Kentsel biçimlenmeye ilişkin araştırmalar yirminci yüzyıl dönümünden başlayarak coğrafya, sanat tarihi, kent planlama ve mimarlık disiplinleri içerisinde gelişmeye başlamış, yüzyılın ikinci yarısında ise Büyük Britanya’da coğrafya disiplini altında, kıta Avrupası’nda çoğunlukla mimarlık disiplini altında gelişen kentsel morfoloji araştırmaları bu disiplinlerin kuramsal ve yöntemsel çerçeveleri içerisinde gelişimini sürdürdü.

İkinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa’da yıkıma uğramış veya sağlıksız bulunan kent parçalarının yeniden inşasına yönelik işlevselci ve modernist uygulamalar karşısında, kentlerin tarihi merkezlerinin, geleneksel kent dokularının korunarak geleceğe taşınması amacıyla kentsel morfoloji ve tipo-morfoloji araştırmaları, alternatif kentsel tasarım ve mimarlık yaklaşımlarının geliştirilmesine ışık tuttu. İtalya’da mimarlık disiplini içerisinde Roma ve Venedik okulları çevresinde ortaya çıkan tipo-morfoloji çalışmaları, Fransa’da özellikle Versailles Mimarlık Okulu çevresinde sosyolojik boyut kazandı. Bu öncü çalışmalardan bugüne kentsel morfoloji tarihsel olarak uygulama disiplinleri ile etkileşim içerisinde olageldi. Kuram ve kılgı arasındaki yakın ilişki, bir araştırma alanı olarak kentsel morfolojiyi değişen meslek pratiği ve onun farklılaşan gündem ve bakış açılarına koşut dönüştürerek geliştirdi.

Kurulduğu 1994 yılından bu yana hızla büyüyen Uluslararası Kentsel Form Semineri (ISUF) küresel düzeyde gelişirken aynı zamanda yukarıda anılan çeşitlenmeyi de bünyesinde barındırdı, bu süre içerisinde gerçekleşen hızlı büyüme, içsel dönüşümü de beraberinde getirdi.

Coğrafya, tarih, planlama ve mimarlık öncülüğündeki disipliner çeşitlilik ve alanlar arasındaki etkileşim sayesinde salt konusal (tematik) değil; yöntemsel çeşitliliği de ortaya çıkardı ve besledi. Zamanla niceliksel araştırma yaklaşımları, baskın niteliksel araştırma yöntemlerine seçenek oluşturdu ya da sentez bakış açılarının oluşturulmasının önünü açtı.

Özgün ortaya çıkış noktası geleneksel merkezlerin kent dokuları olan kentsel morfoloji, bir dönem sonra modern kent dokularını ve kent çeperlerini de araştırma gündemine katarak bağlamsal çeşitliliğini artırdı, bilgi altyapısını geniş bir alana taşıdı. Hızla artan uluslararası katılımlarla batı-merkezli bir yazından, gelişmekte olan ülkeleri de bünyesine katan, sosyo-kültürel açıdan çoklu ve zengin bir bakış açısına doğru evrilen bir araştırma alanı ile karşı karşıyayız.

Coğrafi Bilgi Sistemleri’ne (CBS) ek olarak, hesaplamalı tasarım yöntemlerindeki gelişme, morfolojiyi çözümleyici (analitik) bir disiplin olmanın ötesinde üretken (generative) bir araştırma alanı haline getiriyor. Bu durum, morfolojinin bilgi alanını, gerçek kentsel biçim ve yapılardan, kurgusal geometrinin kural temeli, soyut ve algoritmik dünyasına açıyor; mekansal araştırmanın geleceğe dair yorum gücünü artırıyor.

Söz konusu eğilimler ışığında, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı, ISUF’un kuruluşundan 25 yıl sonra kentsel morfoloji alanına yönelik genel bir değerlendirmeyi epistemolojik, yöntemsel, tematik ve disipliner açıdan ortaya koymayı amaçlıyor.

Bu amaçla, üçüncüsü ODTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü ve Şehir ve Bölge Planlama Bölümü iş birliği ile 3-5 Mayıs 2021 tarihleri arasında düzenlenecek olan III. Kentsel Morfoloji Sempozyumu’nda konu, aşağıdaki alt başlıklarda irdelenecek:

Kentsel Morfolojide yaklaşımsal Çeşitlilik
Okullar, yeni kuramsal çerçeve ve söylemler, çok boyutlu yaklaşımlar.

Disiplinlerarası Çeşitlilik ve Etkileşim
Planlama, kentsel ve mimari tasarım, peyzaj mimarlığı, kentsel coğrafya ve kent sosyolojisi, kent ve mimarlık tarihi, kentsel ve kırsal koruma alanlarında kentsel morfoloji araştırmaları ve disiplinlerarası etkileşim.

Yöntemsel Çeşitlilik
Nitel ve nicel, betimsel ve üretimsel/tasarıma yönelik çeşitlilik bağlamında, farklı morfoloji, tipo-morfoloji, parametrik modelleme, mekân dizini (space syntax), coğrafi bilgi sistemleri yöntem ve tekniklerinin ayrı ve bir arada kullanımı, temsil yöntem ve araçları, haritalama, belgeleme ve görselleştirme biçimleri.

Bağlamsal ve Sorunsal Boyutlar
Kent ve kır, merkez ve çeper, konut, sanayi ve kent merkezi bağlamlarında kentsel yenileme, dönüşüm, gelişim süreçleri.

Pedagojik Çeşitlilik
Kentsel morfolojinin kent planlama ve tasarımı, mimarlık ve peyzaj mimarlığı, kültürel mirası koruma, kentsel coğrafya vd. eğitim programlarındaki yeri, yaklaşım çeşitlilikleri ve geçişkenlikleri.

19 ayrı oturumda toplam 69 bildirinin sunulacağı etkinlik, konuya ilgi duyan tüm takipçilere ücretsiz olarak Zoom bağlantısı ve etkinliğin YouTube kanalı üzerinden açık olacak. Peter Larkham, Giuseppe Strappa, Ayşe Sema Kubat ve Tolga Ünlü’nün özel oturumlarda yer alacağı sempozyum hakkında ayrıntılı bilgi ve sempozyum programı için tıklayınız.