GAD Vakfı Yönetim Kurulu’ndan Kadıköy Meydanı’nda Bulunan Kadıköy Park Tuvaleti ile İlgili Açıklama…
GAD Vakfı Yönetim Kurulu’nun, 1998 Ulusal Mimarlık Ödülleri’nde Yapı Ödülü’ne layık görülen ve Ağa Han Mimarlık Ödülleri aday listesine girmiş olan “Kadıköy Park Tuvaleti” projesinin Kadıköy Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması kapsamında sivil mimarlık eserleri arasında yer almaması ve bu eserin korunmasının yarışmacıların inisiyatifine bırakılmış olması nedeniyle yaptığı açıklamayı yayınlıyoruz.
Mimarlık belli ihtiyaçlara yönelik olarak doğrudan bir yapı üretme pratiği olmakla birlikte dolaylı olarak bir anlamda hatıra üretme sanatıdır. Yapılı çevre bu açıdan geçmişimizi, iyi/kötü anılarımızı, küçüklüğümüzü/büyüyüp topluma karışmamızı, bütün bunlara geriye dönüp bakmamızı sağlar/gösterir/öğretir. Bu açıdan yapıların kalitesi, nitelikleri veya nicelikleri ne olursa olsun hatıralar yapının cismani varlığının ötesinde manevi özünü temsil eder diyebiliriz. Koruma yaklaşımları da binalar ve mekanlardan çok, bu objelerin temsil ettiği hatıraları korumak üzerine olmalıdır.
Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından basılan 2014 tarihli “Korumada Sivil Mimarlık” kitabında Doç. Dr. Nuray Bayraktar’ın dile getirdiği şu kısmın önemli olduğunu düşünüyoruz: “Türkiye’de modern dönem tarih yazımının ana teması kamu yapıları ve kamu mekânları olarak ele alınmaktadır; mevcut koruma yaklaşımlarının da bu bakış açısını benimsediği ortadadır. Bu nedenle sivil mimarlık alanı çoğunlukla ihmal edilmiş, korunmasız bir duruma düşürülmüştür.”
Çok yakın ve sıcak bir örnek olarak Şevki Vanlı ve Ersen Gömleksizoğlu tarafından tasarlanan Bursa Merkez Bankası’nın 27 Eylül Pazar günü başlayan yıkımını örnek gösterebiliriz. Daha önce de pek çok kez tarihi bir değere sahip olmadığı gerekçesiyle koruma imtiyazlarına sahip olamayan birçok sivil mimari eser kötü kullanımlara, yıkımlarla karşı karşıya kalmış, bazı durumlarda kamu vicdanı ve profesyonel meslek erbaplarının azimli uğraşları sonucu yok olmaktan kıl payı kurtulmuşlardır.
Bu yazının asıl konusu ise Kadıköy Meydanı’nda bulunan Kadıköy Park Tuvaleti ve onun geçirdiği, geçirmekte olduğu ve atlattığı badirelerle ilgilidir.
Kadıköy Park Tuvaleti, 1995 yılında Kadıköy Belediyesi tarafından Yap/İşlet/Devret modeliyle açılan ihaleyi üstlenen Selahattin Teke aracılığıyla GAD Mimarlık tarafından hayata geçirilmiştir. Günün şartları dolayısıyla işverenin bir mimarla çalışma isteğinin nadir görülmesi sebebiyle, bu tavrı desteklemek amacıyla çalışmalar bilabedel olarak yapılmıştır. Kadıköy Belediyesi tarafından proje onaylanmıştır. Burada önemli olan nokta geride bıraktığımız 25 yılın ardından bu yapı/eser Kadıköy Belediyesi/İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve bu vesileyle aslen İstanbul halkına aittir.
1998 yılında TMMOB Mimarlar Odası yapı ödülü alan proje daha sonra 2 kez Ağa Han ödül kısa listesine kalmıştır. Burada Ağa Han ödülüne aday gösterilen projelerin tasarımcısı tarafından değil toplum ve 3. kişiler tarafından aday gösterildiği detayını da hatırlatmak isteriz. Yapıldığı günden bu güne hizmet etmeye devam eden bu tuvalet, Türkiye’de mimari ödüller dışında da sektörel ödüller almış, örnek gösterilmiştir. Mimarlar Odası jüri ödül açıklama raporunda su şekilde yer almıştır “ Gökhan Avcıoğlu’nun, konunun mütevazılığına karşı özgün bir arayış, büyük bir özen ve duyarlılıkla düzenlediği Kadıköy Parkı- Yeraltında Bir Alan uygulamasına verilmiştir”
Bu noktadan günümüzdeki gelişmelere gelelim. İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve çatısı altında kurulan İstanbul Planlama Ajansı tarafından yapılan çalışmaları, şu anda yürütmekte olduğu yarışmaları büyük bir dikkatle ve övgüyle izliyoruz. Ancak 29 Haziran 2020 tarihinde açılan Kadıköy Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması kapsamında yarışma idaresine sorduğumuz şu sorunun cevabı bizi düşünmeye itmiştir:
Soru: Kadıköy Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması için yapılan hazırlıkları, bölgedeki birçok eserin korunduğu sivil mimarlık örneklerini içeren paftayı inceledik. Ve bir de ne görelim; 1998 TMMOB Yapı Ödüllü ve Ağa Han Ödülü aday listesine girmiş “Kadıköy Park Tuvaleti” sivil mimarlık eserleri arasında yer almamış. Bu eserin korunması yarışmacıların inisiyatifine mi bırakılmıştır?
Cevap: Şartname ve eklerinde verilen bilgiler doğrultusunda gelecek senaryolarına dair yorum yarışmacılara bırakılmıştır.
Kadıköy Parkı kamusal tuvaleti projesi, çevredeki mevcut anıt ağaçları referans alarak, onları ve bulunduğu alanı daha iyi tanımlayan bir mimari yapıttır. Bu yüzden Kadıköy Park Tuvaleti ile çevresindeki ağaçlar ve yapılacak her türlü düzenleme, bir bütün olarak ele alınmalıdır. Buna rağmen Kadıköy Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması için sağlanan belgelerde yeraltı tuvaletinin iziyle alakasız bir işaretleme yapılmış, birçok paftada kullanım amacı yanlış yazılmıştır. Tüm bu pafta yanlışları, yapının işlevi, korunma durumu ya da mevcut durumu ile ilgili yeterli araştırma yapılmadığı ya da yapının görmezden gelindiğini göstermektedir.
Bu hususları belirttikten sonra bu yarışmalardan gelecek olan sonuçları merakla beklemekteyiz. Özellikle Soru-Cevap kısmında verilmiş olan bu cevap ve belgelerdeki bu özensizlik yansımalarından doğabilecek olan ve önemli bir sivil mimarlık eseri olarak belirlenmiş bu binanın kaderinin yarışmanın değerlendirdiği biz mimarlara/plancılara/peyzaj mimarlarına bırakılması sakıncalı ve mahsurludur.
Gökhan Avcıoğlu ve kendisi tarafından hayata geçirilen kuruluş ve vakıflar tarafından üretilmiş projeler ve bunların değerlendirilmesi hususunda proje müelliflik hakları GAD Vakfına vakfedilmiştir. “Mimarlık ve Yapılı Çevre Kültürü” konusunda yaptığımız çalışmalar ulusal eserlerle sınırlı değildir; dünya üzerinde gerçekleştirdiğimiz sayısız eserle ilgili de bütün gelişmeleri yakinen ve dikkatle izlemekteyiz/desteklemekteyiz.
Bu konuda gerekli düzenlemelerin yapılacağına dair tarafınıza olan inancımızı koruduğumuzu belirtmek isteriz. -GAD Vakfı Yönetim Kurulu
GAD Vakfı, Ülkemizde, dünyada ve diğer olası gezegenlerde mimarlık, yapı mühendisliği ve yerleşme kültürünü geliştirme, araştırma, değerleme ve eğitim konuları ile ilgili bilinç oluşturma, yaygınlaştırma, sanat ve kültür varlıklarını ve mimari mirasını, doğal ve tarihsel, kültürel, estetik değerlerini ve bu kavramlar içine girecek her çeşit belgesel değerleri koruma, bu değerlerin geçmişle gelecek arasında kültürel bir bağ dokusu şeklinde devamlılığını sağlama, bu amacın gerçekleşmesi için gerekli organizasyonu kurma, ülke mimarisinin ve sanatsal üretiminin yurtdışında tanıtılması, mimarlar arasında dayanışma ve işbirliğinin güçlendirilmesi, mimarlığımızın düşünsel yapısını ve yapı sanatının geliştirilmesi için araştırma, eğitim ve uygulama konularındaki çalışmaların desteklenmesi, ödüllendirilmesi, mimarlık konularında alternatif yaklaşımlar (düşünce, yöntem ve yapılar) üreterek ortamı değiştirici katkıda bulunulması, mimaride yaratıcı fikirlerin ortaya çıkması için yönlendirici ve seçici çalışmaların yapılması, kamuoyunun mimarlık ve mimari sanatı hakkında bilgilendirilmesi, mimari yapılarının kamuoyuna ulaşması, ülkemizin geçmiş mimari mirasının korunması ve değerlendirilmesi, kültürel ve sanatsal gelişmelerin desteklenmesi, inşa etme sanatıyla ilgili bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunulması, sanatçılar ve sanatseverler arasındaki dayanışmanın güçlendirilmesi ve Türk insanına olanakları ölçüsünde eğitimini geliştirici araştırmalar yapılması, yaptırılması, dünyadaki ve yurdumuzdaki en ileri eğitim ve öğretim sistemlerinin, eğitim kurumlarına yerleşmesini sağlayıcı etkinliklerde bulunulması, çalışkan, yetenekli, başarılı öğrencilere eğitim ve öğrenimlerini sağlamak için her türlü eğitim yardımlarında bulunulmasıdır.
