Ülke ekonomilerinde öncü gösterge olma ve büyümenin itici gücünü oluşturma özelliği taşıyan inşaat endüstrisi aynı zamanda emek yoğun ve proje bazlı olduğundan yeni teknolojileri yavaş benimsemesiyle diğer sektörlerden ayrılmaktadır. Nitelikli iş gücü eksikliği, beklenmedik saha koşulları, tasarım değişiklikleri, iletişim problemleri, yapılabilirlik sorunları, yapım araç ve tekniklerinin elverişsizliği gibi sektörün kendine özgü karakteristikleri inşaat endüstrisini düşük verimliliğe ve yüksek maliyete eğilimli hale getirmektedir. Bununla birlikte, Endüstri 4.0 ve dijital dönüşüm çağında her alanda olduğu gibi hızla gelişen teknolojiler mimarlık, mühendislik ve inşaat endüstrisinde de iş yapma modellerini yeniden şekillendirmektedir ve endüstrinin bu değişime ayak uydurması kaçınılmazdır. İnşaat endüstrisinde bu dönüşüm sürecinin en önemli teknolojik örneklerinden biri olan Yapı Bilgi Modellemesi (BIM), bir yapının fiziksel ve işlevsel niteliklerinin dijital temsilini içermekte ve proje yaşam döngüsü boyunca süreçleri yöneterek bilgi oluşturmaya ve karar vermeye olanak sağlamaktadır. Çok parçalı ve dağınık bir yapıya sahip olan inşaat endüstrisinde yapım projelerinin başarısı etkin ve etkili proje yönetimine bağlıdır. BIM bir projenin tasarım, yapım ve yapım sonrası aşamaları boyunca daha iyi iş birliği başta olmak üzere süre, maliyet ve kalite optimizasyonu aracılığıyla proje yönetimi ilkelerine uygun yönetilmesini mümkün kılmaktadır. Projeleri yönlendiren proje yöneticilerinin BIM’in savunucusu olmaları ve başkaları tarafından benimsenmesinde itici faktör olmaları, BIM’in bütünsel olarak ele alınmasını ve stratejik düzeyde katkıda bulunmasını sağlamaktadır.

Bu çalışmada, proje yönetimi bakış açısıyla BIM’in yapım projelerine entegre olması için bütüncül bir yaklaşım olarak veri-güdümlü proje yönetim modeli sunulmaktadır. Bu yaklaşımda, proje yönetim ilkelerini benimseyerek proje yaşam döngüsü boyunca üretilen verilerin anlamlı bilgilere dönüştürüldüğü esnek, modüler ve sürdürülebilir model altyapısını oluşturmak amaçlanmaktadır. Modelin, insan, süreç, teknoloji ve prensipler ekseninde;

• Bütünsel ve sistematik; yapılı çevre sistemi/değer zincirinde tüm paydaşlarla iş birliği içinde toplum için değer yaratan
• Sonuç odaklı ve performansa dayalı; nitelikli yapı, ürün ve hizmetlerin adil bir risk ve kar paylaşımına dayalı bir şekilde performans ve çıktı esaslı teslimlerini teşvik eden
• Akıllı ve birbirine bağlı sistemler; ekonomik, çevresel ve sosyal faydaları maksimize eden dijital sistem ve çözümlere dayalı altyapı ve iş modellerini destekleyen
• Veri güdümlü; sonuca dayalı bir değerlendirmeyi mümkün kılmak ve karar vermeye destek için veri toplayan ve işleme koyan doğrultuda olması hedeflenmektedir.

BIM ve Proje Yönetimi
1970’li yıllarda ortaya çıkan BIM kavramı, iki boyutlu geleneksel bilgisayar destekli tasarım ve çizim sistemlerinden farklı olarak, yapıyı oluşturan her bir elemana ait özellik ve parametreler için veritabanı depolama mekanizmalarını da içeren üç boyutlu bir gösterim sağlamaktadır (Zyskowski ve Valentine, 2009). BIM, yapıyı tanımlayan elemanları temel almakta ve elemanların birbirleriyle olan ilişkilerini modellemektedir (İlhan ve Yaman, 2012). Proje verilerinin tutulduğu bir veritabanı üstünden çalışan BIM, proje yaşam döngüsü boyunca tasarım ve görselleştirmenin yanında, performans analizine, planlamaya, programlamaya, yapım ile ilgili belgelerin hazırlanmasına, süre ve maliyete ilişkin verilerin sağlanması konusundaki gereksinimlerden dolayı, yapı üretim sürecinin temelinde yer almaya başlamıştır. İnşaat endüstrisinin geleneksel olarak, yapım projeleri hakkında veri ve bilgileri yönetmek ve koordine etmek için etkili süreçleri ve araçları tutarlı bir şekilde uygulamakta başarısız olduğu düşünüldüğünde, BIM’in hem süreç hem de ihtiyaç duyulan araçları sağlayabileceği görülmektedir. BIM başarılı bir şekilde benimsenerek proje verilerinin ne anlam ifade ettiği ve birbirleriyle olan ilişkileri, neden-sonuç ilişkisi ve örüntü belirleme ve son olarak öngörüde bulunarak daha iyi kararlar alabilmeye kadar değerlendirilebilir (Şekil 1).

Proje yaşam döngüsü boyunca bu bilgi stokları paylaşılmadıkça ve proje paydaşları tarafından en etkin şekilde kullanılmadıkça sınırlı değerdedir. Doğru bilginin doğru zamanda doğru insana ulaşması için proje yönetiminde BIM’in yaygınlaştırılması önemlidir. Bu çalışma kapsamında ele alınan BIM tabanlı proje yönetimi, Project Management Institute-Proje Yönetimi Enstitüsü’nün (PMI) Construction Extension bilgi alanlarını baz almaktadır. PMI Construction Extension, çoğu projede uygulanabilir genelleştirilmiş proje yönetimi kılavuzuna ek olarak yapım projelerine özgü yönetim konularını işlemektedir (PMI, 2016). Bu kılavuz entegrasyon yönetimi, kapsam yönetimi, süre yönetimi, maliyet yönetimi, kalite yönetimi, kaynak yönetimi, iletişim yönetimi, paydaş yönetimi, tedarik yönetimi, risk yönetimi, işçi sağlığı ve iş güvenliği, emniyet ve çevresel yönetim ve finansal yönetim konu başlıklarını içermekte ve bunların yanında yapım projeleri sırasında sıklıkla karşılaşılan hak talebi yönetimi hakkında bir ek sunmaktadır.

Proje Yönetimi Bilgi Alanları ile BIM İlişkisi
2000’lerin başından itibaren mimarlık, mühendislik ve yapım endüstrisini etkilemeye başlayan BIM konusunda akademik ve sektörel düzeyde gerçekleştirilmiş pek çok çalışma mevcuttur. Bu çalışmaların gelişimi incelendiğinde, BIM’in bilgisayar destekli tasarım odağından başlayarak, günümüzde proje yönetiminin çeşitli alt dallarını içeren odaklara doğru yöneldiği görülmektedir (He ve diğ., 2017). Literatürdeki BIM çalışmalarının PMI tarafından hazırlanan Proje Yönetimi Bilgi Birikimi Kılavuzu-Yapım Eki’nde (Construction Extension to a Guide to the Project Management Body of Knowledge) açıklanan bilgi alanları ile olan ilişkisi incelendiğinde, BIM’in proje yönetimi süreçlerine önemli katkılar sağladığına işaret eden pek çok çalışma ile karşılaşılmaktadır.

Entegrasyon yönetimi bilgi alanı, proje beratı ve proje yönetimi planının geliştirilmesi, proje yürütmenin yönetilmesi, proje işlerinin takip ve kontrolünün sağlanması, bütünleşik değişiklik kontrolünün uygulanması ve projenin sonlandırılması süreçlerini kapsamaktadır. Günümüzde karmaşık hale gelen projelerin entegre proje teslim sistemi ile yürütülmesi gerektiği vurgusundan yola çıkarak, BIM ve entegre proje teslim sisteminin birbirleri ile olan ilişkisi pek çok araştırmacı tarafından vurgulanmaktadır (Ariffin ve diğ., 2018; Govender ve diğ., 2018; Li ve diğ., 2019).

Kapsam yönetimi bilgi alanı, proje hedeflerine ulaşılması için paydaş gereksinimlerinin belirlenmesi, proje kapsamının belirlenmesi, iş ayrışım yapısının oluşturulması, proje kapsamının onaylanması ve süreç içinde kapsamda meydana gelecek değişikliklerin yönetilmesi süreçlerini kapsamaktadır. Bir projenin BIM tabanlı olarak gerçekleştirilmesi kararı, projenin kapsamının belirlenmesi süreci içinde ele alınabilir. Bunun yanı sıra, kapsam yönetimi ve BIM başlıklarının kesiştiği noktada yürütülen çalışmalar, yapım projelerinde BIM uygulama ilkelerinin ve paydaşlar arası bilgi paylaşımının yönetilmesini sağlayan BIM yürütme planının farklı ülkelerden çok katılımcı ile yürütülen projelerde (Dossick ve diğ., 2015) ve mega yapım projelerinde (Hadzaman ve diğ., 2016), özellikle takımların koordinasyonunun sağlanmasındaki önemini vurgulamaktadır.

Süre yönetimi bilgi alanı, projede belirlenen hedeflere ulaşmak için gerçekleştirilmesi gereken eylemlerin belirlenmesi, bu eylemlerin sürelerinin ve birbirleri ile olan ilişkilerinin tahmin edilmesi ile iş programının oluşturulması ve kontrolü süreçlerini kapsamaktadır. Literatürdeki BIM çalışmaları süre yönetimi lensi ile incelendiğinde BIM’in, özellikle tasarım aşamasında projenin planlanandan daha hızlı ilerlemesine (Bryde ve diğ., 2013), bulanık mantık ve genetik algoritma sistemleri ile birlikte çalışarak yapım işlerinin en az örtüşme ile planlanmasına (Moon ve diğ., 2015), modüler yapı bileşenlerinin fabrikada üretilmesi, şantiyeye taşınması ve sahada birleştirilmesi işlerinin planlanmasına (Lee ve Kim, 2017) katkıları olduğu görülmektedir.

Maliyet yönetimi bilgi alanı, proje eylemleri için gereken para kaynağının tahmin edilmesi, proje bütçesinin hesaplanması ve gerçekleşen maliyetlerin kontrol edilmesi süreçlerini kapsamaktadır. Maliyet yönetimi lensi ile incelenen BIM çalışmalarında ortaya konan temel odakların, proje maliyetlerinin azaltılması ve maliyet kontrollerinin sağlanması (Bryde ve diğ., 2013) ve BIM tabanlı yaklaşım ile yüksek doğrulukta metraj hazırlanması ve maliyet tahmini yapılması (Whang ve Park, 2016; Alhasan ve diğ., 2017) olduğu görülmektedir.

Kalite yönetimi bilgi alanı, projenin kalite gerekliliklerinin belirlenmesi, beklenen kalite koşullarının sağlanmış olduğunun denetlenmesi ve gerekli düzeltmelerin önerilmesi süreçlerini kapsamaktadır. BIM ile entegre çeşitli teknoloji tabanlı sistemler sayesinde hatalı imalatların kontrolü ve önlenmesi (Park ve diğ., 2013) ve yapım sürecinde kalite kontrolünün sağlanması (Chen ve Luo, 2014), BIM’in kalite yönetimi konusunda sağladığı faydalar olarak değerlendirilmektedir.

Kaynak yönetimi bilgi alanı, projede ihtiyaç duyulan kaynakların yönetiminin planlanması, eylemler için gereken kaynakların tahmin edilmesi, bu kaynakların elde edilmesi, takımların oluşturulması ve yönetilmesi ve kaynakların kontrolü süreçlerini kapsamaktadır. Tüm projelerde, proje yöneticilerinin zamanlarının çoğunu harcadıkları kaynak yönetiminde BIM tabanlı yaklaşımlar sayesinde, başta iş programlarının oluşturularak insan, malzeme ve ekipman kaynaklarının yönetimi olmak üzere, özellikle proje takımlarının oluşturulması (Mejlaender-Larsen, 2018) konusunda önemli avantajlar elde edildiği görülmektedir.

İletişim yönetimi bilgi alanı, proje paydaşlarının belirlenmesi, paydaşlar arası iletişimin planlaması, bilginin ilgili paydaşlara ulaştırılması gibi çeşitli süreçleri kapsamaktadır. Gelişen bilgi ve iletişim teknolojileri altyapısı sayesinde BIM’in, mal sahibi ile iletişimin daha hızlı ve sağlıklı yürütülmesini sağladığı (Bryde ve diğ., 2013), paydaşlar arası bilgi paylaşımını geliştirdiği (Bryde ve diğ., 2013; Liu ve diğ., 2017), tasarım inceleme toplantıları sırasında ortak çalışma yapılmasına imkan verdiği (Bassanino ve diğ., 2014) görülmektedir.

Paydaş yönetimi bilgi alanı, proje paydaşlarının belirlenmesi, paydaş katılımlarının planlanması, yönetilmesi ve kontrol edilmesi süreçlerini kapsamaktadır. Entegre proje yönetimi ve BIM uygulamalarının endüstride yaygınlaşmaya başlamasıyla birlikte paydaşların rollerindeki değişimler (Sebastian, 2011) ve veri mülkiyeti/veri gizliliği/veri paylaşımı konuları (Zhang ve diğ., 2017) BIM’in hem paydaş yönetimi pratiğini değiştirdiğini hem de paydaş yönetimine ihtiyaç duyduğuna işaret etmektedir.

Tedarik yönetimi bilgi alanı, proje ile ilgili tedarik detaylarının belirlenmesi, uygun tedarikçinin seçilmesi, tedariğin gerçekleştirilmesi ve tamamlanması süreçlerini kapsamaktadır. Tedarik yönetimi ve BIM ilişkisi üzerine odaklanıldığında, yapı elemanlarının tedarik sürecinin takibi (Irizarry ve diğ., 2013), yapım endüstrisinde e-ticaret platformunun geliştirilmesi (He ve diğ., 2018) ve sürdürülebilir yapı malzemeleri tedariği (Chen ve Nguyen, 2019) gibi konularda BIM’in sağlamış olduğu katkılar gözlenmektedir.

Risk yönetimi bilgi alanı, projenin her bir aşamasında meydana gelebilecek risklerin belirlenmesi, önceliklendirilmesi, proje üzerinde yaratacağı olası etkilerin tespit edilmesi, bu etkilere karşı tepkilerin geliştirilmesi ve proje süresince gerçekleşen riskler ile verilen tepkilerin etkililiğinin izlenmesi süreçlerini kapsamaktadır. Bu sebeple, BIM tabanlı risk yönetimi çalışmaları, özellikle işçi sağlığı ve iş güvenliği gibi diğer bilgi alanları ile ilişkili olarak literatürde yer bulmaktadır (Zou ve diğ., 2017).

Yapım projelerini diğer proje yönetim süreçlerinden ayıran başlıklardan biri olan işçi sağlığı ve iş güvenliği, emniyet ve çevresel yönetim bilgi alanı açısından bakıldığında, BIM’in sürdürülebilirlik odaklı projeler ve yeşil bina sertifikası süreçleri (Azhar ve diğ., 2011; İlhan ve Yaman, 2016) ile tasarım ve yapım planlaması aşamalarında tehlikelerin belirlenmesi (Zhang ve diğ., 2013) süreçlerine olumlu katkı sağladığı anlaşılmaktadır.

Son olarak, yapım projelerinin yönetimine özgü diğer başlık olan finansal yönetim, projedeki gelir kaynakları ve net nakit akışları ile ilgilenmesi sebebiyle maliyet yönetiminden ayrılmaktadır. Finansal yönetim bilgi alanı, finansal planlama, kontrol ve finansal bilginin yönetilmesi ve doğru şekilde kayıt altına alınması süreçlerini kapsamaktadır. BIM finansal yönetim lensi ile incelendiğinde, BIM tabanlı projelere işlenen nakit giriş ve çıkışları ile nakit akışı analizlerinin otomatik olarak elde edilebildiği ve projeler için farklı ödeme planı senaryolarının geliştirilerek karar verme süreçlerinin iyileştirildiği gözlemlenmektedir (Lu ve diğ., 2016).

Çoğu araştırma, BIM’in proje yönetimi bilgi alanlarının bir veya birkaçındaki kullanımını inceleyip avantajlarını açıklamış olmakla birlikte, son yıllarda araştırmacılar BIM’in bütüncül bir proje yönetim aracı olarak benimsenmesi gerektiğini savunmaktadır (Rokooei, 2015; He ve diğ., 2017; Ma ve diğ., 2018). Bu yaklaşımın temelinde BIM’in bilginin yönetilmesine olanak vermesi, iletişimi kolaylaştırması, farklı disiplinler arasında iş birliğini sağlaması gibi özelliklere sahip olması bulunmaktadır (Ma ve diğ., 2018). Proje yöneticilerinin proje yaşam döngüsü içinde üstlendikleri öncelikli görevlerinden olan paydaşlar arası iletişimin sağlanması bağlamından konuya bakıldığında, BIM kavramının teknik bir grup yazılım olmaktan öte proje süreçlerinin başarıyla yönetilmesine katkı sunan bir araç olarak değerlendirilmesi, endüstrinin performansında önemli gelişmeler yaratacaktır.

BIM Tabanlı Proje Yönetim Yaklaşımı
PMI her ne kadar proje yönetimi ile ilgili konulara ilişkin yönetimi tariflese de BIM adaptasyonu gerektiren yapım projeleri için özel bir yaklaşım ve çözümler gerçekleştirilmelidir. Şekil 2, BIM tabanlı proje yönetim modelini göstermektedir. Model, proje yaşam döngüsü boyunca BIM’in bilgi alanları doğrultusunda proje yönetimine insan, süreç, teknoloji ve prensip boyutları göz önünde bulundurularak intibak ettirilmesini amaçlamaktadır. BIM’in başarı ile benimsenmesi için tüm proje paydaşlarının bunun önemini anlaması, değişimi kabul etmesi ve düşünme/çalışma biçimlerini değiştirmesi gerekmektedir. İnsan boyutu, ilerlemeyi yavaşlatma potansiyeli olduğundan diğer tüm boyutlardan önce gelmektedir. İş birliği içinde olma, iletişim ve eğitim bu boyutun en önemli faktörlerindendir. Doğru bir planlama, veri toplama, bu verileri anlamlı bilgilere dönüştürme ve bu süreçlerin standartlaştırılması ile BIM etkin bir şekilde yaşama geçirilebilir. Kullanılacak veri formatları, veri alışverişi, her bir bilgi alanı ile ilgili spesifik yazılım ve her türlü donanıma ilişkin konular teknoloji boyutunda yer almaktadır. BIM kullanımına karşı birtakım dirençler olmasına karşın, bazen çalışanların BIM uyumlu süreçleri kabul etmeye istekli oldukları da görülmektedir ancak bu durumda da şirket politikaları üstesinden gelmesi zor engeller oluşturabilmektedir. BIM, yapım projesi paydaşlarının bilgiyi özgürce paylaşabildiği ve iş birliği yapabildiği zaman en yüksek verimi sağladığından tasarım çözümlerinin yalnızca firmaları korumak için değil, aynı zamanda onları iş birliğine teşvik etmek için gerekli olduğunu anlamak önemlidir. Tüm taraflar, paydaşlarla iş birliği yaparak her projenin başlangıcında tanımlamalar, süreçler, politikalar ve parametreler üzerinde anlaşabilirler. Bu iş akışını kolaylaştırırken riskleri azaltmaya yardımcı olur.

Veri güdümlü bütünsel proje yönetimi yaklaşımı bir araştırma problemi olarak ele alındığında, öncelikle yapım sektöründeki teknoloji benimsenmesi (adoption) ile ilgili literatürden de faydalanılarak BIM durum tespiti, karşılaşılan zorluklar ve gereklilikler tespit edilmelidir. BIM benimsenmesi ve uygulamaları için firma gereksinimleri, BIM’in içselleştirilmesi ve firma hedefleri doğrultusunda en iyi BIM adaptasyonu için çözümler sunacaktır. Bu tespitler ışığında, firmaların BIM’e geçiş için izlemesi gereken adımları içeren BIM adaptasyon planının oluşturulması hedeflenmelidir. Sonraki aşamada ise proje yaşam döngüsünün her bir evresi için proje yönetimi bilgi alanları bakış açısıyla BIM teknolojisinin entegrasyonu için bu evrelerdeki paydaş/veri/işlev/teknoloji etkileşimlerinin analiz edilerek tanımlanmasını ve BIM verilerinin proje yönetim sürecine dahil edilmesini kapsayan stratejiler belirlenmelidir (Şekil 3).

Tartışma ve Sonuç
Teknolojik bir yenilik olarak kavramsallaştırılan BIM’in benimsenmesinin inovasyon geliştirme süreciyle yakından ilişkili olduğu, yapılan son çalışmalar ile doğrulanmıştır. BIM alanında yaklaşık 20 yıldır devam eden araştırmaların önemli bir kısmı, BIM’in firma ve sektör düzeyinde yaygınlaşması için stratejiler geliştirmeyi hedeflerken, bir kısmı da proje düzeyinde sağlamış olduğu faydalara odaklanmaktadır. Zorlu rekabet koşulları ve artan belirsizlikler nedeniyle mimarlık, mühendislik ve yapım endüstrisi geliştirilen çoğu yeniliği kısmi olarak kavrayıp kullanmaya çalışmaktadır. Bu durum, proje yaşam döngüsü boyunca üretilen verilerin farklı düzeylerde kalmasına, parçalı halde depolanan verilerin bilgiye dönüştürülememesine ve projelerdeki verimlilik artışının net bir şekilde gözlenememesine neden olmaktadır. Bahsedilen kısıtların firma ve endüstri düzeyindeki etkisi ise sektör profesyonellerinin yeniliklere karşı direnç göstermesi ve küresel pazarda endüstrinin geri kalması ile sonuçlanmaktadır. Bu çalışmada önerilen proje yönetimi modelinin kapsayıcı, sistematik ve esnek kurgusuyla, mimarlık, mühendislik ve yapım endüstrisindeki projelerin yönetilmeleri sırasında üretilen verilerin kaybedilmeden anlamlı ve kullanılabilir bilgiye dönüştürülmesi hedeflenmektedir. Sektörde BIM adaptasyonunun gerçekleşmesi için öncelikle bütünsel BIM entegrasyonu altyapısının oluşturulması gerektiğinden çalışma kapsamı kavramsal çerçeveye odaklanmaktadır. Söz konusu altyapının oluşturulması daha ileri seviyede ve detayda sektörün spesifik sorunlarına çözümler üreten çalışmalara ışık tutabilecektir. Sektördeki mevcut BIM farkındalık düzeyi dikkate alındığında, BIM’in tüm paydaşlar tarafından etkin ve verimli bir şekilde içselleştirilerek kullanımına olanak sağlayacak yaklaşımların geliştirilmesi çalışmanın öncelikli motivasyonunu oluşturmaktadır. Proje düzeyinde üretilen bilginin firma düzeyinde yaygınlaşması ve kalıcı hale gelmesi, firmaların iş süreçlerinin sürdürülebilirliğini destekleyici niteliğe sahip olduğundan, proje yöneticilerinin belirsizlik koşullarında daha güvenilir kararlar vermelerini sağlayacaktır.

Not
Bu araştırma İstanbul Teknik Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmektedir. Proje numarası: 42297.

Kaynaklar

1. He, Q., Wang, G., Luo, L., Shi, Q., Xie, J., & Meng, X. (2017). Mapping the managerial areas of building information modeling (BIM) using scientometric analysis. International Journal of Project Management, 35, 670-685.
2. Dossick, C. S., Homayouni, H., & Lee, G. (2015). Learning in global teams: BIM planning and coordination. International Journal of Automation and Smart Technology, 5(3), 119-135.
3. Hadzaman, N. A. H., Takim, R., Nawawi, A. H., & Mohammad, M. F. (2016). An exploratory study: Building information modelling execution plan (BEP) procedure in mega construction projects. Malaysian Construction Research Journal, 18(1), 29-40.
4. Whang, S.-W., & Park, S. M. (2016). Building information modeling (BIM) for project value: Quantity take-off of building frame approach. International Journal of Applied Engineering Research, 11(12), 7749-7757.
5. Bryde, D., Broquetas, M., & Volm, J. M. (2013). Project benefits of building information modelling (BIM). International Journal of Project Management, 31, 971-980.
6. Park, C. S., Lee, D.-Y., Kwon, O.-S., & Wang, X. (2013). A framework for proactive construction defect management using BIM, augmented reality and ontology-based data collection template. Automation in Construction, 33, 61-71.
7. İlhan, B., & Yaman, H. (2016). Green building assessment tool (GBAT) for integrated BIM-based design decisions. Automation in Construction, 70, 26-37.
8. Azhar, S., Carlton, W. A., Olsen, D., & Ahmad, I. (2011). Building information modeling for sustainable design and LEED rating analysis. Automation in Construction, 20, 217-224.
9. Zhang, S., Teizer, J., Lee, J.-K., Eastman, C. M., & Venugopal, M. (2013). Building information modeling (BIM) and safety: Automatic safety checking of construction models and schedules. Automation in Construction, 29, 183-195.
10. Lee, J., & Kim, J. (2017). BIM-based 4D simulation to improve module manufacturing productivity for sustainable building projects. Sustainability, 9(3), 426.
11. Moon, H., Kim, H., Kamat, V. R., & Kang, L. (2015). BIM-based construction scheduling method using optimization theory for reducing activity overlaps. Journal of Computing in Civil Engineering, 29(3), 04014048.
12. Liu, Y., van Nederveen, S., & Hertogh, M. (2017). Understanding effects of BIM on collaborative design and construction: An empirical study in China. International Journal of Project Management, 35, 686-698.
13. Bassanino, M., Fernando, T., & Wu, K.-C. (2014). Can virtual workspaces enhances team communication and collaboration in design review meetings. Architectural Engineering and Design Management, 10(3-4), 200-217.
14. Zou, Y., Kiviniemi, A., & Jones, S. W. (2017). A review of risk management through BIM and BIM-related technologies. Safety Science, 97, 88-98.
15. Chen, L.J., & Luo, H. (2014). A BIM-based construction quality management model and its applications. Automation in Construction, 46, 64-73.
16. Alhasan, S., Kumar, B., & Thanikal, J. V. (2017). Effectiveness of implementing 5D functions of building information modeling on professions of quantity surveying-A review. International Journal of Civil Engineering and Technology, 8(5), 738-800.
17. He, D., Li, Z., Wu, C., & Ning, X. (2018). An e-commerce platform for industrialized construction procurement based on BIM and linked data. Sustainability, 10(8), 2613.
18. Chen, P.-H., & Nguyen, T. C. (2019). A BIM-WMS integrated decision support tool for supply chain management in construction. Automation in Construction, 98, 289-301.
19. Govender, K., Nyagwachi, J., Smallwood, J. J., & Allen, C.J. (2018). The awareness of integrated project delivery and building information modelling-facilitating construction projects. International Journal of Sustainable Development and Planning, 13(1), 121-129.
20. Li, P., Zheng, S., Si, H., & Xu, K. (2019). Critical challenges for BIM adoption in small and medium-sized enterprises: Evidence from China. Advances in Civil Engineering, 2019, 9482350.
21. Ariffin, H. L. T., Raslim, F. M., Mustaffa, N. E., Rahiman, N. A., & Chun, K. C. (2018). The factors concerning procurement selection for building information modeling (BIM) based project. International Journal of Civil Engineering and Technology, 9(8), 1706-1714.
22. Lu, Q., Won, J., & Cheng, J. C. P. (2016). A financial decision making framework for construction projects based on 5D building information modeling (BIM). International Journal of Project Management, 34(1), 3-21.
23. Mejlaender-Larsen, O. (2018). Improving collaboration between engineering and construction in detail engineering using a project execution model and BIM. Journal of Information Technology in Construction, 23(1), 324-339.
24. Sebastian, R. (2011). Changing roles of the clients, architects and contractors through BIM. Engineering, Construction and Architectural Management, 18(2), 176-187.
25. Zhang, J., Liu, Q., Hu, Z., Lin, J., & Yu, F. (2017). A multi-server information-sharing environment for cross-party collaboration on a private cloud. Automation in Construction, 81, 180-195.
26. Ma, X., Xiong, F., Olawumi, T. A., Dong, N., & Chan, A. P. C. (2018). Conceptual framework and roadmap approach for integrating BIM into lifecycle project management. Journal of Management in Engineering, 34(6), 05018011.
27. Rokooei, S. (2015). Building information modeling in project management: Necessities, challenges and outcomes. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 210, 87-95.
28. İlhan, B., & Yaman, H. (2012). BIM ve yapım projelerinde sürdürülebilirlik: Örnek olay Iincelemesi. 2. Proje ve Yapım Yönetimi Kongresi, 13-16 Eylül 2012, İzmir, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü.
29. Zyskowski, P., & Valentine, E. (2009). Models (BIM): How it has Changed FM. Facility Management Journal, 19(3).
30. Project Management Institute-PMI. (2016). Construction Extension to the PMBOK Guide. https://www.pmi.org/pmbok-guide-standards/foundational/pmbok/construction-extension