Adını UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki tarihi Zeyrek semtinden alan bu kapsamlı restorasyon projesi, hamam olarak kullanılacak bölümlerin yanı sıra bünyesinde müze, tarihi Bizans sarnıçları ve etkinlik, bahçe alanları ile birlikte İstanbul kültür – sanat haritasındaki yerini alarak dünyanın huzuruna çıkıyor.

Zeyrek Çinili Hamam, hamam dahil olmak üzere tüm yapının içinde gerçekleşecek, Türkiye ve yurt dışından sanatçıların açılışa özel yeni üretimlerinin yer aldığı Kalıntıların Şifası (Healing Ruins) isimli sergi ile 30 Eylül 2023’te kapılarını ziyaretçilere açıyor. Hamamla eş zamanlı olarak açılan Zeyrek Çinili Hamam Müzesi de ziyaretçilerini Roma, Bizans ve Osmanlı dönemini kapsayan tarihi bir yolculuğa davet ediyor. Osmanlı yıkanma ritüellerini günümüze taşıyarak misafirlerine unutulmaz bir hamam deneyimi vaat eden Zeyrek Çinili Hamam, 2024 yılının ilk günlerinde yeniden ısıtılacak. Kalıntıların Şifası sergisi vesilesiyle Zeyrek Çinili Hamam ziyaretçileri, geçici süreliğine bu önemli kültürel mirası hamam olarak kullanılmadan önce son kez deneyimleme şansı bulabilecekler.

Osmanlı Donanması’nın Kaptan-ı Deryası Barbaros Hayreddin Paşa tarafından yaptırılan ve 1530-1540 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu kültürel ihtişamının zirvesindeyken Mimar Sinan tarafından inşa edilen hamam, restorasyonun ardından geçtiğimiz sene ilk kez İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV)’nın düzenlediği 17. İstanbul Bienali’ne ev sahipliği yapan mekanlardan biri olarak ziyaretçileriyle buluştu.

Genellikle saraylarda kullanılan özel tasarım çinilerin kamusal bir alanda bu kadar yaygın olarak yer almasının en eski örneklerinden biri olan Zeyrek Çinili Hamam, adını aldığı İznik çinileri de dahil olmak üzere özgün mimarisine ve tarihi dokusuna sadık kalınarak özenle restore edildi. Restorasyon çalışmaları sırasında iki asırdan fazla bir süredir sıva altında kalmış olan 18. ve 19. yüzyıl duvar resimleri de dahil olmak üzere hamamın birbirinden etkileyici gizli hazineleri gün yüzüne çıkarıldı.

Zeyrek Çinili Hamam kompleksi, Osmanlı’da yıkanma kültürü ve ritüellerini merkezine alan hamamın 500 yıllık dokusunu yansıtan Zeyrek Çinili Hamam Müzesi’ni de bünyesinde barındırıyor. 

Ziyaretçiler, kompleksin içinde yer alan Zeyrek Çinili Hamam Müzesi’nde, restorasyon sürecinde İstanbul Arkeoloji Müzeleri denetiminde gerçekleşen kazılarda ortaya çıkarılan Roma, Bizans ve Osmanlı dönemine ait eserleri görebilecekler. 

Atelier Brückner tarafından tasarlanan müzenin katlarından biri, restorasyon ve kazılar sırasında keşfedilen ve hamamın içinde muhafaza edilen yaklaşık 3.000 parçalık mavi-beyaz İznik çini parçalarından oluşan bir seçkiye ayrılıyor. Yapılan detaylı araştırmalar, otuz yedi benzersiz desene sahip 10.000’den fazla çininin, birçoğu 19. yüzyılda Avrupa’daki özel koleksiyonculara ve müzelere satılmadan önce hamamın iç duvarlarlarını süslediğini ortaya çıkardı. Ziyaretçiler, dijital etkileşimli bir deneyim aracılığıyla 16. yüzyıla yolculuk yapabilecek ve hamamın 360 derecelik görünümünü keşfedebilecekler. Hamam ritüeli ile özdeşleşmiş havlular, taslar, değerli metaller ve sedeflerle süslenmiş nalınlar gibi tarihi hamam objelerini içeren özenle hazırlanmış seçkinin yanı sıra, müzede hamamın Mimar Sinan tarafından tasarlanmış dahiyane su ve ısıtma sistemlerini açıklayan şema ve maketler de görülebilir.

Zeyrek Çinili Hamam, aynı zamanda KA-BA Mimarlık’ın yürüttüğü restorasyon çalışmaları sırasında keşfedilen Bizans dönemine ait sarnıçlara ev sahipliği yapıyor. Ziyaretçiler, hamamın inşaatı sırasında Barbaros Hayreddin Paşa’nın kadırga köleleri veya levendleri tarafından duvarlara çizilmiş olabileceği düşünülen kadırga figürlerinin keşfedildiği yeraltı Bizans sarnıçlarını da gezebilecekler. Sarnıçlar, hamam eski işlevine kavuştuktan sonra da, farklı disiplinlerden sanatçıların mekâna özgü yerleştirmelerine sahne olmaya devam edecek.

Zeyrek Çinili Hamam, 30 Eylül – 5 Kasım 2023 tarihleri arasında hamamın iç mekânları ve Bizans sarnıçlarını kapsayan Kalıntıların Şifası sergisine ev sahipliği yapıyor. Küratörlüğünü Anlam Arslanoğlu de Coster’in üstlendiği sergi, hamamın arkeolojik bir kazıya dönüşen 13 yıllık restorasyon sürecinden ilham alıyor. Kalıntıların Şifası, tarihi kalıntıların onarımı sırasında açığa çıkan katmanların, bizi kişisel ve toplumsal düzeyde dönüştürebilme olasılıklarını araştırıyor. 

Sergiye katılan 22 sanatçı arasında Francesco Albano, Adrian Geller, Alice Guittard, Başak Günak, Maryam Hoseini, Ahmet Doğu İpek, Lara Ögel, Zoë Paul, Daniel Silver, Panos Tsagaris, Ezgi Türksoy ve Elif Uras hamamın tarihi, mitolojisi ve mimarisine yanıt veren, mekâna özgü yeni işler üretiyor. Sergide ayrıca Erol Akyavaş, Mehtap Baydu, Hera Büyüktaşçıyan, Dorothy Cross, Candeğer Furtun, Cecilia Granara, Renée Levi, Maude Maris, Ayça Telgeren ve Marion Verboom’un yapıtları da yer alacak.  

Kalıntıların Şifası sergisinin ardından hamam yeniden ısıtılacak ve 2024 yılı başından itibaren kullanıma açılacak. Ziyaretçiler, kadınlar ve erkekler için ayrı bölümleri olması nedeniyle ‘çifte hamam’ olarak bilinen tarihi hamamda geleneksel yıkanma ve arınma deneyiminin tadını çıkarabilecekler.