Sosyal Merkezler Mimari Proje Yarışması

İBB tarafından düzenlenen Sosyal Merkezler Mimari Proje Yarışması, dezavantajlı ve yoksun konumda bulunan nüfus kesimlerine, toplumsal kaynaklara ve sosyal hizmetlere eşit ulaşımı sağlayacak sosyal, ekonomik, teknolojik ve kültürel gelişime uygun programlar ve mekanlar sunmayı hedefliyor.

Dünyanın pek çok farklı noktasında iklim krizi, salgınlar, toplumsal huzur gibi konularda benzer sorunları yaşayan kentler, neredeyse geçen yüzyılın son çeyreğinden beri sürekli projeler üretiyor. Ancak son yıllarda büyük projeler yerine, kentin her kesiminin dahil edildiği, ihtiyaca göre imkanların, potansiyellerin ve engellerin göz önüne alındığı daha kapsayıcı planlama süreçlerine geçildiğine ve yarattıkları farklara da tanıklık ediyoruz. İstanbul Büyükşehir Belediyesi de bir üst başlıkta da ifade edildiği üzere “İstanbul Senin” ilkesi ile katılımcı ve kapsayıcı bir yaklaşımı ön planda tutarak, bir süredir açtığı tasarım yarışmaları serisi içinde, bu şartnamenin konusu olan “Sosyal Merkezler Mimari Proje Yarışması” ile, sosyal faaliyetleri destekleyecek, yerele ait yeni farkındalıklar ve başlangıçlar sunan bir yapı tasarım-uygulama modeli başlatmayı hedefliyor.

Kentin genel yapısı, bilindiği üzere, göçler ve yeni yerleşimlerle giderek değişiyor. Bununla birlikte, sosyal altyapı eksikliklerini gidermek üzere son yıllarda gözlemlenen ve artan talepler doğrultusunda, özellikle kırılgan gruplar için gelişen kent hakkı, sosyal faaliyetleri destekleyecek yeni yapılaşma ihtiyaçlarını da beraberinde getiriyor. İstanbul özelinde de, özellikle sayısal olarak dünyadaki kentsel donatı standartlarının çok altında olan gündüz çocuk bakımevi, yurt, yaşlı ve engelli destek birimi, huzurevi, rehabilitasyon merkezi, aşevi, kütüphane, gençlik merkezi, kurs-eğitim merkezi, mahalle evi, aile danışmanlık ve eğitim merkezi gibi sosyal merkezlerin kent genelinde yaygınlaşabilmesi, doğal olarak bu kapsayıcı planlama süreçlerinin gerçekleştirilmesi adına çok önemli bir değer taşıyor.

Yeni bir sosyal modeli, tasarım yoluyla hayata geçirmeyi hedefleyen bu yarışma, aynı zamanda mimari tasarım sürecini şekillendirecek, farklı ölçek ve bağlamdaki bazı soruları da beraberinde getiriyor. Kentin farklı ilçelerinde, her semtin öncelikli ihtiyacına göre tasarlanacak bir “Sosyal Merkez”,  bulunduğu yerdeki kültürel çeşitlilik, kamu yararı, toplum sağlığı, sosyal adalet ve nitelikli çevresel sürdürülebilirliğin planlanması, araştırılması ve uygulanması yönünde nasıl öneriler içerebilir? Fonksiyonları gereği kapalı mekanları kadar, boşlukları ve açık alanları ile birlikte bir sosyal merkez, bulunduğu yere ait nasıl bir aktif kullanım ve katma değer oluşturabilir? Bu merkezler, semti için gerekli sosyal faaliyetlere hizmet etmenin yanında, bir kamu yapısı olarak, mimari dil, strüktür ve detayda olası yenilikleri ve farkındalıkları nasıl yaratılabilir? Örneğin, sosyal merkezin temel öznesi olan insan, özünde bazı ihtiyaçlarla doğar. Bir dönem ihtiyaçlarını kendi karşılayabilir; ancak, hayatının özellikle başında, bazı dönemlerinde veya sonunda kırılganlaşarak bakıma ihtiyaç duyabilir. Bakım, nasıl yaşadığımızın önemli bir parçasıdır; bir araç eşliğinde ya da doğrudan birileriyle karşılıklı kişisel, duygusal veya sosyal ilişkilerin parçası şeklinde olabilir. Bu yarışma vasıtasıyla “bakım” kavramını, herkesi kapsayan adil bir şehir için dönüştürücü bir değişime katkıda bulunmak adına, “destek” veya “eşlik eden” ile değiştirebilir miyiz? Tasarım bu tür ilişkileri geliştirme ve kolaylaştırmada nasıl bir rol alabilir?  Bu sorular, kentin kamusal yaşamının önemli mekansal bileşenleri olacak bu sosyal merkezlerin hem her biri özelinde, hem de yarışmanın her bir katılımcısının konuya yaklaşımı bağlamında, kendi özgün tasarım araştırmasını şekillendirecek yenileri ile daha da çoğalabilir.

Bu yarışma kapsamında “sosyal merkez” üst başlığı altında tasarıma konu alt işlev, bazen bir eğitim merkezi, bazen bir kütüphane, bazen de çocuklar, ihtiyaç sahipleri veya yaşlılar için destek ve etkileşim alanı olarak çeşitlenirken, her biri için oluşturulacak tasarım kararlarındaki ortak paydalar ise şöyle özetlenebilir:

• Dezavantajlı ve yoksun konumda bulunan nüfus kesimlerine, toplumsal kaynaklara ve sosyal hizmetlere eşit ulaşımı sağlayacak sosyal, ekonomik, teknolojik ve kültürel gelişime uygun programlar ve mekanlar sunmak.
• Sosyal merkez başlığı altında yer verilen fonksiyon alanlarına ilişkin bütüncül senaryolar ve kullanıcıları için yaşam kalitesini artıran mekansal ilişkiler kurmak.
• Kentsel ekoloji içinde çevresel kaynakların kullanımı ve tüketilmesi konusunda özgün ve sürdürülebilir yaklaşımlar geliştirmek.
• Doğal verileri kullanarak tasarımda performansı artırmak.

“Sosyal Merkezler Mimari Proje Yarışması” ile, tasarım kararlarını belirleyecek bu ortak verilerin özetle aşağıda detayları verilen yer ve konu alanları için geliştirilmesi beklenmektedir.

Beş farklı alanda tasarlanacak olan sosyal merkezler, çeşitli kamusal işlevlerin yanı sıra Yuvamız İstanbul, Kısa Mola Projesi, Alzheimer Gündüz Yaşam Evi,  Mahalle Evi, Yaş Alanlar Kulübü gibi toplumun farklı kesimlerinin ihtiyaçlarına yanıt olabilecek programları da içermektedir.  Yuvamız İstanbul, İBB’nin halihazırda sürdürdüğü, İstanbul’un her köşesinde fırsat eşitliği yaratarak çocuklara okul öncesi hizmeti her mahallede sağlama amacı güden bir projedir. Kısa Mola Projesi’nin amacı ise, İstanbul il sınırları içinde ikamet eden hafif ve orta düzeyde (%40 ve üzeri) Erişkin Engelli Sağlık Kurulu Raporu veya Çocuklar için Özel Gereksinim Raporu (ÇÖZGER) bulunan, 3 yaş ve üzeri özel gereksinimli bireylerin, yaş ve engel durumlarına uygun destek eğitimleriyle birlikte, sosyal ve kültürel yaşama uyumları, psikolojik olarak kendilerini rahat hissetmelerine katkı sağlamak ve ailelerinin yaşam kalitelerini artırarak psikolojik ve sosyal anlamda rehabilite olmalarına yardımcı olmaktır. Alzheimer Gündüz Yaşam Evi‘nde, demanslı hastanın (1. ve 2. evre Alzheimer) yaşam kalitesini yükseltmek, günlük yaşam faaliyetlerini keyifli bir şekilde geçirmelerini sağlamak ve zihinsel rehabilitasyon çalışmalarıyla, hastalığın evre atlamasını geciktirmek, hasta yakınlarını desteklemek, bilinçlendirmek, sosyal hayata dahil etmek ve hastalıkla ilgili toplumsal bilinç oluşturmak amaçlanmaktadır. Bu desteği sağlaması planlanan merkez ile hasta yakınlarının kendilerine de zaman ayırabilme olanağı sağlamaları yanında, bireysel-grup psikoterapileri, eğitimler ve seminerlerle hastalık konusunda bilgi ve destek verilmesi de planlanmaktadır. Mahalle Evleri, mahalle ölçeğinde kadın, çocuk, yaşlı ve gençlerin sosyal ve kültürel hayata katılımını artırmayı, eğitim destek, kültür-sanat faaliyetlerini İstanbul’un her noktasına yaymayı hedefleyen bir projedir. Yaş Alanlar Kulübü, kentte yaşayan ileri yaşlardaki bireylerin, sosyal hayata katılabileceği, bir arada olabileceği, hobilerini sürdürebileceği ve deneyimlerini farklı kuşaklarla paylaşabileceği bir sosyal merkezdir.

1. Esenler, Havaalanı: Mahalle Evi, Kısa Mola Merkezi ve Yuvamız İstanbul

Esenler 0 Ada, 751, 752, 755, 756, 757 numaralı parsellerde yapılacak olan karma kullanımlı sosyal merkez projesi “Mahalle Evi, Kısa Mola Merkezi ve Yuvamız İstanbul” programlarını bir arada içerecektir. Ayrıca yarışma alanı içerisinde, mahallelinin kullanımına yönelik rekreatif alanlar ve açık spor alanları düşünülecektir. Yarışma alanına yürüme mesafesinde 15 Temmuz Millet Bahçesi, Esenler Bölge Parkı ve İBB Esenler Stadyumu gibi yapıların bulunduğu göz önünde bulundurularak, yapılacak olan sosyal merkezin bu hizmetleri tamamlayan, kamuya açık, farklı işlevleri içeren bir kapalı alan kullanımı sunması öngörülmektedir. Yarışmacıların mimari kurguyu oluştururken, ihtiyaç programındaki Yuvamız İstanbul ve Kısa Mola Projesi’nin kısıtlı ve belirli bir kullanıcı grubuna sesleneceğini göz önünde bulundurmaları, Kütüphane ve Mahalle Evi’nin ise toplumun her kesiminin kullanımına açık kamusal programlar olarak ele almaları beklenmektedir. Yarışmanın amacı, günün farklı saatlerinde, farklı kullanıcıların kullandığı bölümleri olan; ayrıca Esenler ölçeğinde, kentle ve yakın çevresi ile kuracağı ilişki ile bir buluşma alanı tanımlayabilecek bir yerleşke tasarımı elde etmektir.

2. Eyüpsultan, Merkez: Aşevi ve Mahalle Evi

Eyüpsultan ilçesi sınırları içinde, Merkez Mahallesi, 29 ada 11 numaralı parselde tasarlanacak “Aşevi ve Mahalle Evi”, yakın çevreden ve uzaktan gelebilecek ihtiyaç sahiplerine yemek dağıtılan, bunun yanı sıra yakın çevrede yaşayan mahalleliye destek olacak çeşitli ihtiyaçları karşılayacak bir sosyal hizmet merkezidir. Merkez için düşünülen arsa, eğime yerleşmesinden ötürü hem kent manzarası olan, hem de karşı yamaçlardan bakıldığında kendisi bir manzara olan, mezarlığın yeşil örtüsü ile bütünleşmiş, silüet açısından değerli bir konumda yer alır.. Komşu parsellerde yer alan mezarlık ve tekke gibi sakin kullanımlı işlevlerin yanına eklemlenen merkezin, yoğun kullanılan kent dokusuna görece uzak ama kent ölçeğinde merkezi konumundan ötürü önemli bir kullanıma sahip olacağı düşünülmektedir.

3. Kadıköy, Hasanpaşa: Yaş Alanlar Kulübü ve Konaklama Birimi

Kadıköy ilçesi sınırları içinde, Hasanpaşa Mahallesi, 469 ada 40 ve 62 numaralı parsellerde yapılacak olan Sosyal Merkez Projesi, “Yaş Alanlar Kulübü ve Konaklama Birimi” programlarını ve bunlarla ilişkili açık – yarı açık – kapalı rekreatif alan düzenlemelerini içerecektir. Yarışma alanına konu olan Hasanpaşa Mahallesi, D-100 otoyolu ve Kadıköy sahil kesimi arasında uzanan, yakın çevresindeki diğer mahalleler gibi yoğun bir ticaret ve konut dokusuna sahiptir. Bu doku içinde şu anda otopark olarak kullanılan proje alanı, İstanbul Anadolu yakasının en önemli transfer odağı olan Söğütlüçeşme’ye ve yakında kullanıma açılacak ve önemli bir kültürel odak olarak kent yaşamına dahil olacak olan Hasanpaşa Gazhanesi’ ne yürüme mesafesindedir. Proje alanının bitişiğinde, bugün Karikatür Evi olarak kullanılan ve kültür varlığı olarak tescillenmiş bir ahşap köşk bulunur. Bu yakın çevre bileşenleri, alanın barındırdığı tarihsel katmanlarla kurulabilecek ilişkiler açısından dikkate değerdir.  Ayrıca, proje alanının kent ölçeğindeki merkezi konumu, “Yaş Alanlar Kulübü” programında yer alan atölye, eğitim, etkinlik gibi işlevlerin, mahallelinin yanı sıra yakın çevreden gelebilecek kullanıcıların ihtiyaçlarına da cevap vereceği varsayılmaktadır. Bu sosyal merkez çatısı altında, başta yaş alanlar olmak üzere farklı yetişkin yaş gruplarının bir araya gelerek sosyalleşebilmelerinin kent ve kentli için önemli bir sosyal katmadeğer yaratacağı düşünülmektedir.

4. Maltepe, Çınar: Mahalle Evi, Alzheimer Gündüz Yaşam Evi ve Yuvamız İstanbul

Kadıköy ilçesi sınırları içinde, Maltepe-Çınar Mahallesi, 15840 ada 21 numaralı parselde yapılacak olan karma kullanımlı Sosyal Merkez Projesi, “Mahalle Evi, Alzheimer Gündüz Yaşam Evi ve Yuvamız İstanbul” programlarını ve bunlarla ilişkili açık – yarı açık – kapalı rekreatif alan düzenlemelerini içerecektir. Yarışma alanına konu olan Maltepe-Çınar Mahallesi, D-100 otoyolu ve Maltepe sahil kesimi arasında uzanır ve komşuları Küçükyalı ve İdealtepe semtleri gibi yoğun bir konut dokusuna sahiptir. Bu mahalle dokusu içinde şu anda otopark olarak kullanılan proje alanı, kentin farklı kesimlerinden gelen kullanıcılar tarafından da aktif kullanılan İdealtepe Korusu, Küçükyalı Arkeopark, Maltepe sahil parkı gibi rekreatif alanlara ve toplu ulaşım ağlarına yürüme mesafesindedir. Proje alanının kent ölçeğindeki bu merkezi konumu, özellikle Mahalle Evi programında yer alan atölye, eğitim, kütüphane gibi işlevlerin, mahallelinin yanı sıra farklı kullanıcıların ihtiyaçlarına da cevap vereceği varsayılmaktadır. Bu karma işlevli sosyal merkez çatısı altında, gerek eğitime ihtiyaç duyan çocuk, genç, kadın, gerekse özel destek gerektiren yetişkin hasta ve hasta yakını gibi birbirinden farklı aktörlerin her biri için ihtiyaç duyulan ve neredeyse birbirinden bağımsız mekânsal gereklerin, özgün birliktelikler içinde çözülmeye çalışılması ve tasarım aracılığında düşünülmesinin, kent için önemli bir sosyal katma değer, özel bir örnek ve farkındalık yaratacağı düşünülmektedir.

5. Pendik, Kurtköy: Kütüphane ve Yuvamız İstanbul

Pendik ilçesi sınırları içinde, Kurtköy Mahallesi, 9823 ada ve 2 numaralı parselde yapılacak olan Sosyal Merkez Projesi, “Kütüphane ve Yuvamız İstanbul” programlarını ve bunlarla ilişkili açık – yarı açık – kapalı rekreatif alan düzenlemelerini içerecektir. Yarışmaya konu olan Pendik-Kurtköy Mahallesi, D-100 otoyolunun kuzeyinde yer almakta ve Sabiha Gökçen Havalimanı, Teknopark İstanbul, Formula 1 gibi ulusal ve uluslararası ölçekte önemli işlev alanlarına komşu ve çoğunlukla sitelerden oluşan yoğun bir konut stoğunu içinde barındırmaktadır. Proje alanına yakın ve yürüme mesafesinde yer alan kamuya açık fonksiyon alanları arasında ise (Ashab-ı Suffa) cami, lise, kapalı spor salonu, halk eğitim ve gençlik merkezi ile çok sayıda konut sitesi sayılabilir.  Bu alandaki nüfusun demografik dağılımı dikkate alındığında özellikle çocuklar, gençler, görme ve işitme engelliler için koleksiyonlara yer verilecek bir kütüphane ve çocuk gündüz bakım evi programlarının yer alacağı bir sosyal merkezin, hem mahallelinin, hem de proje alanının konumu gereği yakın il ve ilçelerden kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap vereceği ve kentte önemli bir değer oluşturacağı düşünülmektedir.

Detaylı bilgi ve şartname için tıklayınız.

Yarışma Takvimi
Son soru sorma tarihi: 19 Mart 2021
Yanıtların ilanı: 23 Mart 2021
Projelerin son teslim tarihi: 18 Mayıs 2021
Posta ile teslim alım için son tarih: 21 Mayıs 2021
Jüri değerlendirmesi başlangıç tarihi: 25 Mayıs 2021
Kolokyum: 5 Haziran 2021

Jüri
Sevince Bayrak, Mimar
Pınar Gökbayrak, Mimar
Sıddık Güvendi, Mimar
Nurbin Paker, Mimar (Jüri Başkanı)
Niyazi Parlar, İnşaat Mühendisi

Ödüller
Her bir alan için;