Mimaride Güney Asya kimliği, üzerinde çok tartıştığımız, yirminci yüzyılın mimarlık söyleminde etkin yer alan bir konu. Çağın en yetkin mimarlarının ölümsüz yapıtlar verdiği Güney Asya, bir bakıma çağdaş mimarlığın en önemli ilgi odaklarından biri olageldi. Özellikle Le Corbusier ve Louis Kahn gibi yeteneklerin en büyük ve kapsamlı ürünlerinin bu Hint alt anakarasında yer alması gelişen demokrasilerin çağdaş ortamlara kavuşmalarının ancak en yetenekli çağcıl mimarlar ve Doxiadis gibi kent plancılarının yetenekleri ile biçimlendirilebileceğine olan siyasal inançtı. Özellikle bizim neslimizin yakından izlediği Chandigargh ve Islamabad önemli yeni kent oluşumlarıydı. Dakka da ölümsüz yapıtlara ev sahipliği yaptı.

Bu ayın başında yitirdiğimiz, aslen ABD’li olan C. C. Benninger (1942-2024) Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nü (MIT) bitirdi ve Harvard (GSD) Tasarım Yüksek Lisans Okulu’nda (1969-1972) öğretim görevlisi oldu. 1971’de düşük maliyetli konut girişimlerine odaklanmak için Fulbright bursiyeri olarak Hindistan’a geldi ve CEPT Üniversitesi’nin ortaya çıktığı mimarlık okulunun kurucusu Prof. B. V. Doshi ile birlikte 1972’de CEPT Üniversitesi Ahmedabad Planlama Okulu’nu (şimdiki adıyla Planlama Fakültesi) kurmak için Harvard’daki kadrolu pozisyonundan ayrıldı. Öğretim üyesi ve CEPT’nin yönetim kurulu üyesi olarak kaldı. Ardından modern Hint mimarisini şekillendirmede rol oynayan önde gelen bir mimarlık, tasarım ve planlama firması olan Christopher Charles Benninger Architects’i (CCBA) kurdu. Son olarak Ramprasad Akkisetti ile önemli çalışmalarını sürdürdü. Stüdyoda Benninger’in rehberliğinde çeşitli ölçeklerde ve önemde yetmişten fazla proje gerçekleşti. Benninger üretken bir yaratıcı ve anlayışlı bir sosyal planlamacı olarak adından hep söz ettirdi. Onu yıllardır bir arkadaş olarak tanıyorum ve bu süre zarfında stüdyosunun büyük bir yaratıcılık merkezine dönüşmesine tanıklık ettim.

Benninger de modernist etik, toplumsal beklentiler ile modernizmin pozitif değerlerinden ödün vermeden, kültürel kimliği arayan mimarlar grubunun bir parçası oldu. Buradan bakıldığında, çalışmaları Hindistan alt kıtası ortamında Rafael Moneo’nun İspanya’daki çalışmalarıyla ilişkilendirilebilir. Kendisinden bir nesil önce çalışmalarını sürdüren akıl hocaları Charles Correa, Balkrishna Doshi ve Achyut Kanvinde’nin yanı sıra Romi Khosla gibi çağdaşlarından bazıları gibi Christopher, folkloru kiç (kitsch) tasarlamak için kullanmak yerine tasarımlarını anlamlı mekanlar için hayata geçirdi. Açıktır ki, bu tutum mekanın soyut yorumlarının gücünü gerektiriyordu ve dolayısıyla Benninger’in mimarisi geniş bir çözüm yelpazesi kullanıyodu. Pune’ye gittiğimde ağırlandığım, Hindistan Evi’ndeki yaklaşımı, Güney Hindistan’daki Tamil Nadu’da bulunan Chettinad evlerindeki hafif bir örtüyle gökyüzüne açılan Hint avlusunu yüceltir niteliktedir. Güney Asya yaşam alanlarına özgü çoklu işlevler, insanları kapalı bir avlunun sağlığa yararlı ortamında bir araya getirir. Hindistan Evi, Benninger’in bölgesel kimliğe dair fikirlerini özetleyen bir örnek yapıdır. Büyük yerleşke projelerine oranla küçük bir yapılanma da olsa, Hindistan Evi projesi, mekansal birlikteliği, doğal iklim çözümleri ve çokça kullanılan doğal yapı gereçlerinin sıcak renkleri göz önünde alındığında Benninger’in baş yapıtı olarak kabul edilmeyi hak ediyor. India House Sanat Galerisi’nin kurucusu ve küratörü Ramprasad Akkisetti, projeyi “büyük kültürel mirasa sahip bir şehir olan Pune’nin yaratıcı enerjisiyle eş anlamlı” olarak tanımlıyor.

Benninger, temel mimari değerlerden ödün veren bir mimar değildir. Onun yaklaşımı, günümüz Hindistan’ındaki teknolojik gelişmeleri dikkate alıp, enerjik yanıtlar üretir. Kerala’daki Kochi Rafineri Merkezi, Pune’deki Bajaj Şirketi Genel Merkezi ve şehir dışındaki Forbes Marshall Green Field Sanayi Yerleşkesi gibi tasarladığı işyerleri bu tür yapıların istemi olan teknolojik verimliliğin ürünüdür. Bu yapılar geniş çalışma ortamları bağlamında her biri incelikle biçimlendirilmiş, nitelikli alanlar olan, teknolojiyi, yalınlığı ve zarafeti sunan çağdaş gerçeklerin içindedirler. Pune’nin kendisi küresel bir otomotiv ve bilgi teknolojisi merkezidir ve Benninger bu ortamdan esinlenerek kendi benzersiz tutumunu sergilemiştir. Benzer bir biçimde, Kalküta’daki Indian Institute of Management için tasarladığı Tetrahedron Köprü ve Pune’deki Yaşam Bilimleri, Sağlık ve Tıp Merkezi’ndeki görünür beton sütunları, onun modernizme olan bağlılığını en kararlı şekilde temsil eden yapılardır.

Benninger, Thimpu, Butan’daki Ulusal Tören Meydanı ve Yüksek Mahkemesi’nde bölge için hayati zanaat kültürünü ve yerel gereçleri kullanımıyla Butan toplumumun kültürel ilkelerine saygı duruşunda bulunur. Bilgisiz gözlemcilere kiç (kitch) gibi görünebilecek olan aslında Butanlı zanaatkarların gereç kullanımlarının, yerel teknolojilerinin, kadın becerilerinin ve bilgilerinin uygulanmasıdır.

Benninger’in ortağı Ramprasad Akkisetti den aktarıyorum: “Sevgili Suha, Hindistan Evi, Pune’den selamlar. Prof. Christopher Benninger, 2 Ekim 2024’te kısa bir süre hastanede yattıktan sonra 82 yaşında aramızdan ayrılıp cennete gitti. Arkadaşlarımızın, ailemizin ve tüm topluluğumuzun bize gösterdiği yoğun sevgi ve destek için çok minnettarız; bu, onun yaşadığı hayatın ve yaydığı sevginin bir yansımasıdır. Prof. Benninger ile olan ilişkinizin anlamlı olduğuna ve özel bir bağ paylaştığınıza içtenlikle inanıyorum. Prof. Benninger’in hayatını anmak ve mirasını onurlandırmak için 22 Ekim 2024 Salı günü Pune’deki Kalmadi Lisesi Oditoryumu’nda bir anma töreni düzenliyoruz.

Suha, Christopher seni çok severdi. Onu 20 yıldan uzun süredir tanıyorsun. Onunla ilk kez 2001’de Mahindra United World College’ın ödül finalisti olduğu Aga Khan Ödülü’nün 8. Döngüsü’nde tanışmıştın. 9. Döngü 2004’te Yeni Delhi’de ve birkaç yıl önce de Bodrum’ demirlediğimiz bir gemi yolculuğundayken onunla sizi Bodrum Mimarlık Kitaplığı’nda ziyaret etmiştik. Sizinle yaptığı konuşmalar çok derindi. Modern Hindistan İçin Mimarlık kitabının önsözünü siz yazdınız. Ayrıca Andra Pradesh Eyalet Merkezi olacak Amarvati Kenti için Balkrishna Doshi, Fumihiko Maki, Richard Rogers’ın da katıldığı çağrılı yarışmad jüri üyeliği yaptınız. Anma töreninde sergileyeceğimiz 2-3 dakikalık bir video mesajı göndermenizi rica edebilir miyim? Altyazı koyacağımız için kendi dilinizde konuşmanız çok daha iyi olacaktır.”

Huzur içinde uyusun…