“Binlerce yıldır çok sayıda uygarlığın yaşam sürdüğü ülkemiz coğrafyası, günümüzde farklı kültürel toplulukların bakiyesi çok zengin ve çeşitli bir birikimi barındırmaktadır. TMMOB Mimarlar Odası olarak bu birikimimizin, diğer bir deyişle “mirasımızın” doğal ve kültürel çevre ile bir bütün olarak korunması için kuruluşumuzdan itibaren geçen 70 yıllık süreçte yoğun çaba harcadık ve harcamaktayız. Söz konusu birikimi arkeolojik sitlerden, anıt yapılara, endüstriyel ve modern mirastan, tarihi kentsel/kırsal peyzajlara uzanan bir kapsamda değerlendirmek mümkündür. Sahip olduğumuz “kültürel mirası”mızın herhangi bir parçasının yok olması, yalnızca ülkemizin değil dünya kültür tarihinde yeri doldurulamayacak bir boşluk bırakmakta ve bizi de geçmişi olmayan köksüz bireylere ve topluma dönüştürmektedir.

Kuruluş yıllarında nüfusunun büyük bir bölümü kırsalda yaşayan Türkiye Cumhuriyeti’nin, köylerdeki sorunların çözümüne yönelik büyük bir çaba içerisine girdiği ancak ilerleyen yıllarda uygulamaya konulan kırsal politikaların bir süreklilik göstermediği, özellikle değişen iktidarlar ya da kişilerin vizyonu doğrultusunda sil baştan yaklaşımların ortaya konulduğu görülmektedir. Köylerdeki eğitim düzeyinin artırılması ve aydınlanmanın gerçekleştirilmesinde başarılı bir model olan Köy Enstitüleri’nin kapatılması, topraksız ya da az topraklı çiftçileri toprak sahibi yaparak ülke topraklarının sürekli işlenmesinin sağlanmasını hedefleyen Toprak Reformundan vazgeçilmesi, devlet üretim çiftliklerinin özelleştirilmesi, toplum kalkınması, köy-kent ya da merkez-köy uygulamalarının kısa süreli uygulanmaları gibi örnekler bu durumun olumsuz örnekleridir. Özellikle 1980 sonrası benimsenen neo-liberal politikalar doğrultusunda Cumhuriyet’in ilk yıllarında kurulan köye ve köylüye yönelik kamu kuruluşlarının kimilerinin kapatılması kimilerinin ise özelleştirilmesi yaklaşımları güç kaybeden kırsal bölgelerin daha da zayıflamasını tetiklemiştir.

Uygulanan politikaların ve toplumsal yaşamda gözlenen köklü değişikliklerin bir sonucu olarak Cumhuriyetin ikinci yüzyılında bir durum değerlendirmesi yapmak gerekirse:
Ülkemizin çok renkli, çoğulcu yerel kültürel birikimini yansıtan tarihi köylerinin büyük oranda insansızlaştığını ya da kentlerin genişlemesiyle mahallelere dönüştüğünü, nüfusunu yitiren yerleşimlerdeki kırsal mimarlık mirasının doğa şartları sonucunda, yaşamın sürdüğü kent merkezlerine yakın yerleşimlerin ise yapılaşma baskısıyla hızla yitirildiğini üzülerek görmekteyiz.

Sahip olduğumuz zengin kırsal mimarlık mirasının korunmasının ve köylerimizin sağlıklı bir fiziksel çevre olarak yaşamını sürdürmesinin mimarlık disiplinini aşan bütüncül çözümler gerektirdiğinin bilincindeyiz. Kimi zaman farkına dâhi varamadan yitirdiğimiz kırsal mimarlık mirasımızın korunması ve yaşatılmasına yönelik kamunun ve sivil toplumun tercihlerini yeniden gözden geçirip ulusal kalkınma, çevre, orman, tarım, su, kentleşme, turizm, eğitim, ekonomi, planlama ve yönetim politikalarının uzun erimli olarak bu önceliklerle ve bütüncül olarak uygulanmasına gereksinim vardır.

Kendine özgü çok sayıda sorunu olan tarihi köylere değer vererek belgelemekten, ulaşılabilir bilgiye dönüştürmeye ve ardından somut olarak yerinde korumanın sağlanmasına her alanda eksiklik söz konusudur. Türkiye’nin geniş bir coğrafyasında etkileri görülen Şubat 2023 tarihli Kahramanmaraş ve Hatay-Samandağ merkezli depremlerde tarihi kentlerin yanı sıra yüzyılların birikimiyle geleneksel teknikler ve malzeme kullanılarak oluşturulmuş tarihî kırsal yerleşimlerde de büyük yıkımlar gerçekleşmiş ancak ulusal ölçekte sistematik bir belgelik ya da envanter bulunmadığı için yaşanan kaybın boyutu anlaşılamamıştır.

TMMOB Mimarlar Odası, Türkiye’de kırsal mimarlık mirasının belgelenmesi konusunda yapılmış nitelikli akademik araştırmaları derlemek üzere tüm meslektaşlarımızı “Türkiye Kırsal Mimarlık Atlası Projesi”ne katkıda bulunmaya davet etmektedir.

Projenin hedefi; dağlar, ovalar, platolar, kıyılar bağlamında çok farklı coğrafi özellikleri olan, tarihin derinliklerinden beri göç alıp vermiş olan Türkiye coğrafyasının kırsal mimarlık kültürünü bütünüyle yok olup gitmeden ulaşılabilir bilgiye dönüştürerek bu zengin kültür mirasını toplumla paylaşmaktır.”

Çağrı hakkında ayrıntılı bilgiye buradan erişilebilir.