Açık Kaynak Mimarlık
21. yüzyıl teknolojileriyle yaygınlaşarak mimarlık gündemindeki yerini her geçen gün pekiştiren “açık kaynak mimarlık” konusunu ele aldık ve açık kaynaklar kullanılarak üretilen veya açık kaynak olarak paylaşılan nitelikli mimari tasarımları derledik.
M. Baran Gülsün, Mimar
Mimarlığın ve üretim sürecinin açık kaynak haline gelmesi, müellifin telif haklarından yani ticari kazancından feragat ederek, sürecin veya sonucun herkes için erişilebilir kılınmasını ifade ediyor. İlk olarak yazılım dünyasında ortaya çıkan “açık kaynak” (open source) kavramının mimarlık ortamıyla tanışması nispeten yeni. Sears’ın yüz binden fazla satan tip konut projeleri gibi mimari tasarımın şemalaştırılarak kullanıcılar tarafından üretilmesi çalışmaları daha eskiye dayansa da bu üretimin kazanç getiren bir etkinlik olmaktan sıyrılarak toplum refahı için geniş kesimlerce erişilebilir hale gelmesine yönelik çalışmalar, daha çok dünyanın savaş sonrası ciddi bir konut sorunuyla yüzleştiği 20. yüzyılın ikinci yarısına denk geliyor. Özellikle 21. yüzyılda dijital imalat tekniklerinin gelişerek yaygınlaşmasıyla mimarlığın açık kaynak olarak paylaşılması ve üretilmesi daha kolay ve anlamlı hale geliyor ancak tip projelerin farklı sosyo-kültürel yapılara ve coğrafi-iklimsel koşullara ne ölçüde cevap verebildiği ve mimarlık üretiminin bir profesyonele ihtiyaç duyulmadan ne derece sağlıklı olacağı gibi sorunlar da hala tartışma konusu.
Açık kaynak konut projesi WikiHouse’u üreten Open System Lab’ın kurucu ortaklarından Alastair Parvin, bir röportajında (1) “Mimarların, kendilerini birer sanatçı gibi görmek ve sırf bu nedenden ötürü, dünyanın geri kalanının mimarların sözlerini dinlenmesi gerektiğini düşünmek gibi bir alışkanlığı var. İşler artık böyle yürümüyor. Mimarların, yapılı çevrenin nasıl işlediğini yalnızca anlaması değil, ölçmesi ve buna göre hareket etmesi gerekiyor. İlerici, mimarlığın sınırlarına dayanmış insanların yaptıklarına baktığınızda tam da bunu görürsünüz.” diyor.
21.yüzyıl teknolojileriyle yaygınlaşarak mimarlık gündemindeki yerini her geçen gün pekiştiren “açık kaynak mimarlık” konusu tüm bu yönleriyle tartışma konusu olmaya devam edecek gibi görünüyor. Bu sebeple, Yapı Dergisi’nin 472 Aralık-Ocak sayısının dosya sayfalarını, açık kaynaklar kullanılarak üretilen veya açık kaynak olarak paylaşılan nitelikli mimari tasarımlara ayırdık.
Not
1. https://www.arkitera.com/soylesi/hic-kimse-ayni-isi-iki-kere-yaptigi-icin-para-kazanmamali/
Community Cafe
Birmingham, İngiltere
Mimari Tasarım
Axis Design Architects
Tamamlanma Tarihi
2020
Fotoğraflar
Pulp Build
Community Cafe, Birmingham’daki bir parkta, bölge halkına kalıcı bir bina sunmak hedefiyle Axis Design Architects ve WikiHouse ekibi iş birliği içinde üretilmiş. Yapıda, Open Systems Lab’ın geliştirdiği “Blackbird” adlı kolon ve kiriş çatkı sistemi kullanılmış.
Yapının, Pulp Build tarafından CNC makineleriyle üretilen elemanlardan oluşan ahşap çerçevesi Ocak 2020’de tamamlanmış ve ardından pandemi sebebiyle inşasına ara verilmiş. Nihai haline Ağustos 2020’de kavuşan Community Cafe’nin cephesinde yerli sanatçılar tarafından üretilen çalışmalar sergileniyor.
Here East Gantry
Londra, İngiltere
Mimari Tasarım
Hawkins/Brown
Tamamlanma Tarihi
2018
Fotoğraflar
Rory Gardner, Tim Crock
Here Easty Gantry projesi kapsamında Queen Elizabeth Olimpiyat Parkı’ndaki eski Basın ve Yayın Merkezi, yaratıcı endüstriler için 1.000 metrekarelik uygun fiyatlı ofislere dönüştürülmüş.
2012 Londra Olimpiyatları’nda kullanılmış olan ve sonrasında yıkılması planlanan 240 metre uzunluğunda çelik strüktürü yıkmak yerine, ızgara sisteminin potansiyelini kullanarak yaşatmaya karar verilmiş. Erişim ve hizmet altyapısı yeniden oluşturulmuş ve ofis olarak kullanılan birimler çeşitli servis akslarına takılmış. Yeni düzende, her biri 8m x 8m yapısal bölme içinde yer alan, iki katlı 21 ofis için alan sağlanmış. Ofislerin dama tahtası düzeni, harici birer açık kullanım alanını da ortaya çıkarmış.
Here East Gantry, açık kaynak WikiHouse tasarım ve inşaat araç setinin bugüne kadar uygulandığı en büyük örnek olmakla birlikte kullanılmayan, zorlu kentsel mekanlarda esnek çalışma alanı sağlamak için ölçeklenebilir bir model sağlıyor.
Garden Studio
Leicester, İngiltere
Mimari Tasarım
Kullanıcılar
Tamamlanma Tarihi
2019
Fotoğraflar
Pulp Build
Bahçede inşa edilecek yapıları, farklı amaçlara yönelik ihtiyaç duyulan mekanlar için iyi bir alternatif olarak gören Pulp Build ekibi, bir ailenin, bahçelerinde yer alacak stüdyoyu arkadaşlarıyla birlikte inşa etmesine olanak tanımış.
Eğitim almamış kişilerin de basit yapılar üretebilmesine imkan tanıyan bir teknoloji arayışı içinde olan ekibin, WikiHouse’un açık kaynak yapısal teknolojisini kullandığı bu bahçe stüdyosu, “do it yourself” çerçevesinde deneysel bir süreç olarak düşünülmüş.
Yapının üç cephesi ahşap elemanlarla bir cephesi ise oluklu metal levhalarla kaplanmış.
Open Source House
Baccarat, Fransa
Mimari Tasarım
studiolada architects
Tamamlanma Tarihi
2016
Fotoğraflar
Olivier Mathiotte
Emekli bir çift için üretilen ev projesi, tasarımın rasyonelleştirilerek finansal optimizasyon sağlanması çalışmalarının sonucunda doğmuş. Plan ve kesitler, 1 x 1 metrelik birimlerden oluşan rasyonel bir ızgarayı temel alıyor ve zemin katta 9 x 9; birinci katta ise 9 x 4 metreye ulaşıyor.
Mutfaktan oturma/yemek odasına, terastan bahçeye yaşam alanları birbirlerine bağlı olarak tasarlanmış. Bu düzen, mekanın dışa doğru genişlemesini sağlarken açıklık hissini pekiştiriyor. Zemin kat, aynı zamanda, hareket kabiliyeti kısıtlı kişiler için tamamen erişilebilir bir yaşam alanı.
36 metrekarelik geniş asma kat, çoklu yerleşim ve kullanım olanakları sunuyor ve gerektiğinde iki kapalı yatak odasının yanı sıra ek bir banyo oluşturacak şekilde bölünebiliyor.
Sıvama ve boyama işlemlerini ortadan kaldırmak için ahşap malzemeler tercih edilmiş. Yapı kabuğu, selüloz ve ahşap elyaf gibi sürdürülebilir malzemelerle iyi bir şekilde yalıtılmış.
Bu küçük ölçekli projenin tüm dökümanları açık kaynak olarak studiolada.fr adresinden paylaşılıyor.
Quinta Monroy
Iquique, Şili
Mimari Tasarım
Elemental
Tamamlanma Tarihi
2003
Fotoğraflar
Cristobal Palma/Estudio Palma, Elemental
Şili hükümeti tarafından görevlendirilen Elemental, Şili çölünde yer alan ve uzun bir süredir gecekondu olarak kullanılan alanı mevcut konut politikası çerçevesinde sosyal konutlara dönüştürmüş.
Tasarım ekibi, mevcut ödeneği artırmak zorunda kalmadan bir konut biriminin zamanla değerini artırabilecek bir dizi tasarım koşulu belirlemiş. Her konut için ayrılan alanın yarısı boş bırakılarak bu birimlerin zamanla kullanıcılarının katkılarıyla tamamlanması hedeflenmiş. Bu yaklaşım, ailenin zaman içinde genişlemesine çözüm sunduğu gibi mevcut ödenekle daha fazla konut üretilmesini sağlamış. Konutların inşa edilen yarısı, bir ailenin kendi başına üretemeyeceği mekanlardan oluşmuş.
Quinta Montoy projesi, elementalchile.cl adresinde açık kaynak olarak yayınlanıyor.
Building Blocks
Kopenhag, Danimarka
Mimari Tasarım
Johanne Holm-Jensen, Mia Behrens, Space10
Tamamlanma Tarihi
2017
Fotoğraflar
Niklas Adrian Vindelev
Danimarkalı mimarlık öğrencileri Johanne Holm-Jensen ve Mia Behrens, dijital üretim araçları kullanılarak üretilebilecek, küresel ölçekte uygulanabilecek ancak yere göre özelleştirilebilecek düşük maliyetli, uyarlanabilir ve sürdürülebilir konutların nasıl tasarlanabileceğini keşfetmek üzere IKEA’nın araştırma laboratuvarı SPACE 10 tarafından davet edilmiş.
Altı aylık bir çalışmanın sonucu olarak üretilen Building Blocks, yalnızca bir 3D baskı makinesi ve tek malzeme kullanılarak, metrekare başına 163 € maliyetle inşa edilmiş.
Holm-Jensen ve Behrens ikilisi, bu prototipin konut üretimine yönelik nihai bir çözüm olmadığını, hala prototip üzerinde deneyler yapıldığını belirtiyor ve başkalarının katkılarıyla tasarımın gelişeceğini umuyor.
Açık kaynak olarak building-blocks.io adresinden paylaşılan Building Blocks tasarımının, farklı bölgelere ve kültürlere uyum sağlayacak şekilde özelleştirilmesi hedefleniyor.
Villa Verde Konutları
Maule, Şili
Mimari Tasarım
Elemental
Tamamlanma Tarihi
2010
Fotoğraflar
Cristian Martinez, Elemental
Ormancılık şirketi Arauco, işçilerinin kullanımına sunmak üzere tasarlanacak sosyal konut projesi için Elemental’ı görevlendirmiş.
Tasarım ekibi, daha önce Quinta Monroy projesinde kullandığı tasarım stratejisini daha yüksek standartlarla (Arauco finansmanı sayesinde) ve daha büyük bir proje ölçeğiyle yine uygulamış ve evin servis hacimleri ile iki odadan oluşan bir yarısını inşa ederek diğer yarısını boşluk olarak bırakmış. Bu boşluğun zaman içinde, kullanıcıların tercihlerine göre tamamlanmasını planlamış ve farklı alternatifler sunmuş.
Villa Verde projesi, elementalchile.cl adresinde açık kaynak olarak yayınlanıyor.
