Doğal ahşap malzemenin strüktürel ve performans açısından yapı alanında kullanım yöntemleri kısıtlıdır. Bu durum endüstriyel işlem görmüş, yüksek yapısal dayanıma sahip ahşap esaslı malzemelerin üretimine yönelmeyi gerektirmiştir. Günümüzde kullanım alanı genişlemiş olan endüstriyel ahşap yapı malzemelerinden biri olan çapraz lamine ahşap (Cross Laminated Timber-CLT), prefabrike üretilmiş ahşap bir paneldir ve kontrplakla başlayan ahşap teknolojisinin bir uzantısı olarak “jumbo kontrplak” olarak da tanımlanabilmektedir (2, 3). 1970-1980 yılları arasında geliştirilmeye başlayan CLT, 1998 yılında yapı alanında kullanılmaya başlanmıştır (1). 

CLT, yan yana getirilen her bir ahşap katmanın; bir sıra uzunlamasına paralel, bir sıra uzunlamasına dik olacak şekilde üst üste sıralanıp uygun bir strüktürel yapıştırıcı sürülerek belli bir basınç altında birleştirilmesiyle elde edilmektedir. Katman sayısı en az üç olmak üzere 5, 7, 9 gibi tek sayı olacak şekilde üretilmektedir (Resim 1) (4, 5). Özellikle ladin, karaçam, köknar gibi ağaç türlerinden elde edilen ahşapların yan yana ve üst üste yapıştırılmasıyla üretilen CLT panel katman yüzeylerinin iyi yapışmasını sağlamak için yüzeyler zımparalandıktan sonra birbirine yapıştırılmaktadır. Daha sonra mekanik veya vakumlu pres makinesi ile basınç uygulanarak birleştirilmektedir. Tasarıma uygun olarak hassas programlama ile çalışan makineler (CNC) yardımıyla kesim işlemi yapılmaktadır (2, 6, 7). Paketlenen ve hazır hale getirilen paneller şantiyeye taşınmaktadır.

CLT panel üretimi ahşap katmanların genellikle 90° olacak şekilde ve katman yüzeyine uygun bir yapıştırıcı sürülmesi ile sağlanmaktadır. Bunun yanı sıra CLT panel üretiminde, katmanların yerleşim düzeni ve bir araya getirilmesi ile ilgili farklı seçenekler uygulanabilmektedir. Bunlardan biri; birinci katmanın 90° ikincisinin ise 45° açıyla -ara katmanların 45° açıyla bir araya gelecek şekilde- düzenlenmesidir (Resim 2). 2016 yılında yapılan deneysel bir çalışmaya göre; 45° katmanlarla oluşturulan CLT panelin 90° açılı katmanlar ile oluşturulan CLT panele göre eğilme dayanımının %35 daha yüksek olduğu ve yük kapasitesinin geliştirilmesi ile daha az malzeme ile daha geniş bir döşeme açıklığı geçilebileceği ortaya koyulmuştur (10). Katmanlar birleştirilirken alternatif olarak çivi, dübel gibi bağlantı elemanları yapıştırıcıya alternatif olarak kullanılabilmektedir. Ancak yapılan çalışmaya göre; katmanların birleşiminde çivi veya dübel gibi noktasal bağlantıların aksine yüzeysel bağlantı sağlayan yapıştırıcılar ile daha rijit bir panel oluşturulduğu sonucuna varılmıştır (11).

CLT, uygulama aşamasında ıslak işlem gerektirmemekte, hafif elektrikli aletlerle monte edilmekte, vinçler ve az sayıda inşaat ekibi ile yapı alanına yerleştirilmektedir. Duvarlar ve döşeme sistemleri metal bağlantı elemanları kullanılarak birleştirilmektedir. CLT duvarlara ve döşemelere ek yalıtım katmanları uygulanabilmekte veya yüzeyler tamamen kaplamasız bırakılabilmektedir (Resim 3) (8, 12).

CLT; 6 cm ile 30 cm arasında değişen kalınlıkta, 2,95 m genişlikte ve 16,50 m uzunluğunda üretilmektedir. Ancak tasarıma ve üretici firmalara bağlı olarak maksimum 50 cm kalınlıkta, 4,80 m genişlikte ve 24,00 m uzunlukta özel üretim yapılabilmektedir. Bununla birlikte, panellerin taşınması, nakliyesi veya vinçle kaldırılması, boyutlarını belirleyen sınırlayıcı faktörlerdendir (2). Farklı üreticiler arasında panel ve yapısal performans özelliklerinde farklılıklar bulunabilmektedir (Resim 4) (14).

CLT düzenli yapısı sayesinde, masif ahşap ile karşılaştırıldığında az katlı yapı türlerinin yanı sıra yüksek katlı ve geniş açıklıklı yapılarda da kullanım olanağı sağlamaktadır. Bunun nedeni CLT’nin yapısal olarak %12 ±%2 oranında nem içermesi ve ahşap katmanların birbiri üzerine genellikle dik açıyla gelecek şekilde düzenlenmesi sayesinde (Resim 5) büzülmeyi ve şişmeyi en aza indirmesi, lifler arasındaki gerilimi sınırlaması ve katmanlar arası derzlerin önemli ölçüde azalmasıdır. Bunlarla birlikte katmanlar arasındaki yüzeylere (yapıştırıcı uygulanan yüzeylere) etki eden kesme kuvvetlerinin de hesaba katılması gerekmektedir. Nem ve sıcaklık dalgalanmalarının etkileşimi nedeniyle, bu katmanlar zamanla açılabilmektedir ve tek tek katlar arasındaki bağ ayrılarak çok sayıda farklı sorunlara yol açabilmektedir (15).

Kuvvetlerin dağılımı; ahşap katmanların kalınlığı ve dayanımına göre belirlenmektedir (8). CLT panel, duvar veya döşeme olarak kullanıldığında yüksek eksenel yüke (sadece eksen doğrultusunda etki eden yük) ve eğilme yüküne karşı dayanım gösterirken; perde duvar olarak kullanıldığında yüksek düzlem içi kesme kuvvetine karşı dayanım göstermektedir (17). Daha kalın CLT panelleri eğilme ve kesme kuvvetine karşı daha yüksek dayanım sağlamaktadır (18). Ayrıca CLT, masif duvar paneli olarak taşıdığı yükü zemine yayarak ilettiği için temel boyutları da buna bağlı olarak küçülmektedir (17).  CLT, çapraz yapısal düzenlemenin bir sonucu olarak hem düzlem içi hem de düzlem dışı kuvvetlere karşı dayanım gösterebilmektedir (Resim 6) (18). CLT, ara taşıyıcı elemanlar olmadan döşeme açıklıklarını geçebilme kapasitesine sahiptir. Örneğin 7 katmanlı ve kalınlığı 17,7 cm olan bir CLT panel ile yaklaşık olarak 7,62 m döşeme açıklığı geçilebilmektedir (12).

CLT Yapı Malzemesinin Strüktürel Kullanımı
Yapılan çalışmada, CLT yapı malzemesinin strüktürel olarak kullanımı iki bölümde ele almıştır. İlk bölümde yapı elemanı olarak duvar, döşeme (zemin, ara kat ve çatı döşemesi) ve merdivende kullanımı değerlendirilmiştir. İkinci bölümde CLT’nin tek başına ya da farklı malzeme grupları ile birlikte kullanımı strüktürel açıdan incelenmiştir. 

1. Yapı Elemanı Olarak Kullanımı
Düşeyde ve yatayda olmak üzere iki doğrultuda (x ve y doğrultusunda) yükleri ileten CLT yapı malzemesi, panel görevi görmekte; döşeme ve duvarda kullanımı daha çok tercih edilmektedir. Bunun aksine GLT, PSL, LVL gibi ahşap esaslı malzemeler, üretiminde liflerin tek yönlü (birbirine paralel) kullanım sağlamasından dolayı tek doğrultuda yükleri iletmektedir. Bu nedenle bu tür ahşap malzemeler, doğrusal yapı elemanı olarak kolon ve kirişlerde daha çok tercih edilmektedir (21). Buna göre CLT yapı elemanı olarak; duvar, döşeme ve merdiven olmak üzere 3 farklı biçiminde uygulanabilmektedir (Resim 7).

Duvar paneli: CLT duvar paneli, düşey kuvvetlere karşı dayanım gösterecek şekilde üretilmektedir. Dıştaki ahşap katmanların dizilimi enine doğru paralel, ara katmanların dizilimi ise genişliğe dik olacak şekilde yerleştirilmektedir (Resim 8). Böylece ahşap lifler, yerçekimi yüklerine paralel olacak şekilde hareket etmekte; duvarın düşey yük kapasitesi en üst düzeye çıkartılmış olmaktadır (25, 26). CLT duvar panelleri, yatay yüklere karşı direnç sağlayan yüksek düzlem içi kesme kuvvetlerine karşı dayanım göstermektedir. Deprem kuvvetlerine direnmek için önemli bir ağırlığa sahiptir ve bundan dolayı mekanik bağlantı elemanlarına daha az ihtiyaç duymaktadır (17). 

Genellikle CLT duvarlarda kullanılan panelin katman sayısı 3 ve 5’tir (Resim 9). Duvar panel kalınlığı ise 6 ile 16 cm arasında değişmektedir (25). İki duvar paneli bir araya getirilirken genellikle düz, bindirmeli veya ek parçalı birleşim türü; CLT duvar panelinin diğer yapı elemanlarıyla birleşiminde ise vida (uzun, kısa vb.), metal köşebent, metal plaka gibi bağlantı elemanları tercih edilmektedir (28).

CLT duvar paneli binalarda dış duvar, iç duvar ve şaft paneli olmak üzere üç farklı şekilde kullanılmaktadır. 

• Dış duvar paneli: Yük taşıyan dış duvarların ana görevi, bir bina kabuğu oluşturmanın yanı sıra, düşey yükleri almak ve rüzgâr yükü gibi yatay yükleri bina bileşenleri üzerinden stabilize ederek karşılamaktır (8). Yüklere bağlı olarak CLT duvar panelleri genellikle 3, 5 ve 7 katmanlı olup, paneller 6-30 cm kalınlıklar arasında üretilmektedir (Resim 10) (8, 30).

• İç duvar paneli: CLT iç duvar panelleri yüklere bağlı olarak genellikle 3 ve 5 katmanlı olup, 6-16,5 cm kalınlığı arasında üretilmektedir (8, 32).
• Şaft paneli, binadaki yanal yük direnci esas alınarak düşey olarak yerleştirilmiş CLT panellerden inşa edilen ve sürekli perde duvarları oluşturmak için uçtan uca bağlanmış, yapının asansör ve merdiven boşluğundan oluşan çekirdek kısmıdır (Resim 11) (33). Diğer yapı malzemelerine göre daha kolay kurulum sağlayan CLT yapı malzemesi ile yaklaşık olarak 2 x 3 x 11 m boyutlarında bir şaftın yapım süresi 1-2 gün sürerken, yerinde dökme beton ile 2-3 hafta, taş veya tuğla ile 3-4 hafta sürmektedir (34).

Döşeme paneli: Zemin döşemesinde, ara kat döşemelerinde ve çatı döşemesinde kullanılan CLT döşeme panelinin boyutları, projenin geçtiği açıklığa ve tasarım yüklerine göre hesaplanmaktadır. CLT panelleri genellikle dış katman panellerinin uzunlamasına paralel olacak şekilde yerleştirilmektedir. Böylece eğilme yüküne karşı dayanım sağlamaktadır (Resim 12) (27).

Döşemede kullanılan panel katman sayısı genellikle 3, 5 ve 7’dir (Resim 13). Ancak 3 ve 5 katmanlı panel kullanımı ekonomik olduğu için daha çok tercih edilmektedir. Döşeme panel kalınlığı ise 6 ile 28 cm arasında değişmektedir. Her bir döşeme katmanın kalınlığı en az 2 cm olmakla birlikte en fazla 4 cm olarak üretilmektedir. 3 katmanlı panel kalınlığı 6-12 cm; 5 katmanlı panel kalınlığı 10-20 cm ve 7 katmanlı panel kalınlığı ise 18-28 cm arasında değişmektedir. Standart olarak 3,00 m yüksekliğinde ve 13,50 m genişliğinde üretilen CLT panel ile 8,00 m’ye kadar döşeme açıklığı geçilebilmektedir (37, 38).

Merdiven yapı elemanı: CLT yapı malzemesinden üretilen merdivenlerin prekast betona göre maliyeti düşük, konstrüksiyonu daha hafif ve montajı daha hızlıdır (40). CLT merdiven yapı elemanı, 4,00 metreden daha büyük döşeme açıklığı ve 2,00 kN / m2 hareketli yük için kullanıma uygundur. Tek kollu veya çift kollu olarak uygulanabilen elemanının CNC makineleri ile istenilen tasarımda üretimi yapılabilmektedir (Şekil 14). Taşıyıcı kısmının panel katman sayısı genellikle 3 veya 5 olmak üzere tasarıma ve üzerine gelen yüke bağlı olarak değişebilmektedir. Panelin her bir katman kalınlığı 2, 3, 4 cm olmak üzere kullanılan panel kalınlığı 6-12 cm arasında farklılık göstermektedir (41). 

Genel olarak merdivenin taşıyıcı ve basamak kısmının birleşimi üç farklı şekilde gerçekleştirilmektedir (Resim 14): İlk üretim yöntemi (A), merdivenin taşıyıcı ve basamak kısmının birleşik yani tek eleman olarak üretilip inşaat alanında doğrudan montajının sağlanması; ikinci üretim yöntemi (B), merdivenin taşıyıcı kısmı ile basamak kısmının ayrı olarak üretilip sonradan üretim alanında birleşiminin yapılması; üçüncü üretim yöntemi (C) ise merdivenin taşıyıcı kısmının, basamak kısmının ve rıhtının ayrı üretilip inşaat alanında bir araya getirilerek montaj işleminin gerçekleştirilmesi şeklindedir (42). 

2. Yapım Sistemi Olarak Kullanımı
CLT yapı malzemesinin tek başına ya da çelik, beton ve ahşap esaslı diğer yapı malzemeleri ile birlikte kullanılmasıyla farklı strüktürel sistemler oluşturulabilmektedir. Bu sistemler; CLT panel yapım sistemi, hibrit ahşap yapım sistemi ve hibrit yapım sistemi olmak üzere üç başlıkta ifade edilebilir (Resim 15) (21). 

CLT panel yapım sistemi: Strüktürel kurgu tümüyle CLT duvar ve döşeme panellerinden oluşmakta, bundan dolayı duvar ve döşeme panellerinin kalınlığı minimum olacak şekilde kullanılmaktadır (Resim 16). CLT duvar panelleri binaların genelinde taşıyıcı görevi üstlenmektedir (45).

CLT panel yapım sistemi yüksek katlı binalarda da uygulanabilmesine rağmen daha çok az katlı binalarda kullanılmaktadır. Bu yapım sisteminde ideal döşeme açıklığı, CLT’nin kalınlığına bağlıdır ve yaklaşık olarak 5,00 m’dir. Bu genişliğin oda boyutlarını karşılamasından dolayı sistem, özellikle konut projelerinde tercih edilmektedir (36). Bu yapım sistemiyle geçilebilecek döşeme açıklığı en az 4,50 m ve en çok 7,50 m’dir. Sistem, mekansal düzenlemede sınırlama getirmekte ancak son derece sağlam ve verimli kullanım sağlayan bir yapı oluşturmaktadır (45). CLT duvar ve döşeme panelleriyle hücresel mekanlar oluşturulduğu için bu yapım sistemi petek yapım sistemi olarak da adlandırılmaktadır (36).

Hibrit ahşap yapım sistemi: Hibrit ahşap yapım sistemi, farklı binalar ve mekanlar oluşturmak için farklı endüstriyel ahşap yapı malzemelerinin bir kombinasyonudur (Resim 17) (47).  Hibrit ahşap sistemlerde, CLT ile birlikte GLT (Glue-Laminated Timber), PSL (Parallel Strand Lumber), LVL (Laminated Veneer Lumber) gibi ahşap ürünlerin kullanımı tercih edilmektedir. CLT ile ahşap esaslı malzeme olan GLT’nin birlikte kullanılması, bağlantı detaylarının daha kolay bir şekilde uygulanmasını sağlamaktadır. Bu yapım sisteminde ideal döşeme açıklığı, yaklaşık olarak 7,50 m’dir (36). Hibrit ahşap yapım sistemi, CLT panel yapım sistemine göre tasarım yönünden daha fazla esneklik sağlar. Hibrit yapı, özellikle çok katlı binalarda ideal bir çevresel yaşam döngüsü sağlanmasının yanı sıra yüksek kalitede yapı tasarımı ve uygun maliyetli seçenekler de sunmaktadır (48).

Hibrit yapım sistemi: Hibrit yapım sisteminde CLT ile birlikte çelik ve beton gibi yapı malzemeleri de kullanılmaktadır (Resim 18). Yapı elemanı olarak döşeme ve duvarlarda CLT, kolon ve kirişlerde çelik ve diğer strüktürel ahşap elemanlar; binanın çekirdek kısmında ise daha çok beton kullanımı tercih edilmektedir (36). Çelik, yapının dayanımını ve rijitliğini üst düzeye çıkarmakta ve daha ekonomik bir çözüm sunmaktadır (51). Ahşabın basınç dayanımı yüksekken çeliğin çekme dayanımı ve sünekliği daha iyidir. Binalarda kullanılmaları, yapının strüktürel performansının artmasını sağlamaktadır. Birleştirildiklerinde çok sağlam bir bina oluşturabilirler. CLT ile birlikte kullanılan çelik kirişler, CLT panelin düzlemsel dengesizliğini kontrol etmektedir (52). Masif ahşap, betona oranla hafiftir ve deprem kuvvetleri yükseklik arttıkça önem kazanmaktadır. Yüksek katlı yapılarda yeterli yatay denge sağlanması için yapının çekirdek kısmında bu durum dikkate alınmalıdır.  Hibrit yapım sisteminde amaç, malzemelerin olumlu özelliklerinden faydalanarak binanın strüktürel ihtiyaçlarına bağlı olarak yapı malzemelerinin eksik yönlerini tamamlamaktır (53 ve 54). Bu yapım sisteminde ideal döşeme açıklığı yaklaşık olarak 10,00 m’dir (36). 

Sonuçlar ve Öneriler
Teknoloji ile birlikte yapı sektörünün gelişmesi ve çevre dostu kaynak kullanımına yönelik farkındalığın artması, ahşap esaslı bir ürün olan CLT yapı malzemesinin strüktürel kullanım kapasitesinde artış göstermesine ve kullanım alanının genişlemesine olanak tanımıştır. İki yönlü düzenlenmiş yapısı sayesinde düzlem içi ve düzlem dışı kuvvetlere karşı yüksek dayanım gösteren CLT, strüktürel kapasitesi yüksek bir malzeme olarak çalışma kapsamında ele alınmış; CLT’nin strüktürel kullanımı ve uygulama potansiyeli ile ilgili bilgiler doğrultusunda yapı elemanı ve yapım sistemi olarak kullanımına yönelik sonuçlar elde edilmiş ve öneriler getirilmiştir.

Yapı elemanı olarak CLT; duvar, döşeme ve merdiven yapı elemanlarında strüktürel açıdan kullanımı uygun olan bir malzemedir. CLT, düşeyde ve yatayda olmak üzere iki doğrultuda yükleri ilettiği için kolon olarak kullanılmamaktadır ve kiriş olarak kullanımı da yaygın değildir. İç ve dış katmanlara sahip olan CLT; duvar paneli olarak üretildiğinde düşey yük kapasitesini en üst seviyeye çıkarmak için dış katman enine paralel olacak şekilde; döşeme olarak üretildiğinde ise duvar panelinin aksine dış katman uzunlamasına paralel olacak şekilde düzenlenmektedir. Panel genişliği ve uzunluğu; tasarıma, ülkelerin nakliyat standartlarına ve üretim tesislerinin kapasitelerine bağlı olarak değişmek ile birlikte genel olarak CLT duvar ve döşeme panel genişliği 2,95 m, uzunluğu 16,50 m’dir. Strüktürel kullanım alanına ve kapasitesine göre CLT panel kalınlığı ve katman sayısı değişiklik göstermektedir. Genel olarak duvar paneli 6-30 cm kalınlığında ve döşeme paneli ise 6-28 cm kalınlığı arasında üretilmektedir. CLT merdiven olarak hazır olarak ve taşıyıcı ve basamak birleşimine göre farklı biçimlerde üretilmekte ve basamak kalınlıkları 6-12 cm arasında değişmektedir. 

Yapım sistemi olarak CLT tek başına veya diğer yapı malzemeleri ile birlikte CLT panel yapım sistemi, hibrit ahşap yapım sistemi ve hibrit yapım sistemi olmak üzere üç farklı sistem oluşturmaktadır. Her bir yapım sisteminin kendi içerisinde avantajları bulunmaktadır. Tasarıma bağlı olarak ideal döşeme açıklıkları CLT panel yapım sistemi için 5,00 m, hibrit ahşap yapım sistemi için 7,50 m ve hibrit yapım sistemi için 10,00 m’dir. Mekan tasarımı bakımından en esnek yapım sistemi sırasıyla hibrit, hibrit ahşap ve CLT panel yapım sistemidir. CLT panel sisteminde duvarlar yapının taşıyıcı elemanı görevini üstlenmektedir. Hibrit yapım sistemi strüktürel olanaklar açısından yüksek katlı yapılarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Hibrit sistemlerde CLT genellikle duvar, döşeme ve merdivenlerde kullanılırken diğer malzemeler kolon, kiriş ve şaft bölümlerinde kullanılmaktadır. 

Endüstriyel alanda ve yapı sektöründe CLT’nin tanınırlığı gün geçtikçe artmaktadır. Türkiye’de ve dünyada CLT’nin üretiminin gelişmesi ve uygulama alanlarını yaygın hale getirmek için üretim olanakları genişletilmeli; deneysel çalışmalar ve uygulama alanları arttırılarak CLT yapı elemanının diğer ahşap, çelik, betonarme gibi yapı malzemeleri ile birlikte veya tek başına yüksek katlı ve geniş açıklıklı yapı türlerinde kullanım potansiyeli arttırılmalıdır. Gelecekte yapılacak araştırmalarda hem tasarım hem de strüktürel kullanımı açısından performansı yüksek yeni endüstriyel ahşap ürünlerine yönelik çalışmalar yürütülebilir ve bu ürünlerin CLT ile birlikte yapıda kullanım olanakları geliştirilebilir.

Kaynaklar

1. R. Brandner, G. Flatscher, A. Ringhofer, G. Schickhofer ve A. Thiel, Cross laminated timber (CLT): overview and development, Eur. J. Wood Prod. (2016) 74, 331–351.
2. Porteous, J., ve Kermani, A. Structural timber design to eurocode 5, 2013.
3. https://www.woodsolutions.com.au/wood-product-categories/Cross-Laminated-Timber-, 2020.
4. https://www.awc.org/pdf/education/mat/ReThinkMag-MAT240A-CLT-131022.pdf, 2021. 
5. APA S500, North American CLT vs. Imported Product, Tacoma, 2016.
6. Allen, E., & Iano, J. Fundamentals of building construction: Materials and methods, (2013).
7. Divekar, N., Introduction to New Material- Cross Laminated Timber, International Journal of Engineering Research, 5,3 (2016), 675-679.
8. Borgström, E. ve Fröbel, J., The CLT Handbook, Research Institutes of Sweden, Stockholm, 2019.
9. 9.https://www.archdaily.com/922980/is-cross-laminated-timber-clt-the-concrete-of-the-future, 2020.
10. Buck, D., Wang, X. A., Hagman, O., & Gustafsson, A. (2016). Bending properties of cross laminated timber (CLT) with a 45 alternating layer configuration. BioResources, 11(2), 4633-4644.
11. 11.Buck, D., & Hagman, O. (2018). Production and In-Plane Compression Mechanics of Alternatively Angled Layered Cross-Laminated Timber. BioResources, 13(2), 4029-4045.
12. Espinoza, O., Trujillo, V. R., Mallo, M. F. L. ve Buehlmann, U., Cross-Laminated Timber: Status and Research Needs in Europe, BioResources, 11, 1 (2016), 281-295.
13. https://www.constructionspecifier.com/using-clt-spark-change/, 28 Aralık 2020.
14. Pérez, F. ve Wallwork, T., Connections between CLT elements and future challenges for CLT in practice, https://smithwallwork.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/media/2019/03/SaW_COST_Sweden_Paper_2016.pdf, 2020.
15. Jeska, S., ve Pascha, K. S., Emergent timber technologies: Materials, structures, engineering, Projects, 2014.
16. Cherry, R., Manalo, A., Karunasena, W. ve Stringer, G., Out-of-grade sawn pine: A state-of-the-art review on challenges and new opportunities in cross laminated timber (CLT), Construction and Building Materials, 211, (2019), 858-868.
17. http://www.structuraltimber.co.uk/assets/InformationCentre/eb11.pdf, 2020.
18. Li, X., Ashraf, M., Subhani, M., Kremer, P., Kafle, B. ve Ghabraie, K., Experimental and numerical study on bending properties of heterogeneous lamella layups in cross laminated timber using Australian Radiata Pine, Construction and Building Materials, 247, (2020).
19. https://bruteforcecollaborative.wordpress.com/2010/02/11/kreuzlagenholz-cross-laminated-timber/, 2020.
20. https://newnordictimber.com/articles/in-detail-clt, 2020.
21. Şanlı, E. (2020). Çapraz lamine ahşabın strüktürel kullanımının ve performans özelliklerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
22. https://www.woodworkingnetwork.com/wood/panel-supply/how-cross-laminated-timber-buildings-are-built, 28 Aralık 2020.
23. https://buildingconnection.com.au/2016/07/25/timber-panel-construction-update/forte-clt-panel-installation/, 2020.
24. https://www.eboss.co.nz/library/x-lam-cross-laminated-timber/xlam-airstair, 2020.
25. https://www.woodproducts.fi/sites/default/files/imagebroschure_final_2016-04-22_-_en-web.pdf, 2019.
26. https://www.thinkwood.com/products-and-systems/mass-timber/cross-laminated-timber-clt-handbook, 2020.
27. https://www.derix.de/data/XLAM_Derix_EN.pdf, 2019.
28. https://www.solidtimber.nl/en/clt-producten/clt-panelen/, 2019.
29. https://www.pslcomp.com/clt-technology/manufacture-clt-panels, 2020.
30. https://www.binderholz.com/fileadmin/user_upload/books/en/clt_bbs/2/, 2019.
31. https://passivehouseaccelerator.com/articles/from-clt-panels-to-home-in-five-days, 2021.
32. https://www.greenspec.co.uk/building-design/crosslam-external-walls/, 2021.
33. https://www.ecobuilding.org/code-innovations/case-studies/structural-strength-of-8-storey-wood-innovation-design-centre, 2019.
34. http://www.ikeogroup.com/sustainable-clt.html, 2020.
35. https://www.constructionspecifier.com/montana-elevator-shaft-uses-clt-to-save-time-reduce-carbon-emissions/, 2020.
36. Waugh, A. ve Thistleton, A., 100 Projects UK CLT, Canada: Waugh Thistleton Architects, 2018.
37. Sutton, A., Black, D. ve Walker, P., CROSS-LAMINATED TIMBER An introduction to low-impact building materials. https://www.bre.co.uk/filelibrary/pdf/projects/low_impact_materials/IP17_11.pdf, 2020.
38. https://www.constructionspecifier.com/timber-concrete-composite-floor-systems-for-tall-buildings/, 2020.
39. https://www.katerra.com/products/cross-laminated-timber/, 2020.
40. https://www.storaenso.com/-/media/documents/download-center/documents/proauct-brochures/wood-products/clt-stairs-by-stora-enso-technical-brochure-en.pdf, 2020.
41. https://www.rothoblaas.com/cross-laminated-timber, 2019.
42. http://www.xlaminfo.com/sites/default/files/XLam%20Site%20Solutions%20-%20AirStair.pdf, 2019.
43. http://www.eurban.co.uk/material-component/other-components-materials/, 2019.
44. http://www.theforestblog.com/europe-now-america-next/, 2019.
45. Zumbrunnen, P., Pure CLT-Concepts and Structural Solutions for Multi Timber Structures. http://www.forum-holzbau.com/pdf/67_IHF2017_Zumbrunnen.pdf, 2019.
46. https://www.archdaily.com/893442/cross-laminated-timber-clt-what-it-is-and-how-to-use-it, 2021.
47. https://www.hare.com/about-us/group-brands/hybridstructures/, 2020.
48. https://www.renggli-international.com/en/services-and-solutions/products/hybrid-construction/, 2020.
49. https://www.archdaily.com/782264/clt-cross-laminated-timber-and-the-future-of-wood-the-timber-revolution-comes-to-industrial-architecture, 2021.
50. https://www.archdaily.com/930422/timber-trends-7-to-watch-for-2020, 2021.
51. https://www.arup.com/perspectives/publications/research/section/rethinking-timber-buildings, 2020.
52. Loss J., Piazza, M. ve Zandonini, R., Hybrid Wood-Based Structural Systems for Multi-Storey Buildings, https://www.researchgate.net/publication/304496608_Hybrid_wood-based_structural_systems_for_multi-storey_buildings, 2019.
53. Houten, R., S., Designing A Zero-Waste Mass-Timber Highrise Load-Bearing Structure. https://repository.tudelft.nl/islandora/object/uuid%3A9ecec480-1403-40c5-8413-e31512da3b6d, 2020.
54. Carsten, H. ve Arup, Developing Hybrid Timber Construction For Sustainable Tall 
55. Building, CTBUH Journal, 3 (2014), 42-43.
56. https://www.housingevolutions.eu/project/hoho-wien-the-worlds-tallest-wooden-high-rise/, 2021.
57. https://www.dezeen.com/2020/09/07/waugh-thistleton-architects-storey-6-orsman-road-video-interview/, 2021.