Mümkün Kılan Mekanlar: Meydanlar ve Kamusal Alanlar
Kentlere nefes sağlayan tanımlı boşluklar olan meydanlar, toplumsal bilincin ve dayanıklılığın ortaya çıktığı, canlı ve keyifli bir kentsel hayatın meydana geldiği alanlar olarak tasarlanabilir. Dosya sayfalarımızda, dünyanın dört bir yanından bulundukları yerler için bir arada olmayı ve kentin tadını çıkarmayı mümkün kılan, yaşamlarımızın birbirine değmesini sağlayacak alanlar olarak tasarlanmış meydan ve kamusal alan projelerini bir araya getirdik.
Hazırlayanlar: Ebru Şevli, Mimar
Bengisu Aksungur, Mimarlık Öğrencisi
Meydanlar, bir kentin ana kamusal mekanlarıdır. Siyasi kutuplaşmanın derinleştiği, kamusal kaynakların özelleştirildiği ve ortak alanların sınırlandığı bir çağda, gölgeli ve geniş bir sokak ya da ferah bir meydan, yalnızca geçiş güzergahı ya da estetik birer yüzey değil; bir arada olduğumuz, birbirimizle karşılaştığımız, demokrasinin ifade bulduğu mekansal bir açıklık olarak işlev görebilir. Kamusal mekan, protestoyla, performansla ya da gündelik hayatın görünmeyen ama anlamlı pratikleriyle dolarak yaşayan canlı bir kenti var eder. Ayrım ve sınırlama yerine erişilebilirlik ve geçirgenlik ilkesiyle alınan mekansal kararlar; kentlinin vakit geçirmesine olanak tanıyan, farklılığı ve doğaçlamayı barındıran kentler, hoşgörüyü ve toplumsal dayanıklılığı da destekler. Öte yandan, katı planlamalar, aşırı programlanmış meydanlar ve yoğun gözetim altındaki sokaklar, demokrasiyi ve topluluk özgürlüğünü bastırır.
Tasarım, bu bağlamda sadece teknik bir faaliyet değil; bir faillik eylemidir. Yeni dayanışma biçimleri yaratabilir ya da mevcut sınırları derinleştirebilir. Yaya öncelikli sokaklar, kentsel bir iç mekan gibi tasarlanan meydanlar, ayrıştırmaktan çok bağ kuran kentsel ağlar kapsayıcı bir kentsel geleceğin iskeletini oluştururlar. Öngörülemez olan olasılıkları barındırma, umut ve ihtimal mekanları olma potansiyeli taşırlar.
YAPI Dergisi’nin 497 Mayıs-Haziran sayısının dosya sayfalarında, kamusal alanın hangi mekansal düzenlemelerle ve kararlarla kentliler için daha canlı, daha davetkar ve daha demokratik yerler olabileceği üzerine düşünmek için dünyanın farklı yerlerinde farklı kültürlerle tasarlanmış meydan ve kamusal alan projelerini bir araya getirdik.
Central Square: A Step Forward
Proje Yeri
Varşova, Polonya
Tasarım
BudCud
Tamamlanma Tarihi
2017
Toplam İnşaat Alanı
15.000 m²
Fotoğraflar
Budcud, Marcin Czechowicz, Wojtek Radwański
BudCud, ‘’Warsaw Under Construction” festivalinin 9. edisyonu için Varşova’daki Parade Meydanı’nda ‘’Squares within Square’’ (Meydan İçinde Meydan) adlı bir renk müdahalesi, sekiz adet iskele direği ve ‘’The Square Post’’ adlı spekülatif arkeoloji pavyonundan oluşan büyük ölçekli bir enstalasyon gerçekleştirdi. Enstalasyon; parçalı prototipler, analojiler ve mekansal eskizler aracılığıyla gelecekteki Central Square’in (Merkez Meydan) karakterini ve boyutunu gösteriyor. Gelecekteki meydanın kuzeydoğu köşesini işaretleyen, geçmişin, bugünün ve geleceğin spekülatif arkeolojisinin açık bir pavyonu olan yapı; Marszałkowska Caddesi yakınında, Warszawa Tiyatrosu ve Modern Sanat Müzesi’nin tasarlanan yapılarının buluştuğu yerde konumlanıyor.
Pavyonun üst örtüsü biçimsel olarak sade geometrik mobilya parçalarından oluşuyor. Bunlardan biri müze binası pasajının şeklini, diğeri tiyatronun planlanan oditoryumunu ve cephesinin strüktürünü taklit ederken, öne çıkan sütun ve bir lamba ise alanın üzerinde yükselen Kültür Sarayı’nın ölçeğine ve tarzına gönderme yapıyor.
Böylece Square Post, gelecekte meydanın sahip olabileceği küçük mimari unsurların boyutunu ve dizisini yansıtan bir araç olarak işlev görüyor. Aynı zamanda, ışık, gölge ve yeşillik gibi daha geçici bileşenlerini vurgulayarak gelecekteki meydanın kamusal alanının şekillendirilmesindeki temel sorunları metaforik bir şekilde ele alıyor.
Les Arceaux
Proje Yeri
Montpellier, Fransa
Tasarım
Collectif Parenthèse
Tamamlanma Tarihi
2023
Toplam İnşaat Alanı
1500 m²
Fotoğraflar
TimeBox Prod
Montpellier’deki Arceaux bölgesi, tarihi şehir merkezine yakın banliyölerde süregelen yaşam kalitesini temsil ediyor. Bölge; pazarı, mağazaları, kafeleri, mimari mirası ve okulları ile çocukların gelişimi için ideal bir yerleşim alanı olarak öne çıkıyor. Tek dezavantajı, merkezinde devasa bir açık otopark bulunan, belirsiz bir kamusal alan. Base peyzaj tasarım ofisi tarafından önerilen kamusal alan yenilemesi, şehir merkezini Arceaux bölgesine bağlamak için “çocuk ölçeğinde kent” temasını hayata geçirerek bu soruna yanıt veriyor.
Bu gelişmelerden haberdar olarak tasarıma başlayan Collectif Parenthèse, çocuklara özgü tasarlanmış mekanlara itibar kazandıran ve böylece kamusal alanların kademeli olarak gelişimini mümkün kılacak bir geçici eğlence alanı öneriyor. Bu alan, Chaptal and Jeanne d’Arc okullarının ön bahçesinde, duvarların ötesinde açık tribünü ve iki masası, salıncakları, dans eden aynaları, kolektif oyun ve piknik alanları barındıran bir sınıf olarak tasarlanmış.
Döngüsel ekonomiye uygun olarak tasarlanmış bu modüller monte edilebilir, sökülebilir, depolanabilir ve yeniden kullanılabilir. Daha sonra açık hava etkinliklerine, festivallere entegre edilebilecek ve hatta okul bahçelerinden temin edilebilecekler.
Penedes Square
Proje Yeri
Barselona, İspanya
Tasarım
Estudio DomingoFerré
Tamamlanma Tarihi
2015
Toplam İnşaat Alanı
1515 m²
Fotoğraflar
TimeBox Prod
Penedes Meydanı, 1980’li yıllarda Martorell Bohigas Mackay tarafından tasarlanan yaklaşık 600 konutluk bir mahallenin parçası olarak konumlanmış. İki mega adadan oluşan bu mahalle, zemin üzerine sekiz katlı prefabrik konutlarla çevriliyor. Bloklar arasındaki kasvetli ortam, mahalle için kimlikli bir yer haline geliyor; kamusal ve sosyal bir alan olarak rehabilite ediliyor. Gündelik tahayyülde “halı” bir buluşma noktasını, bir karşılama yerini, bir sohbet alanını sembolize ediyor; kısa süre içinde topluluk onu sahipleniyor ve onunla özdeşleşiyor.
Mahallede yaşayan farklı kültürlerin “halıları” iç içe geçerek eşsiz bir kültürel mozaik oluşturuyor. Bu meydan tasarımında düşük teknolojik gereksinimler gerektiren yöntemler ve düşük maliyetli malzemeler kullanılmış. Projenin çözmesi gereken teknik zorluk, alandaki eskimiş ve kullanışsız hale gelmiş olan su tahliye sistemini düzeltmek ve tüm zeminlere erişimi sağlamak olmuş. Bu sorunlar, yüzde dört eğimin planda uygulanması ile çözülmüş.
Sıradan ve sahipsiz bu alan, kendi içerisinde geri dönüştürülmüş. Var olmayan nitelikleri, aniden görünür hale gelmiş ve sınırlarının ötesinde tanımlanır olmuş. Alanın en güzel manzarası etrafını saran evlerin pencerelerinden görülüyor. Dışarı uzanarak bakılan bu pencerelerden, yeni bir manzara belirmeye başlıyor ve kolektif bir şekilde keyfi çıkarılıyor.
Skanderbeg Meydanı
Proje Yeri
Tiran, Arnavutluk
Tasarım
51N4E
Tamamlanma Tarihi
2017
Toplam İnşaat Alanı
90.509 m²
Fotoğraflar
Filip Dujardin, Blerta Kambo
Skanderbeg Meydanı’nın yeniden yapılandırılmasına yönelik proje, 2008 yılında 51N4E tarafından kazanılan uluslararası bir mimarlık yarışması ile elde edilmiş. Arnavut sanatçı Anri Sala ile iş birliği içinde tasarlanan yarışma önerisi, Tiran’ın eski komünist dönemden kalma geniş bir alan olan merkez meydanını basit ama radikal bir şekilde yeniden düzenliyor. Karmaşık ve yoğun bir kentsel bağlamda, Tiran için bir sembol olan bu alan, geniş bir yaya kullanım alanına imkan tanıyor.
Meydan; şehrin kaosunda bir boşluk olarak öne çıkıyor. Eski ve yeni kamusal alanlar ve bahçelerin bir araya gelmesiyle oluşan yoğun bitkilendirilmiş bir çevreyle kaplı düz bir piramit haline gelmiş. Ortaya çıkan yeşil kuşak, karmaşık şehir ile meydan arasındaki geçişi sağlayan bir ön oda görevi görüyor. Komünist mimarinin baskıcı anıtsallığı, meydanı oluşturan geniş ve alçak piramitle dengeleniyor; ucunda durduklarında, bireyler kendilerini geçmişin otoriter mimarisiyle aynı seviyede buluyor.
Israels Plads Meydanı
Proje Yeri
Kopenhag, Danimarka
Tasarım
Cobe, Sweco Architects
Tamamlanma Tarihi
2014
Toplam İnşaat Alanı
12.500 m²
Fotoğraflar
Rasmus Hjortshøj – COAST
Israels Plads’ın (İsrail Meydanı) tarihi Kopenhag’ın dönüşüm tarihini yansıtıyor. Bu merkezi meydan bir zamanlar şehrin koruyucu surlarla çevrili bir halka halinde son bulduğu yerde bulunuyor. Şehir kademeli olarak genişledikçe, meydan canlı bir pazar meydanı haline gelmiş; ta ki 1950’lerde cansız bir otoparka dönüşene kadar. Yeni plaza mevcut cadde seviyesinin üzerine yükseltilmiş. Eskiden Israels Plads’a hakim olan ve şimdi yeraltı otoparkına yerleştirilen çok sayıda arabanın üzerinde duruyor.
Arabalar kelimenin tam anlamıyla yeni kentsel halının “altına süpürülüyor.” Plaza aynı zamanda iki dünya, şehir ve komşu park arasında bir geçiş işlevi görüyor. Doğu ve batıya doğru meydan yükseltilmiş ve nişler sağlamak için yer yer katlanmış. Ayrıca, surların bir parçası olarak tarihi geçmişine atıfta bulunan dikkat çekici bir ifadeye sahip. Yüzey, geniş bir kentsel oyun ve aktivite alanı olarak işlev görüyor.
Yüzeyde, birçok farklı türde faaliyet için ilham ve alan yaratmak üzere tanımlı parçalar oluşturmuş. Örneğin, kesitlerde ağaç taçlarının altında insanların plazadaki yaşamı gözlemleyebilecekleri yuvarlak bank oluşumları yer alıyor. Komşu okulun yanında yeşil bir vaha bulunuyor. Top oyunları ve sporlar için alçaltılmış geniş alanlar dairesel biçimlerde tasarlanmış. Yeni Israels Plads ile amaçlanan, alanın önemini ve tarihini öne çıkarmak ve onu yeniden canlandırarak her türden insan için, eğlence, kültür, aktivite ve halka açık etkinlikler için, canlı bir meydana dönüştürmek.
An Alternative Parliament for London
Proje Yeri
Londra, Birleşik Krallık
Tasarım
Urban Radicals
Tamamlanma Tarihi
2024
Fotoğraflar
Lorenzo Zandri
Urban Radicals, Londra Mimarlık Festivali’nin 20. yıldönümü için alternatif parlamento tipolojilerini ve biçimlerini yeniden hayal ediyor. Londra’daki dört halka açık toplantı platformu, parlamento fikrini farklı kitleler için erişilebilir hale getirmeyi, Londralıları şehrin söylemini şekillendirmeye aktif olarak katılmaya teşvik etmeyi amaçlıyor. UR’nin vizyonu “meydan” kavramını, halka açık alanları, pazarları ve toplantıları içerecek şekilde genişleterek Square Mile’ı kamusal tartışma, bilgi alışverişi, toplanma ve nihayetinde “herkes için bir yer”e dönüştürmek.
Urban Radicals’in Sokak Meclisleri, günlük etkileşimlerden organize tartışmalara ve performanslara kadar konuşmaları kolaylaştırmak için dört ölçekte ve biçimde tasarlanmış: Bireysel görüşlerin dile getirilmesi için tek kişilik bir platform; iki kişi için ideal, konuşmalar ve podcast tarzı yayınlar için samimi bir alan; ortak yemekler ve tartışmalar için on iki kişilik bir toplanma noktası; atölye çalışmaları, konuşmalar, gösterimler ve toplantılar için 40 kişiye kadar kapasiteli küçük bir oditoryum. Konuşmacı Platformları, Londra’nın tarihi şehir duvarı boyunca yerleştirilmiş, bireysel görüşlerin dile getirilmesini, şehir üzerine düşüncelerin paylaşılmasını teşvik eden ve aynı zamanda cadde boyunca gayri resmi tartışma ve performansları teşvik eden bir dizi yükseltilmiş platformdan oluşuyor. Antik Yunan Agorası’ndaki ‘Exedra’, Aristoteles’in peripatetik yürüyüşleri ve 1848 Paris Devrimi’nde kadın figürünü yüceltmek için kaidenin kullanılması gibi tarihsel referanslardan yola çıkan proje, kullanıcıları kamusal söylem için kaide üzerinde kimi yücelttiklerini düşünmeye davet ediyor.
Süpürgeliklerin tasarımı ve inşası sokak estetiği, tabelalar ve karşı kültürden besleniyor. Formlar kaykay rampası olarak ikiye katlanarak, yapıların şehirdeki geçici yaşamlarının ardından Güney Londra’daki topluluklara oyun ve kaykay öğeleri olarak geri kazandırılmasına olanak tanıyor.
