do[x] architecture, Müze Gazhane – Müze ve Kütüphane Binaları Yeniden İşlevlendirme ve İç Mekan Tasarımları projesinde, mümkün olan en az noktada yapılara dokunma kaygısı ile mevcut bütünlüğü ve estetiği bozmama çabası gösterirken diğer yandan esnek ve dönüştürülebilir mekanlar üretmeyi hedeflemiş.

1892 yılında Anadolu yakasının enerji ihtiyacını karşılamak üzere kurulan Hasanpaşa Gazhanesi kömürün yakılarak gaz üretildiği ve üretilen gazın ısınma ve aydınlanmada kullanıldığı bir hava gazı fabrikası. 1993 yılında tasfiye edilerek fabrika görevi sonlandırıldı ve bir endüstriyel miras olarak kentin hafızasında yerini aldı.

İşlev planlaması yapılırken binaların fabrika sürecindeki görevleri ve birbirleriyle olan ilişkileri, restorasyon kararları ve günümüz ihtiyaçları belirleyici kriterler olmuş. Bu anlamda müze binaları, süreli sergi alanı, bilim merkezi ve atölye, kitabevi ve müze mağaza binaları bir arada kurgulanarak bir etkinlik adası oluşturulmuş ve “Müze Binaları” olarak işlev şemasına katılmış. Diğer taraftan kütüphane, ortak çalışma alanları ve kafe bir arada kurgulanmış ve “Kütüphane Binaları” olarak işlev şemasına katılmış. Müze ve sergi binaları, bilim merkezi ve atölye, kütüphane, kitabevi, kafe ve danışma binalarının yeniden işlevlendirme, iç mekan ve mobilya tasarımları, iklim müzesi mekan ve sergi tasarımı projelendirilerek hayata geçirilmiş.

Her biri aslında fabrikanın makineleri olan yapıların içinde çalışırken bir yandan mümkün olan en az noktada yapıya dokunma kaygısı ile yapının mevcut bütünlüğünü ve estetiğini bozmama çabası gösterilirken bir yandan da esnek ve dönüştürülebilir mekanlar üretilmesi hedeflenmiş. Binaların içlerindeki fabrika döneminden kalan yapısal elemanlar, makineler, makine kaideleri ve günümüze ulaşmış tüm parçaları tasarıma dahil edilmiş. Bu önceliklerle birlikte doğal ve dönüştürülebilir malzeme kullanımı ön planda tutularak ana malzeme olarak su ve neme dayanıklı huş marin kontraplak kullanılmış. Endüstri mirası binaların iç mekan kurguları, esnek kullanımlara imkan tanıyan, eğlenceli, her yaştan ve profilden kullanıcıya alan açacak şekilde planlanmış. Açık etkinlik alanı önerileri ile kamusal alan kullanımı desteklenmiş. Tüm bu kararlar ile Gazhane’nin bütüncül bir alan olarak kent hayatında yerini alması hedeflenmiş.

Gazhane Danışma
Gazhane’nin idari amaçla kullanılan yapı birimlerinden biri (Vd Binası) ziyaretçi bilgilendirme/danışma (info), bilet satış ve vestiyer alanı olarak işlevlendirilmiş. Karşılama alanı olarak tasarlanan yapıda orta alanda 1 adet banko ve yapının iç çeperleri boyunca devam eden hediyelik eşyalar için raf sistemi, ziyaretçilerin özel eşyalarını koyabilecekleri kilitli dolaplar (locker) ve teknik altyapı için müdahale kapakları bulunuyor. Ana giriş kapısından geçen ziyaretçiler girişin hemen solunda bulunan bu tek katlı yapıda, alan ve işlevlerin konumları ile ilgili genel bilgileri alabilir, etkinlikler hakkında bilgi sahibi olabilirler. Yapının ön kapısı genel ziyaretçileri karşılarken arka kapısı Bilim Merkezi ziyaretçileri için toplanma alanı olan boşluğa açılıyor.

Gazhane Bilim Merkezi
Gazhane’nin atölye ve ambar olarak kullanılan binası (T Binası) enerji ve iklim krizi ekseninde deneyim ünitelerine sahip bilim merkezi ve çocuklar için atölye alanı olarak işlevlendirilmiş. Yapının giriş/danışma binasına yakın olan bölümü karşılama alanı, orta bölüm deneyim alanı, bağımsız giriş verilen son bölüm ise çocuklar için atölye alanı olarak planlanmış. Giriş/karşılama mekanında ziyaretçilerin deneyim alanı ile ilgili bilgilendirilmesini sağlamak amacıyla bir banko ve dolap ünitesi tasarlanmış. Pivotlu parça yüzeylere sahip ünite bir yandan çocuklar için eğlenceli bir oyun yüzeyine dönüşürken bir yandan da eşyalarını kilitleyebilecekleri dolapları bünyesinde barındırıyor. Bütüncül planlama kaygısının ön planda tutulduğu deneyim alanında üniteler ana başlıklarına göre gruplanarak sirkülasyon şemasına yerleştirildi, herhangi bir ayırıcı duvar ile bölümlenmeden mekan algısının kaybolmamasına özen gösterilmiş. Ünitelerin yazılım altyapısı ve teknik donanımı içinde barındıran masalar özel gereksinimli bireylerin kullanımları ve tekerlekli sandalye yaklaşımı göz önünde bulundurularak tasarlanmış. Deneyim alanında zemin, duvar ve mobilya renklerinde koyu renler tercih edilerek, deneyim ünitelerinin ve oyunların ön plana çıkması sağlanmış. Atölye bölümü ise farklı mekansal düzen gerektiren farklı içeriklere sahip atölyeler için her seferinde yeniden düzenlenebilir olarak kurgulanmış. Bir duvar boyunca oluşturulan dolap, malzeme depolamanın yanı sıra mekanda kullanılan masa ve puflar için bir istasyon görevi görüyor. Masalar katlanabilir olarak tasarlanmıştır, puflar ise üstüste konabilecek formda. Bu istasyon ile her seferinde farklı sayı ve ihtiyaca göre farklı oturma düzeni gerektiren atölyeler için gerekli mobilyaların kullanılmasını, kullanılmayan masa ve pufların ise aynı mekanda depolanmasını sağlayarak, ayrı bir depo gereksinimini ortadan kaldırıyor. Diğer duvar boyunca ise atölyeler esnasında kullanılmak üzere yazı tahtası, projeksiyon perdesi ve yapılan çalışmaların asılarak sergilenmesini sağlayan mesh yüzeylerin bulunduğu bir pano yer alıyor. Bu tek hacimde seminer düzeni, grup çalışmasına uygun masa düzeni veya performans mekanı oluşturulabiliyor.

Gazhane Kitabevi – İstanbul Kitapçısı
Gazhane çalışanlarının ihtiyaçları için ayrılmış olan ve içerisinde yapıldığı dönemin izlerini taşıyan bir makine (şofben) bulunan bina (Ty Binası) kitap satış ve müze mağaza olarak işlevlendirilmiş. Mevcut makinenin aksına ve orta alana satış bankosu yerleştirilen yapının iç çeperleri, duvar boyunca devam eden kitap rafları ve kapaklı depolama alanları olarak planlanmış. Orta alanda ayrıca alçak kitap sergi ve satış birimleri tasarlanmış. Satış bankosu için yapının içinde bulunan makine ile aynı dilde olacak şekilde korten malzeme tercih edilmiş. Raf sisteminde yer yer bırakılan açıklıklara oturma birimleri yerleştirilerek ziyaretçi için kitap okuma ve inceleme alanları oluşturulmuş. Giriş kapısının solunda kalan niş, sergi ve etkinlikler için duyuru alanı olarak bırakılarak afiş yerleri belirlenmiş.

Gazhane Galeri
Gazhane’nin kesintisiz hacme sahip yatık fırın binası (P Binası) süreli sergi alanı olarak işlevlendirilmiş. Toplamda 670 m² alana sahip yapı iki cepheden giriş alabilecek şekilde planlanmış. Yapı içerisindeki kot farkı meydan tarafındaki giriş kapısının dışına alınarak giriş rampası olarak çözülmüş ve sergi alanı tek bir kot olarak bırakılmış. Çalışmalar esnasında yapının meydan tarafındaki girişinde ortaya çıkan fabrika döneminden kalma ray sistemi yapının içine giren cam kütle ile çerçevelenerek sergi alanına dahil edilmiş. Her giriş için bir karşılama alanı bırakılarak kalan hacim hareketli sergi yüzeyleri ile bölünebilir/birleştirilebilir esneklikte ve farklı büyüklükte sergiler için farklı büyüklükte alanlar oluşturulacak bir sergi alanı olarak tasarlanmış. Sergi tasarımının yanı sıra yapı, zemin malzemesi ve hakim renk kararları, kapı tasarımları, aydınlatma tasarımları, giriş tasarımları ve içerisindeki vestiyer ve depo planlaması ile projelendirerek sonraki tüm süreli sergiler için hazır hale getirilmiş.

Gazhane Kütüphane – Afife Batur Kütüphanesi
Gazhane’nin kompresör olarak kullanılan binası (F Binası) kütüphane ve ortak çalışma (sessiz) alanı olarak işlevlendirilmiş. Yapının zemin katı kütüphane ve araştırma bölümü olarak kurgulanmış. Üst kat ise serbest çalışma alanı olarak tasarlanmış. Zemin katta giriş kapısının karşısında bir karşılama bankosu yer alıyor. Ziyaretçi bilgilendirme ve kütüphane üye kaydı işlemleri bu alanda yapılıyor. Fabrika döneminden kalan beton kaidelerin yüzeyleri kitap rafları ile çevreleniyor. Kaideler arasında kalan niş alanlar ise kitap araştırma bölümleri ve kitap okuma/inceleme bölümleri olarak değerlendiriliyor. Kitap araştırma bölümlerinde toplamda 8 adet bilgisayarın yerleşebildiği yüksek masalar ve tabureler ile organize edilirken, kitap okuma/inceleme bölümleri için serbest oturma birimleri tasarlanmış. Cephe açıklıklarının önlerinde ise gün ışığından faydalanmak üzere çalışma masaları yerleştirilmiş. Maksimum güneş ışığından faydalanan üst kat ise çalışma alanı olarak çözülmüş. Orta aksta çalışma masaları yer alırken, iç çeperlerden biri boyunca devam eden basamaklı oturma düzeni ile çalışma alanı artırılmış. Kullanıcılar için gerekli tüm teknik gereklilikler bu birimin içerisinde çözülürken bir ray içerisinde hareket eden çalışma sehpaları kullanıcılar için kolaylaştırıcı olarak planlanmış. Ayrıca bu sabit mobilyada kullanıcıların eşyalarını yerleştirmeleri için nişler tasarlanmış.

Gazhane Ortak Çalışma Alanı
Gazhane’nin karbüre su tesisi olarak kullanılan yapı birimlerinden biri (I Binası) ortak çalışma alanı (sesli) ve tiyatrolar için bilet satış alanı olarak işlevlendirilmiş. Kütüphane binasının tam karşısında ve kafenin yanında yer alan ortak çalışma alanının kütüphane ve kafe ile bağlantılı olarak çalışması öngörülmüş. Ana girişi kütüphane cephesinden alan yapı farklı sayıda çalışma grupları için birimler içeriyor. Girişin solunda 8 kişilik bir çalışma masası yer alıyor. Toplantı masası olarak da kullanılabilen masa puf birimler ile desteklenerek 16 kişiye kadar çalışma ve toplantı imkanı sağlıyor. Binanın gün ışığından faydalanan iç çeperleri boyunca çalışma masaları ve sabit oturma birimleri yer alıyor. Düşey saksılık ise farklı ihtiyaçlar için mekanlar arası bölücü görevi görüyor. Arka bölümde ise sabit ve hareketli oturma birimleri ile daha serbest bir çalışma ve tartışma alanı yer alıyor. Gazometrelerde yer alan Şehir Tiyatroları tarafındaki bölümde ise bilet satış ve bekleme alanı yer alıyor. Bu alanda bilet satış için yerleştirilen banko, oyun afişleri için pano, arşiv dolabı, bekleme alanı için sabit ve hareketli oturma birimleri yer alıyor.

Gazhane Kafe
Kafe olarak işlevlendirilen yapıda ihtiyaca yönelik olarak belirlenmiş açık alan sınırları dahilinde açılır kapanır sistem tasarımı hayata geçirilmiş. Mevsim şartları göz önünde bulundurularak açılır kapanır üst örtü ve cephe sistemi tasarlanmış.

Kafe ve ortak çalışma alanı arasında kalan açık alan ise dinlenme alanı olarak işlevlendirilmiş. Geri dönüşüm malzemesi olan paletler ile organize edilen tasarım, açık alandaki esnek kullanıma ve dinlenme, yeme-içme, çalışma, sosyalleşme gibi ihtiyaçlara alan açıyor.

Gazhane Sergi & Etkinlik Alanı
Müze-Sergi binaları arasında kalan açık alan (Q Alanı) sergi ve etkinlik alanı olarak işlevlendirilmiş. Sanatçı, tasarımcı ve mimarlara yapılacak davet ve açık çağrılar ile açık hava sergilerine ve enstalasyonlara ev sahipliği yapması öngörülmüş.

Gazhane Meydan
Kömürden gaz elde edilen en yüksek ve etkili fırın binasının önündeki açık alan etkinlik alanı olarak işlevlendirilmiş. Bu alana kurulacak geçici sahneler ile Gazhane’nin konserlere ve performanslara ev sahipliği yapması planlanmış.