Hazırlayan: Ebru Şevli, Mimar

Antropolog Loren Eiseley, “Eğer dünyada bir mucize varsa, bu sudadır” der. Su, yalnızca yaşamın sürdürülebilmesi için vazgeçilmez bir kaynak değil, aynı zamanda uygarlıkların şekillenmesinde belirleyici rol oynamış bir coğrafi unsurdur. Bugün dünya nüfusunun büyük bölümünü barındıran kentlerin kuruluşunda da nehirler, göller ve denizler gibi farklı su varlıkları tarih boyunca yönlendirici olmuştur. Tarım toplumlarının yerleşik hayata geçişinden küresel ticaret ağlarını tanımlayan boğaz ve kanallara kadar, su her dönemde toplumsal ve mekansal organizasyonun merkezinde yer almıştır.

Endüstri öncesi kentlere baktığımızda, suya karşı konumlanmaktan çok onunla uyum içinde var olma çabası öne çıkar. Su ve doğa, mimari biçimlerin ve kent örüntülerinin şekillenmesinde belirleyici bir aktördür. Örneğin Orta Çağ kenti Venedik, yapısal bütünlüğünü suyun ritmine göre kurmuş; kentsel morfolojisini, karşı durduğu değil, uyum sağladığı bir doğa unsuru olarak suya göre biçimlendirmiştir. Benzer şekilde, Amsterdam, New York ve İstanbul gibi kentlerin su kenarında konumlanmış olmaları tesadüf değildir. Bu kentler, ulaşım olanakları, iklimsel avantajlar ve kültürel etkileşim açısından suyu stratejik bir unsur olarak değerlendirmiştir.

Günümüzde ise tarih boyunca kentsel yerleşimleri biçimlendiren ve özgün mekansal deneyimlerin taşıyıcısı olan su kıyıları, neoliberal kentleşme pratikleriyle metalaştırılmış alanlara dönüşmektedir. Nehir, göl ya da deniz kıyıları; kamusal niteliklerini yitirerek yalnızca ekonomik değer üzerinden tanımlanan, yatırım aracı olarak görülen sınırlara indirgenmektedir. Oysa Jane Jacobs’ın da ifade ettiği gibi, kıyılar yalnızca sınır değil; kara ile suyu, doğa ile yapay olanı bir araya getiren, çift yönlü işleyen dikiş yerleridir. Bu yüzeyler, doğayla temas kuran kentsel bağlamlar olarak yeniden düşünülmelidir.

Bu yeniden düşünme çağrısı, kıyıların yalnızca görsel bir seyir mekanı değil, aynı zamanda sürdürülebilir kentsel altyapıların ve dirençli kent politikalarının taşıyıcısı olabileceğini gündeme de getiriyor. Ekolojik krizlere karşı geliştirilecek stratejilerde suyla kurulan ilişkinin dönüştürücü bir gücü olduğunu unutmamak önem taşıyor. Kamusal alan üretiminde su, hem fiziksel bir varlık hem de toplumsal bir kaynak olarak değerlendirildiğinde, kentler için çok katmanlı ve sürdürülebilir bir zemin sunma potansiyeli barındırıyor.

Bu dosyada yer alan projeler, farklı coğrafyalarda, farklı su varlıklarının kıyılarında hayata geçirilmiş güncel yaklaşımları bir araya getiriyor. Su kenarlarını yalnızca ekonomik getiri sağlayan alanlar olarak değil, toplumsal ve mekansal açılardan yeniden ilişki kurulabilecek canlı kentsel arayüzler olarak ele alıyor. Suya yeniden bakmak ve onunla kurulan ilişkiyi yeniden tanımlamak, daha adil ve yaşanabilir kentler tasarlamak için güçlü bir zemin sunuyor.