Baran Gülsün, Mimar

Pritzker ödüllü mimar Peter Zumthor’un, Thinking Architecture adlı kitabında yer alan “Fikirler sadece nesnelerin içindedir ve onların dışında hiç fikir bulunmaz” cümlesi, 50 yılı aşkın mimarlık üretiminin özeti gibidir. Kolaylıkla bir grup/akım/stil/ekol altında toplanamayacak, bir kalıba sokulamayacak işlerinin ortak paydası, tasarımlarının ardında yatan bu felsefeyle ve her seferinde bağlamla yeniden, doğrudan ve ustaca kurduğu ilişkidir. Aynı kitabında; “Nesneyi görmek, artık aynı zamanda dünyayı bütünlüğü içinde sezmektir, çünkü ortada anlaşılmayacak bir şey yoktur” diyor Zumthor. Anlamları, çağrışımları, temsiliyeti elinin tersiyle iterek tasarladığı yapıları zamansız kılan da bu olsa gerek… 

Zumthor, mekandan çok mekansal deneyim tasarlıyor aslında. Malzemeleri olduğu gibi kullanarak tasarladığı atmosferlerde öncelikli hedefi duyuları harekete geçirmek… Üstelik birden çok duyuya hitap ediyor: Yapılarını bazen dinletiyor ziyaretçilerine, bazen koklatıyor. Bazen de ışıkla oynayarak gözleri kamaştırıyor. Bu sebepledir ki binaları, bizzat yerinde deneyimlendiği zaman tam anlamıyla idrak edilebiliyor.

21. yüzyıl mimarlığının en önemli figürlerinden biri haline gelmiş ve geniş bir kesim tarafından kabul gören işlere imza atmış olmasına rağmen Zumthor’dan bir “starchitect” olarak bahsetmek pek mümkün değil. Zaten kendisinin de öyle bir endişesi bulunmuyor. Öyle ki, tasarladığı yapıların çoğu, vatandaşı olduğu İsviçre’nin sınırlı bir coğrafyasında bulunuyor ve üretimini bugün hala İsviçre’nin 1.000 nüfuslu Haldenstein bölgesindeki ofisinde sürdürüyor. Az sayıda iş alıyor ve her birinin üzerinde çok zaman harcıyor. Bir işi tamamlamasının on yılı bulduğu dahi oluyor.

Prof. Dr. İhsan Bilgin, “Mimarın Soluğu-Peter Zumthor Üzerine Denemeler” başlıklı kitabında şöyle diyor Zumthor için: “Güven veriyor: Bizleri şaşırtmak için davranmadığına, motivasyonunu dikkatleri üzerine çekmekten almadığına dair bir güven bu. Aklı bizlerde değil, başka şeylerde gibi. Poz verirken değil de, dalmış işini yaparken dikkatimizi çekiyor adeta. Hassas bir denge bu. Bir ‘hinlik’ sezildiği anda dağılıverecek o hale. ‘Starlık’ müessesesi tarafından öğütülecek, cansızlaştırılacak, sıkıcı müfredatların konusu olacak. Özenilirken burun kıvrılan ünlüler arasına katılıverecek. Farkında bile değil sanki bütün bunların. İşini yapmaya devam ediyor…”

1943’te İsviçre’nin Basel bölgesinde bir mobilyacının oğlu olarak dünyaya gelen Peter Zumthor, marangozluk alanında uzmanlaşarak yine Basel’da yer alan Kunstgewerbeschule okulunda eğitim aldı. Tasarımlarındaki zanaatkar tutumun ve kusursuz işçiliğin temelleri kuşkusuz ki o yıllarda atılmış oldu. 1960’larda Amerika’ya giderek Pratt Enstitüsü’nde eğitim gördü. Ardından bir süre İsviçre’nin Graubünden kantonunda yer alan Anıtlar Koruma Kurulu’nda mimar olarak çalıştı. Tarihi yapılardaki restorasyon projelerinde kazandığı tecrübe, Peter Zumthor’un inşaat teknikleri ve farklı yapı malzemeleri konusunda daha da bilgilenmesine yardımcı oldu. 

1998 yılında Avusturya’nın Bregenz kentinde tasarladığı Kunsthaus Bregenz ve İsviçre’nin Vals şehrinde hayata geçirdiği Termal Banyolar projeleriyle Carlsberg Mimarlık Ödülü’ne layık görüldü. Kaliforniya Mimarlık Enstitüsü’nde, Münih Teknik Üniversitesi’nde, Università della Svizzera Italiana’da ve Harvard Üniversitesi’nde dersler veren Peter Zumthor, mimarlık kariyerini 1999 yılında Avrupa mimarisine katkılarından dolayı aldığı Mies van der Rohe Ödülü ve 2009 yılında layık görüldüğü mimarlık alanındaki en prestijli ödüllerden biri sayılan Pritzker Mimarlık Ödülü ile taçlandırdı.