Günümüz kentleri ve kent merkezleri, kolay ve hızlı ulaşım ağının da yardımıyla sürekli yaşayan, birçok insanın farklı amaçlarla rahatlıkla ulaşabildiği/uğradığı dinamik ve sosyal mekanlardır. Ancak tam da bu hızlı ulaşım rahatlığından ötürü mekanın kalıcı ve geçici kullanıcıları genellikle, tarihsel bağlamı, mekansal ilişkileri ve oraya ait doğal/yapay biricik özellikleri bütünüyle kavramakta zorlanırlar. Kentsel kamusal alan, bireylerin kendilerini saran çevreyi tanımlamakta çektikleri güçlüklerden kaynaklanan çevresel ve sosyal ilişkiler kurmadaki yetersizlik nedeniyle yaşanması zor bir hal almıştır. Buna neden olan önemli etkenlerden biri, kullanıcının kentsel mekanı okuyabilecek veri ve donanıma sahip olamamasıdır.

Birey, bulunduğu çevre ve mekanın gündelik biçimlenişiyle özdeşleşme gereksinimi duyar. Çevrenin hayali diyagramlarını oluşturma becerisi, bireyin sosyal ilişki kurmasını sağlayan birinci derecede önemli bir özelliktir. Bu hayali diyagramları oluşturmak için, kişinin “yer” ve “zaman” bağlamında çevreye oranla kendi durumunun farkında olması ve buna göre değerlendirme yapabilmesi için, karmaşık ve katmanlı kent dokusunu okuyabilmesi gerekir. Bütün bunlar aslında içerisinde bulunulan çevrenin kavranabilirliği ile ilgilidir.

Kentsel çevrenin kavranılabilirliği, yaşanılabilirliğini önemli ölçüde artıran etkenlerden biridir. Kavranabilirlik (comprehensibility), Lynch’in tanımıyla mekan kalitesinin temel göstergelerinden biri olarak görülen bir kavramdır. Kenti gözlemlemek yeterli değildir. Bu mekanı anlamak gerekir. Çünkü düzgün bir yaşam alanı düşüncesi, insanlara çok değerli olan güvende hissetme duygusu ile birlikte, bireyler ve çevre arasında uyumlu ilişkiler kurulmasını sağlar (Lynch; 1960).

O halde, bu hızla devam eden süreçte, kent mekanının kalıcı ve geçici kullanıcılarının farkındalığı ve kentsel çevrenin kavranabilirliği nasıl artırılabilir?

Belirtilen soruyu göz önüne alarak, infografik temelli görsel verilerle kentin bütün kullanıcılarının, yaşadıkları alanlardaki farkındalıklarının artırılmasını hedefleyen ve kullanıcıların yaşadıkları bölge için üreterek aidiyetliklerini pekiştirmeyi amaçlayan bir atölye çalışması düzenlenmiştir. Bu yazı kapsamında infografik kavramı ele alınacak ardından örnekleme olarak düzenlenen atölye çalışmasının içeriği, yöntemi ve elde edilen sonuç ürün olarak infografikler aktarılacaktır.

İnfografik Kavramı
Bilgiyi sunmanın çeşitli yolları vardır, bu yollardan en akılda kalıcı olanı öyküleştirmedir. Çünkü “hikayeler çok güçlüdür, etkileyicidir ve dikkat çeker. Ama hikayeler bundan daha fazlasını da yapar. Aynı zamanda hikayeler, bilgilendirme sürecinde insanlara yardım eder ve neden sonuç ilişkisini gösterir” (Weinschenk; 2011). İnfografik de “bilgiyi görsellerle hikayeleştirme yöntemi” olarak tanımlanmaktadır (Pettersson; 2002). Görsellerin yazıdan daha hızlı algılanması beynin bilgiyi nasıl kaydettiği ile ilgilidir. Beyin, resimlerden oluşan bilginin hepsini bir kerede değerlendirir ama metni bir çizgi düzeninde ele alır (Smiciklas; 2012). Bu nedenle, infografiklerle iletişim kurmak ve bilgiyi aktarmak daha kolay ve hızlıdır.

Smiciklas (2012) infografiği, karmaşık bilgilerin izleyicinin kolayca anlayabileceği ve hızlıca tüketebileceği bir şekilde görselleştirilmesi olarak tanımlar. Bilgiler; kelimeleri, resimleri, hareketi, sesi; özetle bir anlama dönüştürülebilecek her şeyi içerir. Aktarılması gereken bilgiler kesin ve doğru olmalıdır. İngiliz grafik tasarımcı, yazar, bilgilendirme tasarımı kuramcısı Nigel Holmes, infografikleri basitçe “açıklayıcı grafikler” olarak ifade etmektedir. Basit görselleştirmeler mesajı hızlıca kavramamıza izin verir (Bear; 2008).

İnfografik kelimesi Türkçe’ye bilgi-grafiği olarak çevrilmektedir. İnfografik; okuması sıkıcı ve yoğun olan bilgilerin grafiklerle, tablolarla, piktogramlarla, fotoğraflarla ve illüstrasyonlarla; yani görsel öğelerle dikkat çekici ve akılda kalıcı bir şekilde görselleştirilmesidir. İnfografik öğelerini doğru kullanmak için mesajın hangi iletişim ortamında etkili olacağını kavramak önemlidir. İletişim kurulması istenilen ortam belirlenirken çalışmanın hedefi, hedef kitle, oluşturulmak istenilen davranışın saptanması önemlidir.

Kadıköy Çalıştayı ve Aşamaları
Yoğun nüfus yığılmaları, sosyo-ekonomik nedenler, bilinçsiz tüketim, arz-talep ilişkisindeki tutarsızlıklar, hızla dönüştürülen alanlar gibi nedenlerle kentler hızlı bir tüketime uğramaktadır. Günümüz teknoloji çağında, dünyanın değişimiyle insanlar, gereksinimler ve kullanımlar farklılaşmakta, yaşam hızlanırken sosyal, ekonomik ve mekansal olarak kentten beklentilerin değişerek çoğaldığı gözlenmektedir. Böyle bir durumda, kentin gereksinimlerine ve sorunlarına çözüm üretebilmek için disiplinlerin birbiriyle olan ilişkisinin artırılması gerektiği ortaya çıkmıştır. Bu etkileşimin artırılması sayesinde hem çok boyutlu çözümler üretilebilmekte hem de pratik uygulanabilir prototip ya da modeller tasarlanabilmektedir.

Bu çalışma, disiplinlerarası bir üretim ile kentsel enformasyonun oluşturulması ve kent kullanıcılarına aktarılması ile ilgilidir. Bu bağlamda farklı disiplinlerden gönüllülük esası ile katılan katılımcılar ile bir atölye düzenlenmiştir. Düzenlenen atölyede, özellikle Anadolu yakası için ulaşım ağlarının merkezi olması, artan nüfusu, kültür – sanat etkinliklerinde etkin bir rol üstlenmesi gibi nedenlerle İstanbul için kentsel düğüm noktalarından biri olan; ilk bakışta sorunlu, anlaşılması ve algılanması güç gözüken ama aynı zamanda birçok zenginliği içinde barındıran Kadıköy ilçesi seçilmiştir.

Kadıköy Tasarım Atölyesi’nin ev sahipliğinde gerçekleşen atölye sayesinde, seçilen bölgenin sosyal ve kültürel değerlerinden beslenerek ilçedeki yaşamı oluşturan insanların, yapıların, alanların, araçların, kurumların ve işletmelerin nicelik ve niteliklerinin araştırılması ve gözlemlenmesiyle elde edilecek verilerin işlenmesi ve infografikler aracılığı ile aktarılmasını kapsamaktadır. Ayrıca, kullanılacak verilerin katılımcılar tarafından toplanması ve işlenmesi, var olan kayıt altına alınmış ya da alınmamış kentsel bilginin arşivlenmesi noktasında da önemli bir görevi yerine getirmiştir. Son olarak, seçilen ve düzenlenen anlamlı verilerin, uygun bir görsel anlatım ile kompozisyona dönüştürülüp kolay algılanabilir hale getirilmesi amaçlanmıştır.

Bu amaç ve kapsamda, kentsel kamusal alanlar ve kullanıcı profilleri göz önünde bulundurularak bölge için aşağıda belirtilen 4 ana özellik belirlenmiştir:

1. Ortak yaşam alanları (Parklar, Pazarlar gibi),

2. Kültür sanat etkinlikleri,

3. Tarihi doku / Tarihi mekanlar,

4. İnsan profilleri.

Bu özellikler üzerine katılımcıların bilgilendirme tasarımı yapabilmesi için gerekli iş birlikçi ortam hazırlanmıştır. Bilgilendirme tasarımı olarak infografik tercih edilerek, bölge yaşayanlarının yaşadıkları bölge hakkında bilgi birikimini artırmak ve farkındalığını yükseltmek hedeflenmiştir.

Atölye süresince katılımcılar, bütün veri görselleştirme süreçlerini deneyimleme fırsatını bulmuşlardır. Kendi çalışmalarında kullanacakları konuları kendileri seçip ilgili veriler toplanması konusunda kendi veri toplama araçlarını belirlemişlerdir. Her grup birbirinden farklı veri toplama aracı kullanmıştır. Daha sonra veri işleme ve veri düzenlenmesi aşamasında, topladıkları verileri kategorize edip ilişkilendirmiş ilgisiz verileri ayıklamışlardır. Son olarak, tasarlayacakları infografik için bir görsel anlatım dili belirleyip yine kendi hazırladıkları senaryoya göre görselleştirmişlerdir.

Sözü edilenler göz önünde bulundurularak, atölye katılımcıları disiplinler arası bir katılımcı grubundan oluşturulmuştur. Bölge için belirlenen 5 konu üzerinde odaklanarak çalışacak 5 grup belirlenmiş ve her grup toplam 3 katılımcıdan meydana gelmiştir. Atölye çalışması toplam 45 gün sürmüştür. 45 gün sonucunda, bütün gruplar sonuç infografik çalışması tasarlamış ve atölye sonunda düzenlenen sergi aracığıyla, kent sakinleriyle ürünler paylaşılmış ve medyada yer almıştır.

Atölye çalışmasının yürütücüleri olarak Emrah Cengiz, Merve Akdağ Öner, Ertunç Öner ve Kemal Şahin görev almıştır. Çalışmanın bilimsel şartlarda yerine getirilmesi için danışmanlık yapacak bilim kurulu ise Ömer Kanıpak, Gökhan Karakuş, Prof. Dr. Salih Ofluoğlu adlarından oluşmaktadır.

Katılımcı Profili
Atölye çalışmasının katılımcılarının, görsel iletişim tasarımı, mimar, endüstri ürünleri tasarımcısı, şehir ve bölge planlama, halkla ilişkiler, sosyolog-kamu yönetimi, grafik tasarımcı ve sosyal bilimler gibi uzmanlık alanlarından olmasına dikkat edilmiştir. Ayrıca 3. ve 4. sınıf öğrencisi olan mezuniyetlerinin üzerinden en fazla 2 yıl geçmiş olan  katılımcılar seçilmiştir. Böylece hem dinamik hem de sayısal ortama egemen bir katılımcı kitlesi oluşturularak uzun soluklu ve sonuç odaklı bu çalışmada, konsantrasyonu yüksek bir çalışma ortamı hedeflenmiştir. Ortaya çıkacak infografiklerin belirli bir düzeyde olabilmesi için her grupta en az bir görsel iletişim tasarımcısı ya da grafik tasarımcısının olması zorunlu kılınmıştır. Gruplar oluşturulurken eğitmenler bu noktaya üst düzeyde özen göstermiştir.

Çalışma konuları belirlendikten sonra katılımcıları belirlemek üzere internette sosyal ağlar ve haber portalleri üzerinden atölye çalışması duyurulmuştur. Bu sürecin sonunda 12 farklı üniversiteden mezun 80’e yakın başvuru toplanmıştır. Grup olarak başvuru yapanlara öncelik tanıyarak toplam 5 grupta yer alacak 15 kişi belirlenmiştir.

Süreç
Bu çalışma süreci de temel olarak üç aşamaya ayrılmıştır. Birinci aşamada yuvarlak masa tanışması ile başlamış, atölye çalışmasının amacı, vizyonu ve kapsamı katılımcılarla paylaşılarak Kadıköy üzerine belirlenen konular ve program aktarılmıştır.

İkinci aşamada, infografik kavramı, infografik örnekleri ve tasarımı, veri toplama ve ayrıştırma teknikleri konularında 1 günlük bir eğitim düzenlendi. Atölye yürütücüleri tarafından gerçekleştirilen bu eğitimler sonucunda katılımcılar ortak bir infografik çalışması hazırlayarak ilk atölye çalışmasını gerçekleştirdiler. Ortak çalışma, katılımcıların demografik özelliklerinden hareket ile tasarlanan bir infografik çalışması idi. Bu çalışma özellikle veri toplama ve işleme konusunda da önemli pratik becerilerin gözlemlenmesi konusunda önemli bir nitelik taşıdı. Daha sonraki süreçte kendi konularına odaklanma ve çalışma kapsamını ve içeriğini belirleme süreçleri başladı. Gruplar artık kendi aralarında bu tip tartışmalar yaparak yürütecekleri çalışmanın sınırlarını belirlemeye başladılar. İkinci aşama grupların yaptığı sunumla tamamlanırken her grup bir sonraki aşamaya gelene kadar yerine getireceği görevlerin ve işlemlerin de bir dökümünü çıkardı. Bu noktada disiplinler arası oluşan platformun ürettiği fikir alışverişlerinin proje gelişimi açısından oldukça verimli olduğu gözlemlendi. Kişisel çalışma yapılması alışkanlığının ekip ortamına geçerken yaşattığı zorluklar gruplar tarafından deneyimlenirken, birbirlerini tamamlayıcı unsur olarak görebilen ekiplerin daha hızlı yol aldığı saptandı.

Atölye çalışmasının son aşaması olan üçüncü kısımda ise artık ekipler projeleri içerisinde kullanacakları verileri çıkarmış ve kaynaklarını bulmuş olarak geldiler. Konularını belirlemiş olan ekipler veri toplama, ayrıştırma, senaryo ve metafor üretimi, infografik başlığı ve tipografi tasarımı, piktogram tasarımı ve görselleştirme üzerine çalışmalar gerçekleştirdiler.

Görüşler
Kadıköy gibi simgesel bir bölgede çalışmanın katılımcıları olumlu yönde etkilediği gözlemlenmiştir. Katılımcıların yüzde 60’ının Kadıköy ile daha önce bu bağlamda bir ilişkileri olmamasına karşın, çalışılan konuların gündelik yaşamla ilişkili olması, bölgenin çok simgesel bir değer taşıması gibi nedenlerin katılımcıların motivasyonuna etki ettiği saptanmıştır. Bu sonuca bütün katılımcıların belirttiği görüşlerden elde edilen bulgular doğrultusunda varılmıştır. Uzun soluklu bir çalışma olmasına karşın konsantrasyonda herhangi bir sorun olmaksızın çalışmaların sonuca ulaştırılmış olması da bu görüşü desteklemektedir.

Katılımcıların daha önce infografik konusunda bir deneyimlerinin olmaması çalışmanın nitelikli ve sağlıklı yürütülebilmesi açısından bir engel oluşturuyor gibi gözükse de grup içi yoğun ilişki ve iletişim sayesinde bu sorun aşılmıştır. Yine katılımcı görüşlerinde, yoğun bir şekilde atölyenin kişisel gelişim ve mesleki yetkinliklerine olumlu katkılar sağladığı belirtilmiştir. Örneğin Katılımcı-5; “Bu çalışma sayesinde grafik tasarımın yeni bir yöntemini derinlemesine keşfettim” diyerek bu yöndeki görüşünü belirtmiştir.

Sonuç Ürünler ve Değerlendirme
Kadıköy ilçesini; kültür-sanat, tarihi doku, pazarlar, parklar ve sosyal yapı açılarından inceleyen 5 farklı çalışma ortaya çıkmıştır.

“Kadıköy’ün Kültür ve Sanat Potansiyeli”
İstanbul genelinde Avrupa yakasında baskın oranda düzenlenen faaliyetlere Kadıköylülerin katılımını gösteren araştırmalardan yola çıkan ekip, Kadıköy’ün var olan kültür ve sanat üretimine, katılımcı sayılarının değeri ile bir çalışma ortaya koydu. İnfografik içerisinde kullanılan bütün veriler yakın zamanda Kadıköy içerisinde yapılan etkinliklerin organizatörleri tarafından yayımlanan basın bültenleri ya da yapılan özel söyleşiler ile elde edildi.

Çalışmanın çıkış noktası 2 temel soruya dayanıyordu; “Kadıköy sanata yeterince açık ve ilgili iken neden daha büyük galeriler burada yok? Neden örneğin Bienal gibi uluslararası bir etkinliğin bir ayağı da Kadıköy’de değil?” Çalışma içerisinde, Kadıköy’ün sahip olduğu kültür – sanat etkinlikleri ve noktalarının miktarı ve yoğunluğu gösterilerek, uluslararası organizasyonlara ev sahipliği yapabilecek bir potansiyele sahip olduğu ortaya kondu.

“Göztepe Parkı; Kadıköy’ün Akciğeri”
Çalışmada, Bağdat Caddesi’nden sahile uzanan bir yeşil alan olan Göztepe 60. Yıl Parkı’nın, kullanıcıları, içeriği, yeşil doku ve ekipman özellikleri gözler önüne serilmektedir.

İnfografik ve veri toplama, işleme gibi kavramlar ile ilk kez atölyede tanışan ekip üyeleri, yaptıkları çalışma ile Göztepe parkının sahip olduğu fiziksel ve doğal özellikleri bir infografik içerisinde analiz ettiler.

“Gel Vatandaş Gel, Pazara Gel!”
Üretici ve tüketici ilişkisinin, mahalle dokularında yer alan önemli örneklerinden biri olan semt pazarlarına davet niteliği de taşıyan çalışma, Kadıköy’deki semt pazarları bilgilerini eğlenceli bir yolla sunmaktadır.

Sürecin ilk aşamasında çalışmaya; pazarların yarar ve avantajlarını araştırarak başlayan ekip bütün Kadıköy pazarlarını ziyaret ederek alanda veri toplama çalışmaları yürüttüler.  Topladıkları verileri sınıflandırarak düzenlediler. Daha sonra da bütüncül bir akış diyagramı üzerinden izleyicilerin kendi koşul ve gereksinimlerine yönelik en uygun pazarı bulabilmesi için özel bir karar destek çözümü geliştirdiler.

“Son Durak Haydarpaşa”
Haydarpaşa Bölgesi ve Tren Garı konusunda ayrıntılı bir kaynak taraması ve içerik planlaması yapan ekip, ayrıca bu tarihi yapı için özel bir illüstrasyon çalışması da tasarladı. Aynı zamanda, atölye içerisinde yapılan tek izometrik alan çalışması olan infografik, piktogramlar ile desteklendi. Yapı itibariyle melez bir infografik olan tasarımda, zaman çizelgesi, bilgi tasarımı, karşılaştırma gibi birçok farklı türde unsurlara yer verildi.

“Herkesin Kadıköy’ü”
Yaklaşık 532.000 nüfusa sahip Kadıköy, bir aktarma merkezi olması nedeniyle de birçok insana gün içerisinde ev sahipliği yapmaktadır.

Yapılan alan çalışması ve toplanan veriler sonucunda, Kadıköy içerisinde yaygın olarak görülen muhtemel kullanıcı profilleri kurgulandı. Kurgulanan bu profillerin günlük rotaları, sosyal ekonomik yapıları incelenerek öyküsel bir anlatım içerisine aktarıldı. Odak mekanları ve buluşma noktaları demografik bilgiler ışığında stereotipler ile ilişkilendirildi. Kişilik karakterine göre Kadıköy yaşam rehberi olarak da nitelendirilebilecek olan infografik çalışması hem statik hem de hareketli video grafik olarak hazırlandı.

Yürütücüler, atölye çalışmasının kamusal yararlarının olmasının yanı sıra katılımcılarının da kazanımları olmasına dikkat etmişlerdir. Katılımcılar, infografik konusunda bilgi sahibi ve nitelikli özel bir proje üretim sürecine dahil olmuştur. Üretilen projeler, TAK Kadıköy bünyesinde sergilenmiştir. Takım becerisi, birlikte çalışma gibi sosyal becerilerin de geliştiği gözlemlenmiştir.

Bu çalışma, ilçe odaklı infografik tasarım atölye serisinin ilk aşamasıdır. Bundan sonraki çalışmalarda, İstanbul’un farklı ilçelerinde yine ilçe odaklı benzer niteliklerde atölyeler düzenlenmesi planlanmaktadır. Bu atölyelerde yürütülecek çalışmalarda nicel verilere dayalı araştırmalar da gerçekleştirilecektir.

Kaynaklar

• Baer, K.; “100 Information Design Workbook Graphic Approaches, solutions, and Inspiration + 30 Case Studios”, Massachusetts, U.S.A: Rockport Publishing, 2008.
• Landa, R.; “Graphic Design Solution”, (4.Baskı), Boston, U.S.A: Planet Friendly Publishing, 2011.
• Lynch, K.; “The Image of the City, Boston”, The MIT Press, 1960.
• Pettersson, R.; “100 Information Design: An Introduction”, Amsterdam/Philadelphia, John Benjamins Publishing, 2002.
• Smiciklas, M.; “The Power of Infographics”, U.S.A: New Riders, 2012.
• Weinschenk, S.; “100 Things Every Designer Needs to Know About People”, Indiana, U.S.A, Que Publishing, 2011.