İnsanların en temel talebi yaşamaya devam etmektir. Tarih öncesi çağlardan beri insanlar farklı nedenlerle korunma ihtiyacı duymuşlardır. Günümüzde savaş, doğal afetler, mültecilik, mevsimlik işçilik gibi nedenler birçok insanın evinden kopmasına sebep olmaktadır. Yer değiştirmiş, değiştirmek zorunda kalmış insanlar için mülteci kampları, afet konutları, işçi konutları, korunmaya muhtaç kadınlar, evsizler veya yaşlılar için belirli bir süre için temin edilen tesisler gibi kalıcı olmayan mekanlar geçici barınma mekanları olarak adlandırılmaktadır.

Geçici barınma ihtiyacı dünyanın farklı yerlerinde farklı amaçlar sonucu doğmaktadır. Orta Doğu ve Afrika’da mülteci kampları, Amerika ve Avrupa’nın büyük bölümünde evsizler, şiddet mağdurları ve yaşlılar için koruma evleri, Çin’de işçi konutları, Pakistan, Hindistan ve Malezya’da küresel ısınma sonucu yaşanan afetlere bağlı afet barınakları gibi (URL-1).  Geçici barınma mekanı ihtiyacı kültürel, sosyal veya zorunlu nedenlerle doğabilmektedir. 

Bu çalışmada, zorunluluktan doğan geçici mekanlar başlığı altında incelenen afet, zorunlu göç ve mevsimlik tarım işçileri için üretilen geçici barınma mekanlarının tasarımında kullanıcı ihtiyaçlarına cevap verebilme ve sürdürülebilirlik konusunda etkili olabilecek parametrelerle, dünyadan ve Türkiye’den seçilen uygulanmış örneklerin analiz edilmesiyle oluşturulan tablo üzerinden değerlendirilmeler yapılmıştır.

Barınma Gereksinimi
Barınma isteği tüm canlılarda bulunan bir içgüdüdür. Yalnızca insanlar değil, tüm canlılar sığınmak ve korunmak için hayatları boyunca uğraş verirler. Tarih süresince insanlar, hava koşullarından, vahşi hayvanlardan korunmak, üretimi ve yeniden üretimi gerçekleştirebilmek için yaşadıkları zamanın koşullarına göre değişkenlik gösterebilen barınma ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli mekanlar kullanmışlardır (Önver, 2016). 

Barınma mekanı
İnsanların barınma ihtiyacı doğrultusunda oluşan mekan kavramı, doğada hayatını sürdürebilme ihtiyacı sonucunda ortaya çıkmıştır. İnsan onuruna uygun bir yaşam için bu ihtiyacın belirli standartların altına düşürülmeden giderilmesi gerekir. İnsanoğlunun barınma sürecinde mekan kavramı çeşitlilik gösterse de, sığınacak mekan ihtiyacı değişmemiştir. Barınma kavramını karşılayan mekan tasarımı, tarih boyunca var olmuş ve mimarlık kavramını da içerisinde barındırmıştır.

 Geçici Barınma Mekanı
İlk çağlardan günümüze insanlar hareket halinde olmaya eğilimlidir. Bu durum, önce göçebe yaşam tarzı benimsendiğinden, daha sonra yaşamda hıza duyulan gereksinimden veya zorunluluktan dolayı oluşmuştur. Hareket halinde olma durumunun gerektirdiği mekansal anlamda geçicilik kavramı, tarih boyunca yaşanan savaşlar ve doğal afetler gibi zorunluluk durumu veya kültürel ve sosyal nedenlerle bir ihtiyaç haline gelmiştir. İnsanların karşılaşabileceği olağanüstü bir durum ortaya çıktığı zaman, uzun süreli kullanıma elverişli olmayan fakat barınma gereksinimlerini karşılayan mekanlar geçici barınma mekanları olarak adlandırılır (Beyatlı, 2010).

Suriye’de yaşanan savaş sonrasında ülkemize göç eden vatandaşların zorunluluktan geçici mekan ihtiyacı doğarken, yerleşik yaşama geçmemiş göçebe toplulukların barındığı mekanlar kültürel nedenlerle oluşan geçici mekanlara örnek verilebilir. Yoğun şehir hayatı temposundan uzaklaşmak isteyen insanların tercih ettiği genelde şehir merkezinin dışında konumlanan, temel barınma ihtiyaçlarına cevap verebilecek, kompakt geçici barınma mekanlarıysa sosyal nedenlerden doğan geçici mekanlardandır.

Zorunluluktan Doğan Geçici Mekanlar
Tarih boyunca insanlar, deprem, kuraklık, sel gibi doğal afetler, savaşlar, iç savaşlar, baskı, hastalık, ekonomik sorunlar gibi nedenlerle yaşadıkları yerlerden ayrılmışlardır. Bu tür gelişmelerin insanların kendi ortamlarında barınmalarına imkan vermeyecek duruma gelmesiyle, kişiler yaşamsal çevrelerini değiştirmek zorunda kalmışlardır. Diğer geçici barınmayı gerektiren kültürel ve sosyal nedenlerin aksine bu tarz yer değiştirmeler insanların seçim şansı olmadığı, yer değiştirmek zorunda bırakıldığı durumlardır. 

Evlerinden ayrılmak zorunda kalan insanlar göçe zorlandıkları yeni bölgelerinde devletin veya çeşitli yardım kuruluşlarının temin ettiği geçici konut ve barınaklarda veya kendi ürettikleri çadır, baraka, kulübe gibi geçici mekanlarda yaşamaktadır. Yeni bir çevrede zor bir hayata başlayan insanların hayatlarını sürdürebilmeleri için büyük öneme sahip olan bu geçici barınma mekanlarının farklı malzeme, yapım sistemi, düzenleri olsa da ana işlevleri, evlerinden kopmuş, koparılmış insanlara başlarını sokabilecek bir çatı sağlayabilmektir. Fakat bunun yanı sıra, sürdürülebilirlik sağlanması için bazı tasarım detaylarına da dikkat edilmesi gerekmektedir.

Afet Sonrası Geçici Barınma Mekanları: Doğal ve yapılı çevrede büyük yıkıma sebep olan afetlerin verdiği hasarlar neticesinde konutları yıkılan halkın, acil barınma ihtiyacı doğmakta ve hızlıca bu problemin giderilmesi gerekmektedir. Afet sonrası geçici yerleşkeler kısa sürede kurulabilen, barınma ihtiyacını acil olarak gidermeye yarayan, afetzedelere güvenli bir barınma olanağı sağlamak için kullanılan geçici barınma mekanlarıdır. Afetzedelerin barınma sorununa uzun süreli çözüm olacak kalıcı konutlar sağlanana kadar geçici konutlarla çare aranmaktadır. 

Dünyada ve Türkiye’de meydana gelen afetler sonucunda afetzedeler için çeşitli birimler kurularak acil barınak ihtiyacı karşılanmaktadır. Barınak türleri iklime, afetin türüne, arazi koşullarına göre değişiklik göstermektedir. Bu barınakların uygulama sonrasında başarıya ulaşmış örnekleri olduğu gibi, kurulduktan kısa bir süre sonra ihtiyaçlarına cevap verememesi sonucunda buralarda yaşamak istemeyen afetzedelerin kendilerine başka bir barınma mekanı bulmak üzere yerleşkeyi terk etmeleri söz konusu olabilmektedir. 

Zorunlu Göç Sonrası Barınma Mekanları: Zorunluluktan doğan geçici mekanlara başka bir örnek de savaş, iç karışıklık, siyasi baskı gibi nedenlerle ülkelerinden, evlerinden ayrılmak zorunda kalan mülteci, sığınmacı veya göçmenlere belirli bir süre için sağlanan barınma mekanlarıdır. Bu geçici barınma mekanları ilk aşamada barınma ihtiyacına çözüm olan fakat genelde günlük rutin yaşamın gerektirdiklerine olanak vermeyen çadır, kulübe, baraka gibi birimler olabildiği gibi, barınağa göre daha fazla fonksiyon barındıran geçici konutlar olabilir. 

Geçici barınma mekanları bir bölgeden olarak göç etmek zorunda kalmış insanların yoğunlukla bulunduğu alanlarda inşa edilen toplu barınma kampları şeklinde olabilir. Örneğin, Suriye’de başlayan iç karışıklıkların ardından, jeopolitik konumu nedeniyle ülkemize gelen çok sayıda sığınmacının hayatlarını devam ettirebilmesi için, önce genelde sınıra yakın şehirlerde kamplar kurulmuştur. Suriye’deki karışıklıkların devam etmesi nedeniyle, sığınmacılar zamanla kamplardan ayrılmış ve kentlerde yaşamlarını sürdürmeye başlamıştır. 

Mevsimlik İşçiler ve Geçici Barınma Mekanları: Mevsimlik işçiler, ekonomik kazanç sağlamak amacıyla yılın belirli dönemlerinde uygun iş imkanlarının bulunduğu bölgelere göç etmektedir. Örneğin, Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde birçok insanın gelir kaynağı mevsimlik tarım işçiliğidir. Bu kişiler yıl içinde tarım zamanı geldiğinde kendi evlerini bırakarak pamuk için Çukurova’ya, fındık için Giresun’a, çay için Rize’ye gitmektedir. Tarım işçileri, ürünün hasadını alıp işlerini bitirinceye kadar acil barınma gereksinimlerinin karşılanması için oluşturulan çadır, kulübe veya barakalarda konaklamaktadır. Mevsimlik tarım işçiliğinin yoğun olduğu Çukurova bölgesinde pamuk zamanı çadırlardan oluşan kamplar bulunmaktadır. Birlikte işçilik için gelen aileler, akrabalar, tanıdıklar birbirlerine yakın çadırlar kurarak kampın içinde kendi köylerini oluşturmaktadır (Özbekmezci, 2003). Hasat dönemlerinde işçi olarak gittikleri bölgelerde kolayca kurulup taşınabilen barınaklar yapan mevsimlik işçiler, bu barınakları hem yaşama mekanı hem de yanlarında getirdikleri eşyaları, yiyecekleri korumak için kullanmaktadır (Egemen, 2015).

Dünyadan ve Türkiye’den Geçici Barınma Uygulamaları

Bayer Köpük, 1970: Gediz Depremi’nden sonra en çok hasarın görüldüğü köylerden biri olan Akçaalan’da köpük kubbeler yaptırılmıştır. Bayer Firması tarafından üretilen poliüretan, plastik köpüğün hammaddesidir. 3m x 5m boyutlu konutlara, kullanıcıların ihtiyaçları doğrultusunda mekan eklemeleri yapılmıştır. Kubbelerin taşınabilir olması, komşuluk ilişkilerine göre yerleşme düzeni kurulmasına ve kalıcı konutların yapımı tamamlandığında, bu kubbelerin kullanıcıları tarafından yeni konutlarının yanına getirilerek yeni yerlerinde hayvan barınakları olarak kullanılmasına olanak sağlamıştır. 

Paper Log House, 1995: Japonya’da meydana gelen deprem sonrası evsiz kalan insanlar için kullanılan kağıt konutlar, 1999 Van depreminde ve 2001’de Hindistan’da meydana gelen depremden sonra da kullanılmıştır. Geçici kağıt evlerin ana malzemesi geri dönüşümlü kartondan yapılmış rulolardır. 16 m2 olarak tasarlanan evlerde taşıyıcı olarak kolon yerine kumaş sarılı karton rulolar kullanılmıştır. Evi zeminden kaldırmak için plastik bira kasaları kum doldurulup izolasyon sağlanmış ve zemin döşemesi olarak kontrplak kullanılmıştır. Duvarları kağıt tüpten oluşan evlerin çatısı membran veya metal malzemeyle kapatılmıştır.  Çapı 10 cm olan rulonun içinde hava bulunduğundan izolasyon sağlanmıştır. Düşük maliyetli ev, teknik bilgisi olmayan bir insan tarafından bile iki günde kolayca kurulabilmektedir (URL-3).

Tiny House, 2016: ABD’de meydana gelen sel baskını sonrasında üretilen konutlar, daha sonra ihtiyacı olan evsizlere verilebilecek ve büyütülebilecek şekillerde sürdürülebilir olması hedeflenerek tasarlanmıştır. Minik evlerde, sıcak ve soğuk suyun kullanıldığı duş, tuvalet, lavabo ve mutfak, mutfağın üstünde bulunan uyuma alanı, oturma alanı ve yemek alanını oluşturan bir yaşam alanını içerecek şekilde planlanmıştır. Minik evler birkaç kişi tarafından atölyede zemin, duvar ve çatı ahşap sistemle, sel, yangın vb. koşullara dayanacak şekilde inşa edilmektedir. İlk evler taşınması kolay olsun diye römork gibi tekerlekli olacak şekilde yapılmıştır.

Sandbag, 1992: İran’daki Baninajar mülteci kampında yaşamış olan mülteciler tarafından kullanılan barınaklar, kum torbalarının ipler yardımıyla sabitlenmesi ve üzerinin çamurlu sıvayla kapatılmasıyla üretilmektedir.  Barınağın zamanla geliştirilmiş genel mimari prensipleri, kalıcı ve modern konut çözümlerinde de kullanılmıştır. Mimar, barınağın tasarım aşamasında farklı kültürdeki toplulukların ihtiyacına cevap verebilecek nitelikleri barındıran, yapım süreci kısa, ucuz maliyetli ve yine toplulukların ihtiyaçları doğrultusunda modül büyüklüklerinin değişkenlik gösterebileceği bir prensip sistemi belirlemiştir. Barınak planı İranlılar’ın alışkın olduğu yaşam alanı düzenlemesiyle örtüşmektedir (URL-6).

Ikea Mülteci Barınağı, 1992:  Afet sonrası ve mülteci göçüyle doğan acil konut ihtiyacını gidermek üzere üç ayrı yapı elemanı sisteminin bir araya gelmesiyle oluşmaktadır: Taşıyıcı iskelet, panel duvar elemanları ve fotovoltaik çatı elemanları. Yapım evresinde taşıyıcı iskelet prefabrike panellerle kaplanmaktadır. Daha sonra çatı formu, gün ışığını basit düzeyde enerjiye çeviren fotovoltaik panellerle oluşturulmaktadır. Bu sebeple sürdürülebilir mimari örneğidir. Hızlı kuruluma olanak verir ve şantiyede hiçbir ekipmana ihtiyaç duyulmadan dört saatte kurulabilir. Geniş hacmi, yüksek tavanı, muhafaza ve depolama alanlarıyla iyi bir ergonomiye sahip olan bu birleştirilerek daha büyük yaşam alanları elde edilebilir (Şenocak, 2019).

Aktivhaus, 2016: Proje gerektiğinde genişletilebilecek ve demonte edilebilecek bir çözüm sunabilmek için prefabrik ev modülü olarak tasarlanmıştır. Böylece maliyetler en aza indirilmiş ve inşaat süresi kısaltılmıştır.  Ahşap konstrüksiyon kullanılarak tasarlanan 60 m2’lik evlerin bulunduğu modüller iki kattan oluşmaktadır. Enerji tasarrufu ve yüksek yalıtım sağlamak amacıyla duvarlar, içinde kenevir ve ahşap lifi bulunan karaçamla kaplanmıştır. Projede beton kullanımı en aza indirilmiş ve çoğunlukla geri dönüştürülebilir malzemeler tercih edilmiştir. Birimlerin 3 yıllığına Suriyeli göçmenler tarafından kullanılması, daha sonra sosyal konuta dönüştürülmesi planlanmıştır. 

Design Corps İşçi Barınağı, 1995: Tarım işçileri ve işverenlerin birlikte çalışarak katılımcı mimarlık ürünü olarak tasarladıkları prefabrik işçi konutu, ABD’de Ağustos ve Ekim ayları arasında elma, şeftali ve kiraz toplayan Meksikalı tarım işçileri için üretilmiştir. 1995 yılında dört tane inşa edilen birimlerin her birinde uyku ve sosyalleşme alanı, banyo, mutfak ve yarı kapalı veranda bulunmaktadır. Kamyonla taşınabildiği ve vinçle yerine inşa edilebildiği için hareketlilik özelliği yoktur. 43.000 dolar olan birimlerin maliyeti devlet tarafından karşılanmıştır (Corzo, 2008).

Fred House, 2012: Proje, ikinci dünya ülkelerinde geçici olarak çalışan mevsimlik işçilerin barınma ihtiyaçlarını karşılamak için tasarlanmıştır. 3x3x3 metrelik iki küp birbirinin içine kaydırılabilir özelliğiyle 18 m2’lik bir kullanım alanı elde edilebilmektedir. Kompakt konteynırda yatak odası, banyo ve küçük bir yemek pişirme alanı bulunmaktadır. Pencerelerin önündeki metal ızgaralar istenildiğinde uzatılarak veranda oluşturulabilmektedir Sadece 2 saatte araziye kolayca yerleştirilebilir ve kamyonla taşınabilir niteliktedir. Dört çelik ayak üzerine yerleştirilmiştir. Uzun vadeli bir konut olarak tasarlanmamıştır. 

Değerlendirme
Tarih boyunca insanlar zamanın getirdiği şartlara ve olanaklara bağlı olarak yer değiştirmiş veya yer değiştirmek zorunda kalmıştır. Bu yer değiştirme, sosyal, kültürel veya zorunluluk nedenleriyle meydana gelmektedir. Şehir ve iş hayatının stresinden uzaklaşmak isteyen beyaz yakalı kesimin şehre yakın, hafta sonu boş vakitlerini geçirmek için kullandıkları genellikle doğayla iç içe olan yaşam alanları sosyal nedenlerden doğan geçici barınma mekanlarına örnek verilebilirken, 1900’lü yılların başında çingene topluluklarının göçebe yaşam tarzının gereği olarak at arabalarını yaşam alanları olarak kullanması kültürel sebeplerden doğan geçici mekanlara örnek verilebilir. Bu iki durumda da herhangi bir zorunda kalma, zorunluluk durumu bulunmayan insanların kendi istekleri ya da kültürleri dolayısıyla geçici bir mekan arayışı görülmektedir. Öte yandan sel, yangın, deprem gibi insanların hayatını kaybetmesine neden olan ve çevrede yıkıcı hasarlar bırakabilen afetler sonrasında yer değiştirmek zorunda kalan kişilerin, ayrıca savaş, iç karışıklık, siyasi baskı gibi nedenlerle zorunlu göç hareketinde bulunan mülteci ve sığınmacıların ya da hayatlarını kazanmak için kendi evlerini bırakarak yılın belirli dönemlerinde başka şehirlere veya ülkelere giderek çalışmak zorunda olan mevsimlik işçilerin yaşamlarını içlerinde sürdürebilecekleri geçici barınma mekanı ihtiyaçları bulunmaktadır.

Bu çalışmada zorunluluktan doğan geçici mekanlar başlığı altında incelenen afet, zorunlu göç ve mevsimlik işçilerin barınma sorununu için sürdürülebilir ve kullanıcı ihtiyaçlarına cevap verebilen geçici barınma mekanları tasarımında göz önünde bulundurması gereken parametreler, Türkiye ve dünyadan seçilen uygulanmış örneklerin analiz edilmesiyle belirlenmiş ve parametrelerle oluşturulan tabloda bu örnekler değerlendirilmiştir (Tablo 1).

İncelenen örnekler ve literatür çalışmalarından yola çıkılarak sürdürülebilir geçici barınma mekanlarının planlanması ve uygulanması sürecinde dikkate alınması gereken konular ve elde edilen bulgular şunlardır: 

• Afetzede, mülteci-sığınmacı ya da mevsimlik tarım işçileri genellikle kalabalık aileler olarak barınmaktadır. Özellikle afetzede ve mülteci mekanlarında, insanların yaşadıkları hasar verici durumlar nedeniyle yakınlarıyla birlikte yaşama isteği vardır. Bunlar göz önünde bulundurularak geçici barınma mekanları gerektiğinde büyüyüp küçülebilme imkanına sahip olmalıdır.  Bu nedenle mekansal genişlemelere olanak sağlayacak planlama ve malzeme bazında gerekli uygulamalara yer verilmelidir. 
• Belirli bir süre kullanılması öngörülen geçici mekanlar afet ve mülteci-sığınmacı için acil durum atlatıldıktan sonra veya mevsimsel işçiler için mevsim değişimi sonrasında depolanabilme ve yeniden ihtiyaç halinde çeşitli işlevlerle tekrar kullanılabilme özelliğine sahip olmalıdır. 
• Barınma mekanları genellikle belirli bir bölgede toplu olarak bulunduğu için hem diğer birimlere hem de tamamen dış çevreye karşı güvenlik sağlanacak şekilde tasarlanmalıdır. Doğrudan veya dolaylı şekilde gelebilecek yangın, hırsızlık, vandalizm gibi sorunlara karşı güvenliği sağlanmalıdır.

• Birimlerde yaşayan aile bireylerinin yeterli düzeyde görsel mahremiyetinin gözetilmesi gerekmektedir. Barınak türü geçici mekanlarda genellikle tek mekan halinde bir planlama söz konusuyken, geçici konutlarda daha fazla fonksiyon beklendiğinden yeme-içme, uyuma, banyo alanlarının birbirinden ayrılması uygun olacaktır. Dış mekanla bir kapı aracılığıyla bağlantılı olmalıdır. Gerekli zamanlarda istenildiğinde kapıların kapatılarak dışarısıyla da mahremiyetin sağlanması gerekmektedir.
• Kullanıcıların ülkelere ve şehirlere göre farklılaşabilen kültürel değerlerine, aile yapılarına, dinlerine ve yerel mimari tarzlarına uyum sağlayabilecek geçici barınma mekanları üretilmelidir (IFRC,2013).
• İnsan sağlığına gelebilecek zarar en aza indirgenmelidir. Kurulduğu bölgeye göre farklılık gösterse de barınakların, içeri girebilecek böcek, fare veya yılan gibi hayvanlara karşı korunmak üzere zeminden biraz yükseltilmesi uygundur. Geçici konutlarda sanitasyon hizmetlerine önem verilmelidir. Birimler arasında uygun çöp toplama alanları sağlanarak çöpten gelebilecek koku ve zararlar önlenebilir. Ayrıca barınakta kullanılan malzemeler de hastalıklara mahal vermeyecek şekilde seçilmelidir.  
• Barınma mekanlarının konumlandığı alanların iklim koşulları göz önünde bulundurulmalıdır. Yüksek tavan, veranda, gölgelik gibi detaylar ile sıcak iklimlerde mekanlar serin tutulmalı, soğuk iklimlerde ise hava boşlukları azaltılarak ve yalıtımlı malzemeler seçilerek ısı kaybına engel olacak şekilde tasarım yapılmalıdır (IFRC, 2013). Pencere boşlukları sıcak veya soğuk iklim bölgesinde bulunma durumları gözetilerek uygun büyüklükte olmalıdır.
• Ekonomik koşullardan dolayı kaynak harcaması için az para ayrılması ve kurulum sağlanırken iş gücünden minimum şekilde yararlanılması gerektiğinden, geçici barınma mekanları kolay monte edilebilen, kurulum için az teknik malzeme gerektiren ve takılıp sökülebilen elemanlardan oluşmalıdır. Ayrıca, genişleme imkanı sağlayabilme, taşınabilir olma gibi tasarım parametrelerinin uygulanabilmesi açısından bu elemanların gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Elde edilen bilgiler doğrultusunda oluşturulan tabloda belirtilen parametrelerin ele alınarak planlanan geçici barınma mekanlarının, kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap vererek sürdürülebilir bir tasarım niteliği taşıması nedeniyle günümüzde çokça görülen, ihtiyaçlarına cevap alamayan kullanıcıların bu mekanları terk etmesinin önlenebileceği ve belirli bir kaynak harcanarak oluşturulan bu mekanların kullanılmayan ve işlevsiz alanlar olarak kalmasının önüne geçilebileceği düşünülmektedir.

Kaynaklar

• Beyatlı, C., (2010), “Acil Durum Barınakları ve Bir Barınak Olarak Acil Durum Konteynır Öneri Modeli”, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Mimarlık Ana Bilim Dalı, Edirne.
• Corzo, J., (2008), “Portable Housıng For Mexıcan Mıgrant Workers”, Yüksek Lisans Tezi, New Jersey School of Architecture, Faculty of New Jersey Institute of Technology, ABD.
• Egemen, E. A., (2015),” Mevsimlik Tarım İşçileri ve Barınma Sorunları”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• IFRC, (2013), “Post-disaster shelter: Ten designs”, Geneva: International Federation of Red Cross. 
• Önver, M. Ş. (2016), “Konut ve Konut Politikası”, Londra, Ijopec Publicationqs. 
• Özbekmezci, Ş., (2003), “Mevsimlik Tarım İşçilerinin Barınma Sorunları ve Yaşam Üniteleri”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. 
• Şenocak, G. (2019), “Türkiye’deki Mülteci Kamplarında Geçici Konut Tasarım Örneği Olarak Sarıçam Kampı’nın Mekansal Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Anabilim Dalı, Ankara.
• URL-1. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=361&RecID=2066 (30.06.2020)
• URL-2. https://www.arkitera.com/gorus/poliuretan-kubbeyi-yerellestirmek/ (30.06.2020)
• URL-3. http://ekolojikmim.com/yazilar/japonyadan-aydinlik-esintiler3.pdf (05.07.2020)
• URL-6. https://world-habitat.org/world-habitat-awards/winners-and-finalists/sandbag-shelters/ (30.06.2020)
• URL-4. https://www.mimarizm.com/haberler/2014-pritzker-i-kagittan-umit-yeserten-shigeru-ban-a_117732 (28.06.2020)
• URL-5. https://www.fastcompany.com/3067976/are-tiny-homes-the-solution-to-disaster-relief (30.06.2020)
• URL-7. https://archnet.org/sites/4366/media_contents/36216 (30.06.2020)
• URL-8. https://bigumigu.com/haber/insanligin-utanci-multeci-kamplarina-ikea-nin-eli-uzaniyor-yeni-nesil-multeci-barinaklari/ (02.07.2020)
• URL-9. https://www.yesilodak.com/gocmenler-icin-konut-projesi (28.06.2020)
• URL-10. http://berkeleyprize.org/competition/essay/2016/winning-essays/julian-daly-and-rebecca-sherouse-essay (02.07.2020)
• URL-11. http://www.jkarch.at/projekt/fred/ (28.06.2020)