farklı reaksiyon; bu bağıntıyı belirgin olarak sergileyebilmektedir: Eylemler mekansal olanaklar kapsamında sınırlandırılmakta veya yeniden tanımlanmaktadır; bir süre sonra mekanın fiziksel, teknik, psiko – sosyal özelliklerinde evrilmeyi beraberinde getirmektedir; mekana uyum sağlayamamakta ve bu aykırılık mekanın terk edilmesini gerektirmektedir (1). İşlevsel, teknik ve estetik niteliği yüksek yapay çevre eldesi hedefiyle düzenlenen (2-5) mimari proje yarışmalarına ait sonuç ürünlerinde bu tepkilerin boyutunu bilimsel olarak irdelemenin mimarlık bilgisi için iki tür katkı sunabildiği belirtilebilir. Bunlar; yapay çevrelerdeki mevcut mekansal sorunları belgelemek ve bu mekansal sorunlara yönelik çözüm arayışlarını sürdürebilmek ve ilgili mekansal sorunlar / çözüm arayışları üzerinden yarışma alt süreçlerindeki problem odaklarını saptamaktır. Araştırmada, kullanım sürecinde değerlendirme (KSD) yöntemi üzerinden iki adet yarışma sonuç ürünü etüt edilmiş (6) ve gelecek organizasyonlar için rasyonel tespitleri barındıran mikro ölçekli bir veritabanı oluşturulmuştur. KSD çalışmalarının gerçekleştirildikleri yapay çevreler; talep edilme oranları gözetilerek belirlenmiştir. Buna göre ulusal mimari proje yarışmalarındaki yapay çevre kategorileri içerisinde en büyük paya sahip kamu yönetim bina grubundan (yaklaşık 900 adet yarışmanın %25’lik bölümü) belediye hizmet binalarına odaklanılmıştır. Bu kapsamda araştırmanın deneysel çatkısı; halihazırda kullanımda olan yarışma ürünü 7 adet il belediye hizmet binası içerisinden Kahramanmaraş ve Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Hizmet Binası ele alınarak strüktüre edilmiştir. İstanbul, Konya, İzmir, Samsun ve Karabük belediye hizmet binaları; hizmetin sonlandırılmış olması, yeni bir işlev tanımlanmış olması, hakkında yıkım kararının alınmış olması vb. nedenlere bağlı olarak deneysel çalışma kapsamına dahil edilmemiştir.

Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi Hizmet Binası
2006 yılında “Kahramanmaraş Belediyesi Hizmet Binası Ulusal Mimari Proje Yarışması” başlığı ile düzenlenen organizasyon neticesinde; standart belediye sistemine dahil bir il belediyesi hizmet binası inşa edilmiştir. 2010 yılında kullanıma sunulan yapay çevre; 2012 tarihinden itibaren 6360 sayılı Kanun gereği büyükşehir belediyesi statüsünde işlevine devam etmektedir (7) (Resim 1).

Kapalı hacim; A (İdari), B (Başkanlık), C (Meclis), D (Sosyal), E (Alışveriş Merkezi) Blok’tan oluşmaktadır. Bloklara göre farklılık arz etmekle birlikte bina; üç adet bodrum kat, alt zemin kat, üst zemin kat ve üzerine dokuz adet kattan meydana gelmektedir (Şekil 1).

Yerleşke sınırları içerisindeki Belediye Parkı’nın mevcudiyetinde; belediye hizmet binası kuzeydoğu – güneybatı aksında konumlanmaktadır. Yerleşkenin mevcut yakın çevre ilişkileri incelendiğinde; batısında kentin ana arterlerinden Azerbaycan Bulvarı’nın, kuzeyinde Hükümet Bulvarı ve 36008. Sokak’ın yer aldığı görülmektedir. Güney – güneydoğu çeperini saran ve Emniyet Müdürlüğü ile sınır teşkil eden Emniyet Bulvarı’nın ise kulanım sürecinde taşıt trafiğine kapatıldığı (36008. Sokak bağlantısı koparılarak) ve açık otoparklara dönüştürüldüğü belirlenmiştir. (Şekil 2, Resim 2-3) Emniyet Bulvarı’nın açık otoparklara dönüştürülmesine rağmen otopark kapasitesinin personeller için yetersiz kaldığı gözlemlenebilmektedir. Kamu için açık otopark kullanımının söz konusu olmadığı belirtilmelidir.

Yerleşkeye yaya olarak; Azerbaycan Bulvarı’na açılan alt zemin kat – üst zemin kat giriş platformlarından (Resim 4) veya 36008. Sokak’ta bulunan kontrollü geçiş noktasından dahil olunabilmektedir.

Uygulama süreci ile birlikte hizmete sunulan E Blok (alışveriş merkezi) ve D Blok (sosyal birimler) fonksiyonları işletilememiş ve bu hacimler bir süre sonra farklı idarelere tahsis edilmiştir. E Blok’un Emniyet Müdürlüğü’ne, D Blok’un Dulkadiroğlu Belediyesi’ne devredilmesinin mekansal yansımaları; yerleşke içi sirkülasyon ağından hizmet binası birimlerinin kullanımına kadar bütün ölçeklerde izlenebilmektedir.

Yerleşke içi sirkülasyon ağına ilişkin tespitler şu şekilde ifade edilebilir:
1. C ile D Blok arasındaki iç sokak; Dulkadiroğlu Belediyesi protokol otoparkına dönüştürüldüğü için yaya kullanımına kapatılmıştır (Resim 5).

2. D ile E Blok arasındaki iç sokakta; D Blok’un tahsis edildiği Dulkadiroğlu Belediyesi Hizmet Binası ve E Blok’un tahsis edildiği Emniyet Müdürlüğü için düzenlenmiş olan giriş noktalarından kaynaklı mesai saatleri içerisinde yoğunluk yaşanmaktadır (Resim 6).

3. Yerleşkenin güney – güneydoğu sınırını meydana getiren ve kullanım sürecinde açık otoparklara dönüştürülen Emniyet Bulvarı’ndaki araç sahibi kullanıcıların kütleye yaya olarak giriş yapabilmeleri yalnızca Azerbaycan Bulvarı üzerindeki alt – üst zemin kat giriş platformları üzerinden mümkündür. İlgili platformlara ulaşım halihazırda; C ile D Blok arasındaki iç sokağın Dulkadiroğlu Belediyesi protokol otoparkına dönüştürülmesine istinaden yalnızca D ile E Blok arasındaki iç sokaktan sağlanabilmektedir (Resim 6). Her iki iç sokağın geçirdiği işlevsel değişim; açık otoparklardan Azerbaycan Bulvarı üzerindeki belediye hizmet binası girişlerine erişim zorluğunu beraberinde getirmiştir.

E Blok’un Emniyet Müdürlüğü birimlerine tahsisi sonucunda Belediye Parkı bölünmüş ve ilgili parsel Emniyet Müdürlüğü Parkı olarak anılmaya başlanmıştır. Bu izolasyon; ziyaretçilerin ve belediye personellerinin yararlanabildikleri yeşil alan oranını azaltmıştır.

Belediye hizmet binası içerisindeki işlevlerin önemli bir bölümünün türünde, büyüklüklerinde ve sayılarında kullanım değişiklikleri saptanmıştır. Bunlar; bloklar arası bazı yatay sirkülasyon araçlarının atıl kalması; bina cephesindeki bazı giriş noktalarının kapatılmalarından dolayı kullanım değeri yitirilen sirkülasyon araçları (Resim 7); alt zemin kat giriş platformundaki kafeteryanın idari bileşene dönüştürülmesi (Resim 8); Beyaz Masa Birimi’nin genişletilmesi için üst zemin kat giriş holünün önemli bir bölümünün kapatılması; bazı birimlerdeki açık ofislerin tamamının veya bir bölümünün kapalı ofislere evrilmesi; mekansal gereksinimden dolayı bazı daire başkanlıklarına birim dışından ek mekanlar kazandırılmaya çalışılması olarak sıralanabilir. 

Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi Hizmet Binası’ndaki KSD Çalışmaları Işığında
Yoğun kullanıcı kitlesi barındıran alışveriş merkezleri ile kısa süreli hizmet sunumunun gerçekleştirildiği belediye hizmet binalarının tek kütle içerisinde bir araya getirilme durumu; mimarlık disiplini için sorunsal olarak belirmektedir. İşletilme, kiralanma, güvenlik temini gibi mekansal niteliğe etkimesi muhtemel güçlükler de düşünüldüğünde alışveriş merkezi fonksiyonunun; ilgili yarışma şartnamesi için tartışmaya açık bir kodlama olduğu ifade edilmelidir (7). Yaklaşık 7.000 m2 büyüklüğe sahip olan alışveriş merkezinin (E Blok); kentin ticaret hacmi en yüksek bölgesinde konumlanmasına rağmen hiçbir faaliyet yürütülmeden Emniyet Müdürlüğü’ne tahsis edilmesi bu bağlamda çok anlamlıdır. Benzer atıl durum; D Blok’ta yer alan kreş – anaokulu, eğitim – kültür (kütüphane),  lokal gibi fonksiyonlarda da ortaya çıkmış ve bu birimler; bina tipinin kimliğine / çalışma düzenine uyum sağlayamayarak farklı bir kuruma devri hızlandırmıştır. Bu tablo neticesinde; etkin kullanılamayan mekanların, sağlıksız şekilde büyüyen / bölünen bileşenlerin, yakın çevreden izole edilen yeşil alanların, mekansal organizasyon ve mekansal ilişkiler şemalarında evrilmelerin, yatay ve düşey sirkülasyonda kopuklukların ortaya çıkmaları kaçınılmaz hale gelmiştir.

İhtiyaç programının; fonksiyon tanımının yanı sıra kapasite tespiti ile ilgili problemleri de barındırdığı düşünülmektedir. Ziyaretçilerin belediye hizmet binalarında en çok yararlandıkları fonksiyonlar arasında yer alan Beyaz Masa Birimi için ihtiyaç programında özel bir büyüklük tanımı yapılmamış, 5–6 kişilik bir bankonun yeterli olduğu belirtilmiştir (7). Beyaz Masa Birimi’nin mekansal kapasitesinin kullanım sürecinde yetersiz kalmasından dolayı gerçekleştirilen tadilat ve dönüşüm işlemleri ise üst zemin kat giriş holü ve bekleme alanı büyüklüklerini olumsuz yönde etkilemiştir.

Yerleşkede görev yapmakta olan personel sayısı ile ihtiyaç programında listelenen değerler arasında belirgin bir aykırılık bulunmaktadır. Ayrıca ihtiyaç programında bazı birim başlıkları için personel sayısına dair hiçbir göstergenin kodlanmadığı görülmektedir.  Mimari proje yarışmasının organize edildiği tarihteki mevcut personel sayısı ve gelecekte ulaşılması öngörülen personel sayısı, ihtiyaç programında doğru ifade edilmemiştir.

İhtiyaç programı kurgusuna ilişkin tüm bu olumsuzluklar; yapay çevrenin mekansal nitelik düzeyini azaltmıştır. Bununla birlikte işveren müdahalelerinin de mekansal nitelik düzeyinin azalmasında katalizör rol oynadığı söylenmelidir (7). Örneğin; işveren, uygulama sürecinde yerleşke içerisinden nikah salonu ve bağlı bileşenlerin kaldırılmalarını sağlamış ve ilgili mekanları alışveriş merkezi fonksiyonu olarak tanımlamıştır. Bu durum; hizmete sunulan alışveriş merkezi büyüklüğünü daha fazla artırmış ve kullanım sürecinde Emniyet Müdürlüğü birimlerine devir işlemini hızlandırmıştır. Ön mimari projede 10 katlı olarak sunulan A Blok’un uygulama projesinde işveren tarafından 8 kata indirilmesi; yatayda genişleme imkanı bulunmayan yapay çevrenin düşeyde önemli oranda mekan kaybetmesine sebebiyet vermiştir. Ayrıca kaldırılan kat planlarındaki fonksiyonların konumlarının yeniden kurgulanmaları problemi açığa çıkmıştır.

Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Hizmet Binası
“Gaziantep Belediyesi Hizmet Binası Mimari Proje Yarışması” başlıklı ve 1986 tarihli organizasyon sonucunda elde edilen il belediyesi hizmet binası tasarımı; 1987 tarihli büyükşehir belediyesi statüsüne ilişkin kanuni düzenleme ışığında inşa edilmiş ve 1994 yılında kullanıma sunulmuştur (10) (Resim 9).

A (Meclis), B (Başkanlık), C (İdari), D (Kongre Merkezi), E (Çok Amaçlı Salon), F (Sosyal) Blok olarak hizmete sunulan Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Hizmet Binası; bir adet bodrum kat, alt zemin kat, üst zemin kat ve üzerine beş adet kattan meydana gelmektedir (Şekil 3).

Yerleşkenin yakın çevre ilişkileri incelendiğinde; güneyinde 36003. Cadde, kuzeyinde ve doğusunda Gaziantep İl Emniyet Müdürlüğü, batısında ise 36018. Sokak’ın bulunduğu görülmektedir (Şekil 4, Resim 10-11).

Kullanım sürecinde; yerleşkenin kuzeyinde İl Emniyet Müdürlüğü’ne sınırı teşkil eden 36004. Cadde’nin Prof. Muammer Aksoy Bulvarı ile olan ilişkisinin sonlandırıldığı saptanmıştır. İlgili güzergahın Belediye Hizmet Binası – İl Emniyet Müdürlüğü yerleşkeleri arasında paylaşıldığı belirlenmiştir (Resim 20). Batı yönündeki yerleşke – yeşil alan (park) bütünlüğü; 36018. Sokak’ın hizmete sunulması ile birlikte kaybedilmiştir. Doğu cephesinde yerleşke ile İl Emniyet Müdürlüğü arasındaki yaya yolu kaldırılmıştır. Tamamen yayalar için tasarlanmış olan iç avlunun açık otoparklara dönüştürülmesi nedeniyle; yerleşke güney çeperinden 36003. Cadde’ye araç yolu bağlantısı kurulmuştur.

Mevcut kullanımda; açık ve kapalı otoparkların tamamı kamu kullanımına kapatılarak personellere tahsis edilmiştir. Buna rağmen açık otopark kapasitesi; temel tasarım kararlarından olan iç avlu üzerinden artırılmaya çalışılmıştır. İç avlunun açık otoparklara dönüştürülmesinin; avlu üzerindeki köprülerin kullanım etkinliklerini azalttıkları da gözlemlenebilmektedir. 

Yerleşke genelinde saptanan mekansal dönüşümlerin nedenleri arasında kapasite yetersizliğinin başat faktör olarak belirdiği söylenmelidir. İlgili sorunsalın çözümüne yönelik müdahaleler şu şekilde sıralanabilir:

• Yemekhane hizmeti yerleşke içerisinde tamamen sonlandırılmış ve bu alana Bilgi İşlem Daire Başkanlığı konumlandırılmıştır. Bu dönüşüm; alt zemin kattaki yemekhaneden iç avluya çıkışı sağlayan giriş noktalarının kapatılmalarını ve A Blok – iç avlu arasındaki fiziksel ilişkinin daha fazla azalmasını beraberinde getirmiştir.
• Zabıta, Su – Kanalizasyon, Park – Bahçeler Daire Başkanlığı farklı merkezlerde hizmet vermek üzere yerleşkeden kaldırılmıştır. Bu birimlere ait mekanlara farklı fonksiyonlar yerleştirilmiştir.
• A Blok ana giriş holündeki sergi alanı kaldırılmış ve bu mekanın tamamı Beyaz Masa Birimine ayrılmıştır.
• Ofislere ait muhtelif ekipman ve donatıların koridorlar üzerine yerleştirilme zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca hizmet talebinde bulunan/bulunmak için bekleyen bireylerin de bu eylemlerini koridorlarda sürdürdükleri gözlemlenmiştir.
• C Blok’ta yer alan ıslak hacimler genişletilmiş ve her bir katta salt bay veya bayanlara tahsis edilmiştir.

A ve C Blok üst zemin kat giriş platformu üzerinde yer alan iki adet giriş noktasından bir tanesi (C Blok girişi) kullanım sürecinde kapatılmıştır. Bu durum; ilgili platform üzerinden C Blok’a erişim sağlamak isteyen bütün kullanıcıların, A Blok giriş noktasından kütleye dahil olma zorunluluğuna ve meclis birimi merdiveni sınırından çok başarısız bir dolaşım şeması izlemelerine zemin hazırlamıştır.

Kongre Merkezi (D Blok) ve Çok Amaçlı Salon (E Blok) kütleleri arasında bulunan kafeteryanın ve kütüphanenin (F Blok) hizmet sunumu kullanım sürecinde sonlandırılmıştır. Her iki fonksiyonun personel dinlenme odalarına dönüştürülmeleri; F Blok’un merkezi konumuna rağmen etkin kullanılamaması sonucunu beraberinde getirmiştir.

Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Hizmet Binası’ndaki KSD Çalışmaları Işığında
Belediye hizmet binalarının kullanılabilir özelliklerini korumalarında, arazi seçiminin en önemli tasarım kriterlerinden olduğu belirtilmelidir. Hedef yapay çevre gereksinmelerine uyumlu arazi seçimi; şartnamedeki ilgili atıfların da anlamlı olmalarını sağlamaktadır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Hizmet Binası arazisinin batısında yer alan yeşil alan (park) ile mülkiyet farklılığına rağmen tasarım sürecinde fiziki bütünlük üzerine oluşturulan konsept (13); koşulların farklılaşmasına istinaden değerini yitirmiştir.

İhtiyaç programındaki kapasite göstergelerinin; çözülmesi gerekli çok sayıda mekansal sorunun açığa çıkmasına neden oldukları belirtilebilir. Bunlar; yemekhane başta olmak üzere belediye organizasyonunun temel yapı taşları niteliğindeki zabıta, su – kanalizasyon ve park – bahçeler fonksiyonları için yerleşkeden kaldırılma ve yerleşke dışında ek hizmet binası gereksiniminin ortaya çıkması; alt / üst kat yönünde kullanıcı sirkülasyonunu artırıcı bir eylem olmasına rağmen bay ve bayan ıslak hacimlerinin genişletilmeleri için birleştirilmeleri; otopark sayısının artırılması amacı ile iç avlunun araç kullanımına açılması; mekansal koşulların zamanla ortaya çıkan yeni fonksiyonları ve artan personel sayısını barındırmada yetersiz kalması. İç avlunun otoparklara dönüştürülmesinin temelinde 25.000 m2 inşaat alanı için 40 adet kapalı otopark talebinin bulunduğu gerçeği; kapasite sorunları – ihtiyaç programı bağıntısını gösterir örneklerden bir tanesidir (14).

İhtiyaç programında kapasiteye ilişkin kodlamaların yanı sıra fonksiyon tanımında da tutarsızlıklardan söz edilebilir. Kullanım sürecinde kütüphanenin hizmet sunumunun sonlandırılması; ihtiyaç programı kurgusunda bina tipi, kullanıcı kitlesi, işletilebilirlik durumu gibi faktörlerin gözetilmediğine dair endişeleri açığa çıkarmaktadır. Bu olumsuz tablonun biçimlenmesinde işverenin müdahalesinin de etkin rol oynadığını ifade etmek gerekir. Çünkü işveren, kütüphane fonksiyonu için uygulama sürecinde bağımsız bir blok inşa edilmesini talep etmiş ve ihtiyaç programında yer almamasına rağmen kafeterya fonksiyonunun da ilgili kütleye dahil edilmesini sağlamıştır (14). Kongre Merkezi (D Blok) ve Çok Amaçlı Salon (E Blok) arasına konumlandırılan bu kütleden kullanım sürecinde etkin bir şekilde yararlanılamamış ve esasında baskın bir dile sahip olmasına rağmen kütle atıl durumda kalmıştır.

A ve C Blok ana giriş noktalarının birbirlerine çok yakın konumlanmaları; güvenlik biriminin tek bir merkezde toplanması eğilimini açığa çıkarmış ve C Blok giriş noktası hizmet dışı bırakılmıştır. Fonksiyonel bütünlüğü bozan bu tablonun; kurumsal işleyişin gereklilikleri ihtiyaç programına yansıtılmadığı için oluştuğu belirtilebilir (16). 

Sonuç
Çeşitli sınırlılıklar (17) üzerinden tamamlanan araştırmaya ait bulgular; ulusal mimari proje yarışmaları sonuç ürünlerindeki mekansal sorunların esasında alt süreç kaynaklı olduklarını ortaya koymaktadır. Mekansal sorunlar bu araştırmada; yarışma öncesi çalışmalarına (arazi seçimi), şartname kurgulanma sürecine ve uygulama sürecine işaret etmektedir (Tablo 1).

Araştırma konusu çevrelerin birbirlerinden çok farklı tarihlerde kentlere kazandırılmış olmalarına rağmen (2010 ve 1994) benzer mekansal sorunları sergilemeleri anlamlıdır. Özellikle Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi Hizmet Binası’nda ihtiyaç programından kaynaklı sorunların çok kısa bir süre içerisinde görünür hale gelmesi; ulusal mimari proje yarışmaları şartname kurgulanma süreçleri için zamana paralel bir iyileşmenin gerçekleşmediğine işaret etmektedir. 

İhtiyaç programlarında sürdürülebilirlik katsayıları düşük fonksiyonların yer almaları; şartname kurgulanma sürecine girdi sağlaması bakımından ülkemiz belediye hizmet binalarındaki yaşantının yeteri kadar etüt edilmediğini düşündürmektedir.

Kahramanmaraş ve Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Hizmet Binası’nda saptanan kapasite problemlerinin zemininde ortak etkenlerin bulundukları belirtilebilir. Bunlar; yarışma öncesinde arazilerin esneklik olanaklarının irdelenmemesi; şartname kurgulanma sürecinde “yatayda genişleme”, “esnek tasarım”, “gelecek senaryoları” gibi kavramların göz önünde bulundurulmaması ve zaman içerisinde yönetsel değişikliklerin yürürlüğe girebileceği gerçeğinin ihmal edilmesidir (18). Ulusal mimari proje yarışmaları şartname kurgulanma süreçlerinin daha nitelikli yürütülebilmeleri için şu önerilerde bulunulabilir: Öncelikle arazi özellikleri ile yapay çevreden hedeflenen mekansal koşullar arasındaki uyumun yarışma öncesi çalışmalarında analiz edilmesi gerekir. Şartnamelerde; yatayda genişleme ve esnek planlamaya ilişkin atıflar bulunmalıdır. İhtiyaç programları; güncel kullanıcı ve işveren gereksinmelerini detaylı olarak içermelidir. Bu kapsamda; şartname kurgulanma süreçlerinde işverenler ve jüri üyeleri arasında diyalog ortamları oluşturulmalı, bu sayede işverenlerin mekansal beklentileri eksiksiz kavranmalıdır. Şartname strüktürü; tahminler, öngörüler ve varsayımlardan (19) soyutlanarak oluşturulmalıdır. Daha önceki KSD çalışmalarından, kentin yerel verilerini ve bina tipinin kullanım biçimini konu edinen araştırmalardan, yasa ve yönetmeliklerden faydalanılmalıdır. Kullanıcı profili, kurumsal işleyiş modeli, arsa verileri, bina ölçeği vb. faktörler göz önünde bulundurularak tip üretimden kesinlikle kaçınılmalıdır.

Tasarım önerilerinin üretilmeleri süreçlerinde şartnamelere bağlı kalarak müellifler tarafından titizlikle alınan kararlar, bazen işveren tarafından uygulama süreçlerinde radikal bir şekilde değiştirilebilmektedir. Keyfi müdahalelerin mevcudiyeti yadsınamamakla beraber bu durumun genellikle şartname kurgulanma süreçleri ile bağıntılı olduğu belirtilmelidir. İşveren gereksinmelerinin bir bölümünün şartnamelere kodlanmaması; uygulama projelerinin değişimini kaçınılmaz kılabilmektedir. İşveren gereksinmelerinin şartnamelere eksiksiz aktarılmalarının önündeki engeller ise; şartnameyi üreten jüri üyelerinin bu konuda özen göstermemeleri ve / veya jüri üyeleri tarafından gerekli koşullar sağlandığı halde işverenin mekansal beklentilerini zamanında eksiksiz bildirmemesi olarak gösterilebilir. İşveren kaynaklı müdahalelerin sınırlarının karakterize edilebilmeleri için tasarım önerilerini değerlendirip kavramış olan jüri üyelerinin; uygulama süreçlerine katılımı sağlanmalıdır. Bu sayede müellif – işveren – jüri üyeleri üçgeninde veri paylaşımına dayalı bir platform hazırlanarak revizyon teşebbüsleri yönlendirilebilir. İşveren müdahalelerinin yüzeysel veya öznel nitelikte olmaları engellenebilir/azaltılabilir.

Ulusal mimari proje yarışmaları sonuç ürünlerinin mekansal niteliğini araştıran tekrarlı/çok sayıdaki KSD çalışmalarına dayalı bir bilgi bankası oluşturulmalı ve her yeni organizasyon; bu zeminde strüktüre edilmelidir. Bu yöntem; benzer alt süreç kopukluklarının periyodik olarak meydana gelmelerini engelleyerek mimarlık bilgisi üretimine katkı sunabilir. 

Notlar ve Kaynaklar
1.Sanoff, Henry, 1977, Methods of architectural programming, Stroudsburg: Dowden Hutchinson & Ross.

2.URL1.https://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.4716&sourceXmlSearch=&MevzuatIliski=0 [Erişim: 19.04.2020]

3.International Competitions Commission, 2008, UIA guide for international competitions in architecture and town planning: UNESCO regulations terms of application, Paris: Union Internationale des Architectes (UIA).

4. Cabanieu, Jacques, 1994, Competitions and architectural excellence, Places, 9(2), 40,41.

5. Larson, Magali Sarfatti, 1994, Architectural competitions as discursive events, Theory and Society. 23(4), 469 – 504.

6.Kullanım sürecinde değerlendirme çalışmalarında; literatür taraması, araştırma konusu mimari projelerin (ön mimari proje, uygulama projesi) ve ulusal mimari proje yarışmalarına ait dokümanların (şartname, jüri raporu vb.) incelenmesi, seçili yapay çevrelerde gözlem ve fotoğraflama yapılması, müellifler ile görüşülmesi gibi tekniklerden yararlanılmıştır. 

7. Met Mimarlık – Tasarım, 2016.

8. URL2. https://v3.arkitera.com/yp113-kahramanmaras-belediye-baskanligi-hizmet-binasi-ulusal-mimari-proje-yarismasi.html?year=&aID=842 [Erişim: 19.04.2020]

9. Proje müellifinden elde edilen vaziyet planı, kullanıcı müdahaleleri kapsamında güncellenmiştir.

10. URL3. http://www.arkiv.com.tr/proje/1-odul-gaziantep-belediyesi-hizmet-binasi-mimari-proje-yarismasi/4846 [Erişim: 19.04.2020]

11. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Fen İşleri Daire Başkanlığı, 2016, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Hizmet Binası’na ilişkin mimari proje, Gaziantep.

12. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Fen İşleri Daire Başkanlığı’ndan elde edilen vaziyet planı, kullanıcı müdahaleleri kapsamında güncellenmiştir.

13. Vaziyet planından da (Resim 20) okunabildiği üzere Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Hizmet Binası doğu girişinden başlayan, ortada iç avlu ile devam eden ve batıda yeşil alan (park) ile sonlanan güçlü bir omurga oluşturulmuştur.

14.URL4.https://sartname.arkitera.com/Main.php?MagID=63&MagNo=221 [Erişim: 19.04.2020]

15. Th – İdil Mimarlık, 2016,

16. İhtiyaç programında İdari Blok için ayrı giriş ve çıkış talep edilmiş ancak her bir giriş ve çıkış noktası için güvenlik gereksinmesine atıfta bulunulmamıştır. Bir kamu yönetim binasına kontrollü giriş gerçekleştirilmesi ise zaruridir.

17. KSD çalışmalarının yürütülebilmeleri için öncelikle kamu kurumlarından gerekli izinler alınmaya çalışılmıştır. Belediye hizmet binası birimlerinin bir kısmında güvenlik, çalışma saatleri ve koşullarından kaynaklı zorluklar belirmesine istinaden ilgili birimler (Başkanlık Bölümü’nün tamamı, Belediye Meclisi ve Belediye Encümeni Birimi gibi) araştırma kapsamı dışında tutulmuştur.

18. “Beyaz Masa”, “Engelliler Daire Başkanlığı” gibi fonksiyonların kullanım sürecinde Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Hizmet Binası’na etkileri bu kapsamda belirgin örnekler olarak gösterilebilir.

19. İhtiyaç programlarındaki “Geniş ve ferah bekleme alanları ve yeterli başvuru bankoları ayrılmalıdır.”, “Yeteri kadar wc düşünülmelidir.” vb. ifadeler örnek olarak sunulabilir.

20. Görseller aksi belirtilmedikçe makale yazarının arşivine aittir.