Dünya Kupası Stadyumları
Katar’ın 2022 Dünya Kupası maçları için tasarlamış olduğu ülkenin geleneklerinden, sosyal kültürel ve tarihi yanlarından ilham alan, mimarinin sporla ilişkisini yeniden tanımlamayı amaçlayan, teknolojinin sürdürülebilirlikle etkileşiminden faydalanarak inşa edilen 8 stadyum…
Derleyen: Gülce Halıcı, Mimar
Dört yılda bir düzenlenen Dünya Kupası’na ev sahipliği yapan ilk Arap ülkesi olan Katar yeni stadyumlarıyla misafirlerini karşıladı. 20 Kasım – 18 Aralık 2022 tarihleri arasında düzenlenecek turnuva için ülkenin kritik iklim koşullarına uygun, Katar’ın geleneklerini ve tarihini temsil eden ve ülkenin sporla bağını güçlendiren 8 yeni stadyum inşa edildi. Dünya Kupası için ayrılan bütçesinde en yoğun yatırımı stadyumlara yapan Katar, birbirinden ilginç konsept tasarımlara sahip stadyumlarla bu alanda yenilikçi bir stadyum mimarisine dikkat çekerken kışın gerçekleşecek ilk Dünya Kupası’na imza attı.
Günümüzün kentleri ve sosyal hayatında önemli yere sahip olan stadyum mimarisi insanlık tarihinde kökeni en eskiye dayanan ve teknolojiden yoğun olarak yararlanılan tipolojilerden biri olma özelliği taşıyor. Stadyum tasarımlarında dikkat edilmesi gereken şartlar günümüzde FIFA ve UEFA tarafından belirlense de bu standartların dışında giriş çıkış kapılarının ve yapı içerisinde dolaşım sistemlerinin etkin bir şekilde tasarlanması önem taşıyor.
Katar’ın iklim özellikleri doğrultusunda iklimlendirme teknolojilerinin en gelişmiş yöntemlerinin kullanıldığı stadyumlarda güneşin yaratabileceği parlama ve aşırı ısınma gibi olumsuz şartlara karşı tasarım kararları verilmiş. Turnuva’nın getirdiği yoğun kalabalık sebebiyle 40.00-80.00 kapasiteli olan stadyumlarda çatı ve kaplaması belirleyici bir rol oynamış. İzleyicileri soğuktan ve yağmurdan korumasının yanı sıra keskin güneş ışığından da koruyan çatı, yoğun sıcağa rağmen stadyum içerisindeki çimlerin sağlıklı yetişebilmesinde de etkili olmuş. Çatının açılıp kapanma miktarı gün ışığını doğrudan etkilediğinden sürdürülebilir tasarım ve inşaat prensiplerini ve tekniklerini etkin kullanımı da oldukça önem kazanmış.
FIFA’nın başlattığı “Yeşil Gol” girişimi de stadyumda su tüketiminin azaltılması, enerjinin daha verimli kullanılması, iyi bir atık yönetimi, stadyumun inşası sürecinde malzemelerin nakliyesi ve stadyuma geliş gidişlerde ziyaretçilerin karbon ayak izinin azaltılması hedefleniyor. Sürdürülebilirlik talimatlarına uygun olarak tasarlanmış ve inşa edilmiş stadyumlar FIFA ve UEFA tarafından da destekleniyor.
Bu ayki dosya sayfalarımızda Katar’ın 2022 Dünya Kupası maçları için tasarlamış olduğu ülkenin geleneklerinden, sosyal kültürel ve tarihi yanlarından ilham alan, mimarinin sporla ilişkisini yeniden tanımlamayı amaçlayan, teknolojinin sürdürülebilirlikle etkileşiminden faydalanarak inşa edilen 8 stadyuma yer verdik.
Al Janoub Stadyumu
Al Vakrah, Katar
Mimari Tasarım: Zaha Hadid Architects
Tamamlanma Tarihi: 2019
Fotoğraflar: Qatar Tourism Arşivi
Zaha Hadid Architects tasarımı Al-Janoub Stadyumu eğrisel postmodernist ve neo-fütürist bir tasarıma sahip. Çatının görünümü, bölgede inci dalgıçlarının kullandığı geleneksel Dhow teknelerinin yelkenlerinden ilham almış. Eğrisel çatı ve dış cephe, Al Wakrah’ın denizcilik tarihine atıfta bulunurken ziyaretçilere gemideymiş hissi veriyor. Eğimli kirişler, bir gemi gövdesini andıran çatıyı desteklerken her bir kemer 230 metre uzunluğa sahip.
Yapıda ayrıntılı mikro iklim analizi yapılarak arenanın şekli bu doğrultuda belirlenmiş ve minimum miktarda cam içeren çatı yoluyla optimum gölgeleme amaçlanmış. Schlaich Bergermann Partner tarafından tasarlanan hareketli çatı, bir soğutma sistemine sahip olup pileli PTFE kumaş ve kablolar kullanılmış. Çatı, saha alanının üzerindeki oculus’u örtmek ve yaz aylarında futbol için korunaklı bir ortam yaratmak için bir yelken gibi çalışarak oyuncu ve seyirci konforunu en üst düzeye çıkarıyor.
Stadyumun cepheleri dışa doğru eğimli bir forma sahip olup yelkenlide kullanılan ahşap yapıları yansıtan metal kaplama şeritlerin kullanımı; saçakların çıkıntısıyla daha da vurgulanmış. Dış bina kabuğunun renk şeması, geometrik formlar ile uyumlu seçilirken çatı kaplaması ve saçakların üzerindeki opak yüzey, deniz kabuklarını andıran ve bina kabuğuna doku katan parlak yüzeylere sahip.
Stadyum, ziyaretçileri zemin seviyesinden alarak ana oturma alanına götüren geniş peyzajlı podyum üzerinde oturuyor. Bu podyum, stadyumu manzaraya bağlıyor ve içindeki büyük parabolik boşluklarla farklı aktivite bölgelerini ifade ediyor. Doğu tarafında, boşluklar seyircilerin çoğunluğunun stadyuma gelmesine ve stadyumdan ayrılmasına izin verirken kuzey doğu boşluğu bir topluluk pazarını içerecek, güney doğu boşluğu ise bir aktivite parkına ev sahipliği yapacak alanlara sahip. Batıda, podyum içindeki parabolik boşluk, oyuncular, görevliler ve yüksek rütbeli kişiler için araç erişimine izin veriyor.
Al Janoub Stadyumu, şehrin kentsel uzantısının kalbinde yer aldığından etkinlik olmayan günlerde de stadyumun içinde ve çevresinde topluluk temelli etkinlikler oluşturmayı ve yeni bir cazibe merkezi yaratmayı hedefliyor.
Ahmad Bin Ali Stadyumu
Al Rayyan, Katar
Mimari Tasarım: Al-Balagh, Larsen & Toubro
Tamamlanma Tarihi: 2020
Fotoğraflar: Qatar Tourism Arşivi
Al-Balagh ve Larsen & Toubro tasarımı Ahmad Bin Ali Stadyumu Katar’ın hikayesinden ilham alıyor. Stadyum ışıltılı cephesiyle 44.740 kişilik seyirci kapasitesine sahip. 2015’te yıkılan eski stadyumun molozlarının yüzde doksanı yeni stadyumun yapımında kullanılmış.
Cephesinde maçları dışarıdan da izlemeyi mümkün kılacak membranlı devasa bir medya ekranı bulunduğundan bu ekran Dünya Kupası boyunca haberler, reklamlar, spor güncellemeleri, güncel turnuva bilgilerinin de yayınlandığı bir program akışını sergileyecek. Çöle açılan kapıyı sembolize eden stadyum çölün hemen kenarında yerel halkla özdeşleşen masalları gözler önüne seriyor. Karmaşık cephe, kum tepelerinin dalgalanmalarından ilham alırken geometrik desenler yerel flora ve faunanın yanı sıra uluslararası ticareti sembolize ediyor. Arsadaki mevcut ağaçlar korunurken molozların yeniden kullanılmasıyla sürdürülebilir mimarlığa dikkat çekilmeye çalışılmış. Bunun yanında stadyuma ulaşımı kolaylaştırmak için inşa edilen çevre dostu Doha Metro sistemiyle stadyuma ulaşım sağlanabiliyor.
Ahmad Bin Ali Stadyumu’nun Dünya Kupasından sonra Al Rayyan Spor Kulübü’nün kalıcı olarak antrenmanlarını yapacağı bir tesise dönüştürülmesi planlanıyor.
Al Bayt Stadyumu
Al Khor, Katar
Mimari Tasarım: AS+P Albert Speer + Partner ve Dar Al-Handasah
Tamamlanma Tarihi: 2021
Fotoğraflar: Qatar Tourism Arşivi
2022 Dünya Kupası’nın açılış maçının oynanacağı Dar Al-Handasah tarafından tasarlanan Al-Bayt Stadyumu, Arapça’da “ev” anlamına geliyor ve Katar’ın Al Khor kentinde bulunuyor. Açılır kapanır bir çatısı bulunan stadyumun; yeşil tasarım, inşaat yönetimi ve enerji sertifikaları bulunuyor. Yapı aynı zamanda “Küresel Sürdürülebilirlik Değerlendirme Sistemi” tarafından onaylanmış.
Al Bayt Stadyumu 60.000 seyirci kapasitesine sahip olup tasarım için ilhamını Katar’ın göçebe halklarının geleneksel çadırlarından alıyor. Uzaklardan gelen yabancıların samimi biçimde karşılandığı, dinlendiği ve yerel sakinlerle tanıştığı çöl misafirperverliğini simgeleyen geleneksel Bedevi çadırı “bayt al sha’ar”dan esinlenmiş. Çatı geleneksel siyah, beyaz ve kırmızı renklerde renklendirilmiş. Stadyumun tüm seyirciler için kapalı oturma sağlayan geri çekilebilir bir çatısı bulunuyor. Yapı lüks otel suitleri ve futbol sahası manzaralı balkonlu odalarla misafirlerini karşılamayı bekliyor.
Dünya Kupası’nın ardından, 32.000 kişilik bir stadyuma dönüştürülecek olan stadyumdaki fazla koltuklar ihtiyaç sahibi ülkelere bağışlanacak. 2030 Asya Oyunları sonrasında arsa tamamen boşaltılarak beş yıldızlı bir otel, alışveriş merkezi ve diğer spor tesislerine ev sahipliği yapacak.
Al Thumama Stadyumu
Doha, Katar
Mimari Tasarım: İbrahim M Jaidah
Tamamlanma Tarihi: 2021
Fotoğraflar: Qatar Tourism Arşivi
Al Thumama Stadyumu Katarlı mimar İbrahim M. Jaidah tarafından tasarlanan ilk yapı olma özelliğini taşıyor. Stadyum, beyaz kaplaması ile pürüzsüz ve sade bir dış forma sahip olup tasarımın ilhamı, Arap erkekleri tarafından giyilen geleneksel dokuma bir şapka olan kefiyeden geliyor. Adını yerel bir ağaçtan alan Al Thumama Stadyumu, kendine özgü dairesel bir forma sahip. Tasarımın modern olmasını isteyen ama aynı zamanda yapıda geleneksel izler olmasını da amaçlayan mimarlar, yerel kimliği ve mirası korumaya özen göstermişler. Kefiyenin formu yalnızca form olarak kalmıyor aynı zamanda fonksiyonel olarak da işliyor. İnsanların sıcaktan korunmak için kefiyeyle başlarını örtmelerine benzer şekilde, çatı da seyircileri güneşten koruyor. Stadyum, yeşil alanları sulamak için geri dönüştürülmüş su kullanarak geleneksel bir stadyuma kıyasla %40 daha fazla tatlı su tasarrufu sağlıyor. Doğal bitki örtüsü ve peyzajın %84’ünü kaplayan ağaçlarla da yoğun bir peyzaj ve yeşil alan sunuyor. Stadyumda hava, güneş enerjisiyle çalışan fanlar kullanılarak soğutuluyor ve daha sonra saha kenarındaki büyük çıkış noktaları ve tribünlerdeki ızgaralar aracılığıyla mekana bırakılıyor.
Education City Stadyumu
Al Rayyan, Katar
Mimari Tasarım: Buro Happold
Tamamlanma Tarihi: 2020
Fotoğraflar: Qatar Tourism Arşivi
Buro Happold tasarımı Education City Stadyumu, dış cephe tasarımı nedeniyle “Çöldeki Elmas” olarak adlandırılıyor. Katar Vakfı’nın Eğitim Şehri kompleksi içerisinde üniversite kampüsünün ortasında yer alan stadyumun dış cephesi çıkıntılı bir elmas şeklinde tasarlanmış. 45.350 kişilik stadyumda grup maçlarından çeyrek finale kadar sekiz maç oynanacak. Kalabalığın konforlu bir şekilde stadyumu kullanabilmesine ve seyircilerin dikkatini sahada tutmaya odaklanan stadyum, üç katmanlı tribünlere sahip. Oditoryumun ilk sırası yükseltilerek seyircilere daha geniş bir görüş açısı sağlanmış. Katar Halkı’nın yararına bir miras olarak görülen stadyum metalik, eşkenar dörtgen şeklindeki panellerle kaplı yekpare bir cepheye sahip. Binanın kapalı, tanecikli şekli ve üçgen tasarımı, bir elması çağrıştırırken Arap mimarisine göndermeler yapılmış. Kapalı hacim aynı zamanda iç mekanda daha iyi termal kontrol sağlamış. Stadyumun zemin seviyesinin biraz altına gömülmesi iklimlendirme üzerinde olumlu bir etki yaratmış.
Khalifa Uluslararası Stadyum
Doha, Katar
Mimari Tasarım: Projacs
Yenilenme Tamamlanma Tarihi: 2017
Fotoğraflar: Qatar Tourism Arşivi
1976 yılında Al Rayyan’da inşa edilen ve Katar’ın ana futbol stadyumu olan ve Projacs tarafından yenilenen Khalifa Uluslararası Stadyumu, ülkenin spor geleneğini ve spora verdiği önemi temsil eden bir temel oluşturuyor. Dünya Kupası öncesinde 2017’de dönüştürülen ve yeniden açılan stadyum, artık sürekliliği temsil ediyor. Dünyanın dört bir yanından taraftarları kucaklayan modern bir şekle ve çift kemere sahip stadyum, 40.000 koltuğa sahip olup şehir merkezine 10 km uzaklıkta elverişli bir konumda bulunuyor. Katar’ın Olimpik su sporları merkezini ve kapalı salonunu da içeren yapı Katar’ın spora olan bağlılığını öne çıkarıyor.
Lusail Stadyumu
Lusail, Katar
Mimari Tasarım: Foster + Partners, Populous
Tamamlanma Tarihi: 2021
Fotoğraflar: Qatar Tourism Arşivi
Foster + Partners ve Populous tasarımı Lusail Stadyumu 86.00 koltuk kapasiteli olup pek çok yeniliği içinde barındırıyor. Yapının tasarımı, geleneksel fenerleri karakterize eden ışık ve gölgenin etkileşimi ile eski Arap örme çanak zanaatını yansıtan bir anlayıştan ilham alıyor. Geceleri, gelişmiş bir aydınlatma sistemi, ışığın ve cephedeki açıklıkların etkileşimini en üst düzeye çıkarıyor. Yapı maça gelen taraftarlara geleneksel bir fenerin ışığını anımsatırken Ortadoğu’nun en büyük stadyumu olma özelliğini taşıyor.
Dairesel bir plan üzerine neredeyse mükemmel bir şekilde yerleştirilen stadyum, dışarıdan geleneksel kuru hurma kaplarını andırıyor. 48 eğimli sütuna dayalı 310 metre çapındaki yapı, çoğu futbol stadyumunda kullanılan çelik miktarından daha fazla çelik içeriyor.
Binanın altın cephesi, eski Katar lambalarından (fanar) ilham alan karmaşık üçgen desenlere sahip olup bu etki 4.200 üçgen alüminyum levha sayesinde elde edilmiş. Devasa çatı da geri çekilebilir bir teknolojiyle tasarlanmış. 45.000 metrekarelik membran örtü sistemiyle türünün en büyüklerinden olan çatı, aynı zamanda dünyadaki en karmaşık kablo membran yapı sistemlerinden biri olarak kabul ediliyor.
2022 Dünya Kupası’nın sona ermesinden sonra koltukların çoğunun sökülerek denizaşırı ülkelere gönderilmesi ve mekanın kısmen halka açık bir yere dönüştürülmesi planlanıyor. Okullar, mağazalar, kafeler, sağlık klinikleri ve spor tesislerini içerecek yapının tamamı stadyumdan sonra korunacak olan çatı altında bir araya gelecek.
Stadyum 974
Lusail, Katar
Mimari Tasarım: Fenwick Iribarren Architects
Tamamlanma Tarihi: 2021
Fotoğraflar: Qatar Tourism Arşivi
Fenwick Iribarren Architects tasarımı FIFA Dünya Kupası tarihindeki ilk tamamen demonte edilebilir stadyum olma özelliğine sahip Stadyum 974, Doha’nın köklü liman ve denizcilik tarihini sembolize ediyor. Tamamen nakliye konteynırlarından ve modüler çelikten inşa edilen bu stadyum, Katar’ın uygun maliyetli sürdürülebilirlik ve cüretkar tasarım taahhüdünü gösteren kapalı bir futbol stadyumu.
Bu eşsiz mekan, Katar’ın dünya çapında uzun süredir devam eden ticaret ve denizcilik geleneğine saygı duruşunda bulunuyor. 974 sayısının, Katar’ın uluslararası arama kodu olmasının yanı sıra inşaatta kullanılan nakliye konteynırlarının da tam sayısı. Liman kenarında yer alan ve Doha’nın kıyı şeridine hakim bir konumda bulunan Stadium 974’te taraftarlar, Basra Körfezi’nden gelen serin esintiyi hissedebilecekler. Yapay bir burun üzerinde yer alan yapı modüler bir tasarıma sahip olduğundan alanın endüstriyel tarihine de dikkat çekiyor. Konteynırlardan bazıları tuvaletlere ve diğer mekanlara dönüştürülmüş bu sayede seyircilerin tüm ihtiyaçları konteynırlar aracılığıyla karşılanmış.
Dünya Kupası sonrasında konteynerler ve üst yapı yerel halk için bir sahil projesine ve dinamik bir iş merkezine dönüştürülecek. Stadyumda kullanılan nakliye konteynırları ve koltuklar sökülerek dünyadaki diğer az gelişmiş ülkelere gönderilecek. Bu sayede Stadyum 974’ün fiziksel varlığı geçici olsa da mirası sonsuza kadar devam etmiş olacak.
