Cumhuriyet Meydanı ve Atatürk Caddesi Çamlıbel Kentsel Tasarım Yarışması

“Cumhuriyet Meydanı ve Atatürk Caddesi Çamlıbel Kentsel Tasarım Yarışması”, alanın kendine özgü karakterini koruyarak geliştirecek ve kentin kültür yaşamıyla bütünleşen bir kentsel odak haline gelmesini sağlayacak önerileri bekliyor.

Mersin kentinin merkezinde, kuzeydoğudan güneybatıya uzanan Atatürk Caddesi üzerinde
konumlanan Cumhuriyet Meydanı ve Çamlıbel bölgesinde kentsel kamusal alanların tasarımı “Cumhuriyet Meydanı ve Atatürk Caddesi Çamlıbel Kentsel Tasarım Yarışması”nın konusunu oluşturmaktadır. Kent belleğinde önemli bir yere sahip olan Çamlıbel Mahallesi’nin geçmişte yoğun bir biçimde kullanılan, canlı bir yerleşim bölgesi konumundayken, kentin batıya ve kuzeye doğru gelişim göstermesiyle birlikte son dönemde bu özelliğini kaybettiği izlenmektedir. Bu bağlamda yarışmanın amacı:

Alanın kendine özgü karakterini koruyarak geliştirecek,
Bölgedeki yaşam kalitesine katkı sağlayacak,
Atatürk Caddesi ve Çamlıbel’in kentin kültür yaşamıyla bütünleşen bir kentsel odak ve yeniden çekim merkezi haline gelmesini sağlayacak,
Mersin kentinin en önemli meydanı olan Cumhuriyet Meydanı’nın, tören alanı olması yanı sıra, kentliler tarafından sürekli ve etkin bir biçimde kullanılan bir kent meydanı olmasına katkı sağlayacak,
Tüm toplumsal grupların kamusal mekanları kullanımını gözeten, çevresel koşullarla ve iklimle uyumlu, uygulanabilir, ekonomik, sürdürülebilir, erişilebilir, nitelikli ve özgün kentsel tasarım projelerinin elde edilmesidir.

Yarışmanın Yeri ve Alan Bilgileri
Bir liman ve ticaret kenti olarak 19. yüzyılda kurulmuş ve bu niteliğini günümüze kadar korumuş olan Mersin kent merkezi, özellikle 20. yüzyılın son çeyreğinde yaşanan hızlı kentleşme süreçleri sonucunda yapı yoğunluklarının artmasıyla önemli ölçüde dönüşmüştür. Bununla birlikte, kentin ilk gelişme dönemlerine tanıklık etmiş olan kimi tarihi yapılar bugüne dek varlıklarını sürdürmüşlerdir. Doğuda Aziz Antuan Latin Katolik Kilisesi, batıda Tomris Nadir Mutri Kilisesi Vakfı Mersin Ortodoks Kilisesi, kuzeyde İstiklal Caddesi ve güneyde Atatürk Parkı ile sınırlanan alan Mersin’in tarihi kent merkezini oluşturmaktadır. Doğuda demiryolu istasyonundan, deniz kıyısını izleyerek batıya doğru gelişmiş olan bu tarihi merkezin ana omurgasını Cumhuriyet sonrası adıyla Uray Caddesi oluşturur. Aziz Antuan Latin Katolik Kilisesi, Azak Han, Sursok Han, Taşhan bu cadde ve yakın çevresinde konumlanmış olan tarihi yapılardır. Atatürk Caddesi, Uray Caddesi’nin batı yönünde devamını oluşturmaktadır. Silifke, Kışla, Çakmak ve Hastane Caddeleri tarihi merkezden çeperlere doğru kentin diğer gelişme akslarını oluşturmuştur. Cami-i Şerif ve Kiremithane mahalleleri, 19. yüzyıl sonlarından başlayarak kentin çok kültürlü toplumsal yapısını yansıtan tarihi konut mahalleleri olarak gelişmiştir. (Ünlü ve Ünlü, 2009)

Kentin batısında 19. yüzyıl ortalarında inşa edilmiş olan askeri kışla yapısı ile Müftü Deresi’nin öte yakasında konumlandırılmış olan deniz feneri kentin batı yönünde en son noktasını oluşturmaktaydı. Uray Caddesi’nin devamında Tomris Nadir Mutri Kilisesi Vakfı Mersin Ortodoks
Kilisesi’nin batısında uzanan Kışla Caddesi (bugünkü adıyla Atatürk Caddesi) üzerinde Çamlıbel
Mahallesi, 20. yüzyıl başlarında yeni bir konut yerleşimi olarak gelişmeye başlamış; Cumhuriyet dönemi başlarında tarihi kent merkezi dışında konumlanan bu konut yerleşim alanı sonraki yıllarda gelişimini sürdürmüştür. Uray Caddesi üzerinde İstasyon ile iskeleler arasında inşa edilmiş olan dekovil hattının 1920’lerde bir tramvay hattı olarak batıda Çamlıbel Mahallesi’ne kadar uzatıldığı ve bu mahallenin merkezinde son durağının düzenlendiği dönemin haritalarından izlenmektedir (Ünlü ve Selvi Ünlü, 2012).

Cumhuriyet döneminde Mersin kentinin ilk imar planı Alman şehirci-mimar Hermann Jansen tarafından 1938 yılında hazırlanmıştır (Beyhan, Uğuz, 2012). Jansen’in Mersin tarihi kent merkezinde ulaşımı sağlama dışında en az düzeyde müdahale öngördüğü söylenebilir. Buna karşılık, sonraki dönemlerde planlama kararları mevcut kentsel alanda yapı ve nüfus yoğunluğunun önemli ölçüde artmasına yol açmıştır. Bu dönemde hız kazanan kentleşme süreçleri Mersin kentinin fiziksel, ekonomik ve toplumsal yapısında önemli değişimlere neden olmuştur.

Mersin’in eski kent merkezinde konumlanan ve belleğinin bir parçası olan Çamlıbel, 20. yüzyıl başlarında kentin tarihi merkezi dışında konut alanı olarak gelişmiş, Erken Cumhuriyet döneminde de nitelikli bir konut çevresi olarak gelişimini sürdürmüştür. Zamanla kentin merkezi iş alanı içerisinde kalan Çamlıbel, konut ve nitelikli ticaret kullanımlarının bir arada canlı bir kent yaşamı ürettiği bir kent odağı olarak gelişmiştir. Ancak günümüzde geçmişten gelen mekansal kurgusu ve kimi kullanımları sürdürse de, bölgenin eski kullanım yoğunluğunu yitirmeye başladığı, nitelikli kullanımların alandan taşındığı gözlemlenmektedir.

Yarışma Odak Alanları
Cumhuriyet Meydanı
Erken Cumhuriyet döneminin toplumsal modernleşme hedefleri doğrultusunda Halkevi binası 1940’larda, Atatürk Evi ile Ortodoks Kilisesi arasında inşa edilmiştir. Mersin’in simge yapılarından biri olan bu yapı, kentin kültür yaşamının yeni odağını oluşturmuştur. Bu yapının hemen güneyinde, deniz kıyısında yer alan Millet Bahçesi, Mersinlilerin bu dönemde buluşma yeri olmuştur (Ünlü ve Selvi Ünlü, 2009).

Günümüzde eski Halkevi binası, Kültür Merkezi olarak işlevini sürdürmekte ve Mersin Devlet Opera ve Balesi’ne ev sahipliği yapmaktadır. Özgün kompozisyonuyla Atatürk Heykeli, Kültür Merkezi ile Cumhuriyet Meydanı arasında eşik oluşturmaktadır. Cumhuriyet Meydanı, Mersin kentinin kimliğinde ve kentlilerin kolektif belleğinde güçlü bir yeri olan bir kamusal mekan ve tören alanıdır. Ortodoks Kilisesi, Kültür Merkezi (eski Halkevi) binası ve Vali Konağı meydanı kuzeyden çevrelemektedir. Atatürk Evi, Atatürk Caddesi’nin yayalaştırılmış olan ve doğu yönünde uzanan bölümü ile Sakarya Caddesi’nin köşesinde, meydanı görsel olarak bütünleyen yapılardan biridir.

Atatürk Heykeli’nin güneyinde deniz kıyısında bulunan eski Millet Bahçesi, denizin doldurulması sonrasında kaldırılarak sahil yolu açılmıştır. 1980’li yılların başlarında sahil yolu ile deniz arasındaki dolgu alan üzerinde Atatürk Parkı oluşturulmuş; 1990’lı yıllar Cumhuriyet Meydanı Atatürk Parkı ile birlikte yeniden düzenlenmiştir. Cumhuriyet Meydanı, bu alanda düzenlenen törenler ile festivaller, açık hava konserleri vb. kimi etkinlikler dışında yeterince kullanılamamaktadır. Geniş sert zemin kaplaması, iklime uygun, gölgelikli oturma alanlarının sınırlı olması vb. nedenlerle, meydan gün içerisinde kullanılamamakta, alandaki ağaç varlığının bu noktalar gözetilerek iyileştirilmesi gerekmektedir. Vali Konağı önünde yer alan ve üzerlerindeki bitki varlığı ile gölgelikli bir yürüyüş alanı sağlayan betonarme pergolalar, alandaki karakteristik yapısal öğelerdendir.

Meydanın belirli zamanlarda Devlet Opera ve Balesi’nin otoparkı olarak kullanıma açılması ise çözülmesi gereken bir diğer sorundur. Yarışmacıların Cumhuriyet Meydanı’nda yapacakları düzenlemelerde, Halkevi binasının inşaatı sırasında bu alanda arkeolojik yapı kalıntılarının bulunmuş olduğunu da dikkate almaları beklenmektedir. Cumhuriyet Meydanı’ndan deniz kıyısına ve kıyıda uzanan Atatürk Parkı’na yaya erişimi, üzerinde yoğun araç trafiğinin bulunduğu İsmet İnönü Bulvarı (sahil yolu) ile kesilmektedir. Cumhuriyet Meydanı ile deniz kıyısı arasında yaya bağlantısının kolaylaştırılması beklenmektedir.

Atatürk Caddesi
Mersin tarihi kent merkezinde Uray Caddesi’nin güneybatı yönünde devamını oluşturan Atatürk Caddesi, Cumhuriyet Meydanı’nın batısında, bu meydandan Müftü Deresi’ne doğru uzanmaktadır. Burada bulunan eski kışla nedeniyle önceden Kışla Caddesi olarak adlandırılan Atatürk Caddesi, 20. Yüzyıl başında bir konut alanı olarak oluşmaya başlayan Çamlıbel Semti’nin ana omurgasını oluşturmuştur. Bu döneme tanıklık etmiş olan ve tarihi ve mimari değerleriyle koruma altına alınmış olan üç adet konut yapısı Atatürk Caddesi üzerinde yer almaktadır.

Atatürk Caddesi üzerindeki bir genişleme, bugün halk arasında Âşıklar Parkı olarak adlandırılan, küçük semt meydanını oluşturmaktadır. Kısmen yeşil alan olarak düzenlenmiş olan bu alanın önemli bir bölümü de otopark olarak kullanılmaktadır. Meydan üzerinde dikilmiş olan narenciye ağaçları, bu mekana karakterini kazandıran ögelerden biridir. Güneybatı yönünde eski kışla hizasında Atatürk Caddesi’nin iki yanında dikilmiş bulunan boylu palmiye ağaçları, caddenin perspektifinde ve siluette hakim ögelerdir. Uzun zaman önce yıkılmış olan askeri kışlanın arazisinde, özellikle okaliptüs ağaçlarının çoğalmasıyla oluşmuş olan yoğun koruluk, II. Derece Doğal ve Tarihi Sit Alanı’dır. Müftü Deresi’nin karşı kıyısında Tevfik Sırrı Gür Stadyumu’nun yerinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı eliyle gerçekleştirilen Millet Bahçesi projesi halen uygulama aşamasındadır. (Bu projenin devamında II. Derece Doğal ve Tarihi Sit Alanının da Millet Bahçesi projesinin sonraki uygulama etaplarına dâhil edildiği bilinmektedir.) Müftü Deresi’nin karşı yakası, dere üzerinde inşa edilmekte olan bir yaya köprüsüyle Atatürk Caddesi’ne bağlanacaktır.

Atatürk Caddesi’nin bu bölümünde, özellikle Âşıklar Parkı’nda zaman zaman şenlikler ve festivaller, kent merkezini canlandıran aktiviteler düzenlenmiştir. Mersin Uluslararası Müzik Festivali ve diğer şenliklerde bu alanda klasik ve pop müzik dinletileri, sokak çalgıcıları ve dans gösterileri, seyyar resim sergileri ve panayırlar gibi etkinlikler organize edilmiştir. Bu tür etkinliklerin gelecekte de düzenleneceği dikkate alınarak, kamusal mekan tasarımında bu etkinlikleri dikkate alan düzenlemeler yapılması istenmektedir.

Önceki şenlik ve panayır etkinliklerinde, elektrik altyapısı ve seyyar tuvaletlerin bağlanabileceği temiz su ve kanalizasyon altyapılarının bulunmaması eksiklik olarak saptanmıştır. Gelecekte bu tür sanat ve kültür etkinliklerinin, şenlik ve panayırların düzenli olarak gerçekleştirilebilmesi için bu altyapının oluşturulması gerekmektedir. Şenlik ve festivaller süresince kullanılacak seyyar tuvaletlerin bağlanacağı düzenekler dışında, kamusal mekanda sürekli olacak tuvalet ve bebek bakım odası vb. birimleri tasarlanmalı ve yerleri belirlenmelidir.

Beklenenler
Yarışmacılardan aşağıda tanımlanan sorun, sınır ve eşikleri de kapsar bir biçimde açıklanan talepler doğrultusunda tasarım fikirleri ve çözüm önerileri beklenmektedir:

Sosyal, Kültürel Bir Odak Olarak Çamlıbel’in Canlandırılması
Yarışma Odak Alanında önerilecek olan kentsel tasarım düzenlemeleriyle, alanın yeniden bir çekim merkezi olarak canlandırılmasına yönelik kullanım önerilerinin geliştirilmesi beklenmektedir. Mersin Opera ve Balesi’nin yer aldığı Kültür Merkezi’nin ve Mersin Müzik Festivali’ni düzenleyen sivil toplum kuruluşunun bu alanda konumlanmış olması vb. etkenler, Çamlıbel’in gelecekte de bir kültürel yaşam odağı olarak gelişme potansiyelini ortaya koymaktadır. Alanda geçmişten günümüze varlığını sürdüren tarihi yapıların ve/veya kullanım dışı kalmış olan yapıların bu amaçla yeniden işlevlendirilmesi önerilebilir.

Çamlıbel’in ana eksenini oluşturan Atatürk Caddesi’nde, kentin çok kültürlü yapısını yansıtan bir arada yaşama kültürü yarışmacılar tarafından dikkate alınmalıdır. Bu çerçevede sadece mekansal olarak değil aynı zamanda üretilen mekanların destekleyeceği, geliştireceği sosyal ilişkiler, kentsel adalet, eşit erişim ve kapsayıcılık ilkeleri jüri tarafından özellikle önemsenmektedir. Bu anlamda yarışmacılardan beklenti, farklı kullanım alanları yaratılarak bölgenin yeniden canlandırılması ve içindeki hayatın insanlarla çoğalabileceği bir program ve ilişkiler ağının geliştirilmesidir. Atatürk Caddesi üzerinde bulunan tescilli yapılar için yarışmacılar tarafından alanın canlanmasına katkı sağlayacak yeniden işlevlendirmeler önerilebilir.

Yarışma Etkileşim Alanı ile Yarışma Odak Alan İlişkisi
Yarışma Etkileşim Alanı olarak belirlenen bölge, yapı yoğunluklarının artması ve nitelikli kentsel kullanımların yer değiştirmesiyle ortaya çıkan dönüşümlerle oldukça verimsiz kullanılırken, yarışma odak alanı olarak belirlediğimiz alanın eski cazibesini yitirmesine etki etmektedir.

Yarışmacılardan istenilen, Çamlıbel’in tarihi ve güncel durumunu değerlendirerek, alanı yakın ve uzak çevre bağlamında kent ve kentliler ile güçlü ilişkiler kuracak biçimde dönüştürmeleri, iyileştirmeleridir. Bununla beraber yarışmacıların Yarışma Odak Alanı olarak belirlenen kamusal mekanlar dizisine ilişkin, ulaşım, dolaşım, peyzaj karakteri gibi üst ve alt ölçekli konulara dair bütüncül bir bakış açısı geliştirmeleri beklenmektedir.

Yarışmacıların Etkileşim Alanı ve Odak Alan arasındaki ilişkiyi senaryoları doğrultusunda kurarken jüri tarafından belirlenmiş olan odak alan sınırını senaryoları ile ilişkili bir biçimde yorumlamaları, Atatürk Caddesi’nden kuzeye ve güneye yönelen sokak ve caddelere ilişkin karar üretmeleri istenmektedir. Bu bağlamda alanın hemen güneyinde bulunan Balıkçı Barınağı ve deniz kıyısı ile ilişkilerinin de ne şekilde kurulacağı, yarışmacılar tarafından yorumlanmalıdır. Eski Marina olarak da adlandırılan Balıkçı Barınağı, kentliler tarafından yoğun olarak kullanılan bir çekim odağı oluşturmaktadır.

Ulaşım, Erişim
Kent merkezlerinin birçok yerinde olduğu gibi yarışma alanının sınırları içindeki bölgede muhtelif seviyelerde ulaşım, erişim sorunları bulunmaktadır. Motorlu taşıt-yaya ilişkisi yaya öncelikli bir yaklaşımla geliştirilerek motorlu taşıt trafiğinin belirli düzeylerde yönetilmesi gereklidir. Odak alanda otopark ve erişim sorunlarının çözülebilmesi, etkileşim alanının odak alan ile bir arada değerlendirilmesi ve bu alanda buna yönelik çözüm önerileri geliştirilmesini gerekli kılmaktadır.

Yarışmacılara verilen eklerde sunulmuş olan halihazır harita üzerinde belirtilen, Mersin Büyükşehir Belediyesi, Mersin Valiliği ve diğer yerel yönetimler tarafından yapılmış olan ya da yapılması planlanan metro hattı ve bisiklet yolu gibi ulaşım projeleri ile yarışmacıların tasarımları bir bütün olarak ele alınmalı ve ulaşım- erişim konuları ile birlikte değerlendirilmelidir. Bu çerçevede yarışmacılar, alanın konumuna, odak işlevine ve niteliğine dair fikirler geliştirebilir; bu fikirler ışığında ulaşım, erişim katmanlarına dair önerilerde bulunabilir. Yarışma alanının batısından geçen Müftü Deresi’nin diğer yakasında bulunan ve Tevfik Sırrı Gür Stadyumu’nun yerinde düzenlenmekte olan yeni Millet Bahçesi ile Atatürk Caddesi’ni birbirine bağlayan bir köprünün yarışmacılar tarafından göz önünde bulundurulması beklenmektedir.

Kentsel tasarım yarışmasına katkı sağlamak üzere, alandaki mekansal ihtiyaçların katılımcı bir süreç ile belirlenebilmesi için, Mersin Büyükşehir Belediyesi tarafından Atatürk Caddesi Kamuoyu
Araştırması yürütülmüştür (Bkz. Ek4). Bu araştırmada otopark sorunu, alanın kullanıcıları tarafından alandaki en önemli sorun olarak işaret edilmiştir. Yapılması planlanan metro hattı ve bisiklet yolu projelerinin alandaki otopark ihtiyacını azaltacağı öngörülmektedir. Kamusal mekanların yoğun olarak otopark amaçlı işgal edilmesinin bu mekanların yayalar tarafından kullanımını büyük ölçüde sınırladığı dikkate alınmalıdır. Denize yakın olan bu bölgede yeraltı suyu seviyesinin yüksek olduğu dikkate alınarak farklı otopark çözümlerinin yer üstünde geliştirilmesi beklenmektedir. Alanın farklı noktalarına erişimi sağlayacak, alanın bütününe dengeli bir biçimde hizmet edecek otopark düzenlemeleri düşünülmelidir. Ayrıca alana araç ve yaya erişimi tasarlanırken Atatürk Caddesi’nde bulunan tıp merkezi vb. kullanımlar özellikle göz önünde bulundurulmalıdır.

Yarışmacılardan beklenti, tüm alanın kapasitesi düşünülerek alanda yaya, bisiklet ve motorlu taşıt dolaşımının düzenlenmesi, etkileşim alanı ile odak alan arasındaki bağlantılarının ve ilişkilerin kurgulanmasıdır. Yaya dolaşımının düzenlenmesinde özellikle yaşlı ve engellilerin erişim ve hareket kolaylığının gözetilmesi, evrensel ve kapsayıcı tasarım ilkeleri gereği olduğu kadar, alanın kullanıcılarının en önemli beklentilerinden biridir. (Bkz. Ek 4)

Sürdürülebilirlik, Esneklik
Tasarım önerileri, Cumhuriyet Meydanı’nın ve Çamlıbel’in kent ile olan tarihi bağı koparılmadan her iki alanın kendine özgü karakterini sürdürecek biçimde olmalıdır. Bölgenin iklim koşulları ve bitki örtüsü dikkate alınarak sürdürülebilirlik kavramı tüm boyutlarıyla göz önünde bulundurularak tasarımların geliştirilmesi beklenmektedir.

Yarışmacıların, bölgenin toplumsal ve kültürel yapısının sürdürülebilirliğinin, alan ve çevresinde ilişkiler bütünü gözetilmesi gerekir. Çamlıbel ve çevresinde akan hayatın ürettiği mekansal nitelik ve çevresel ilişkiler üzerine düşünmeleri de önerilmektedir. Ayrıca tasarım yapılacak alanlarda, önerilecek program ve ilişkiler ağına, seçilecek malzeme ve uygulama ilkelerine kadar farklı katmanlarda sürdürülebilirlik, devamlılık, dayanıklılığının dikkate alınması istenmektedir.

Cumhuriyet Meydanı’nın kentin simgesel kamusal mekanı olması yanında kentin gündelik yaşamına daha etkin bir biçimde katılması, açık havada gerçekleştirilen şenlik ve festivallere, kamusal alan kullanımlarına uygun biçimde düzenlenmesi beklenmektedir. Bu alanda sürdürülebilirlik ve erişilebilirlik ilkelerini gözeten düzenlemeler geliştirilmelidir.

Getirilen önerilerin, bir kıyı kenti olan Mersin’e özgü iklimsel ve çevresel koşulları gözetmesi önemlidir. Oluşturulacak tasarımların, küresel iklim krizine bağlı olarak etkileri artmakta olan kentsel ısı adası, kuraklık, aşırı hava olayları, taşkın, yer altı sularının tuzlanması gibi çevresel tehditleri dikkate alması gerekmektedir. Buna bağlı olarak enerji ve kaynak israfını önlerken aynı zamanda kamusal mekanları kullanan kişilerin gereksinimlerine yönelik kent mobilyaları (otobüs durakları, taksi durağı düzenlemesi, oturma üniteleri, çöp kutuları, aydınlatma elemanları, ağaç çevresi elemanları vb.) tasarlanması istenmektedir. Bu elemanların sürdürülebilir ve dayanıklı malzemeden yapılmış olması beklenmektedir. Özellikle engellileri, yaşlıları, bebek arabası vb. kullanıcıları bir arada kapsayıcı çözümler düşünülmelidir. Ayrıca alandaki mevcut ağaçların korunduğu bir tasarım beklenmektedir.

Detaylı bilgi ve şartnamenin tümü için tıklayınız.

Yarışma Takvimi
Projelerin son teslim tarihi: 26.03.2021
Kargo ile teslim alım için son gün: 30.03.2021
Jüri değerlendirme başlangıç tarihi: 09.04.2021
Jüri değerlendirme bitiş tarihi: 16.04.2021

Jüri
Prof. Dr. Tamer GÖK (Şehir Plancısı, Mersin Üniversitesi)
Prof. Dr. F. Cânâ BİLSEL (Mimar, Kentsel Tasarımcı, Orta Doğu Teknik Üniversitesi)
Dr. Sinan BURAT (Peyzaj Mimarı, Kentsel Tasarımcı, Mersin Üniversitesi)
Doç. Dr. Esra ŞAHİN BURAT (Mimar, Mersin Üniversitesi)
Kutlu SEZEN (Mimar, Etüt ve Projeler Daire Başkanı)

Ödüller
1. Ödül: 75.000 TL
2. Ödül: 60.000 TL
3. Ödül: 45.000 TL
Eşdeğer mansiyon: 20.000 TL x 3 adet