Raman Dağları’nın güney eteklerinde kurulmuş olan Hasankeyf’in 12 bin yıllık tarihi vardır. Dicle Nehri’nin iki yakasına kurulu olan yerleşmenin hangi tarih itibarıyla kayalara oyulduğu bilinmemektedir. Arkeolojik araştırmalara göre Batman’ın Kaletepe Köyü, Hallan Çemi, Gusir, Sumaki, Başur, Gre Amer, Kuriki, Çemialo Sırtı, Çattepe, Hasankeyf Höyüğü ve Gunfa Vadisi’nde bulunan süs eşyaları, hayvan figürleri, resimler, taş aletler yörenin yaklaşık 12 bin yıl önce kurulduğunu göstermektedir (1). Dicle’nin ilk uygarlığı olarak bilinen Hurrilerden sonra Mitanninler, Asurlular, Urartular, İskitler, Medler ve Persler buralara gelip yerleşmişler ve elden ele geçen bu kültürde kendilerinden izler bırakmışlardır. Büyük İskender’in çılgın yayılma politikalarından da payına düşeni alan bölge, Roma’nın yıkılmasıyla Bizans’ın egemenliğine girmiştir.

İslamiyet’in yayılışıyla birlikte Hz. Ömer’in Mezopotamya fetihlerini Hamdani, Abbasi ve Mervaniler izlemiştir. Selçuklu ve Artuklu işgallerinin ardından 14. ve 15. yüzyıllarda Akkoyunlu ve Safavilerin etkisinde kalan yerleşme, nihayet 1517 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Ancak tahminim odur ki, Hasankeyf tüm bu çalkantılı tarihinin en vahşi ve unutulmaz dönemini 21. yüzyılda yaşamıştır. Turizmi teşvik amacıyla yapılmış çeşitli yayınlara göz gezdirdim. Örneğin bir tanesi, “Tarihe ışık tutan Batman iline bağlı ilçe Hasankeyf’e gidecekler için gezilecek yerlerin listesi hayli kabarık. Kayalara oyulmuş yerleşim merkeziyle Hasankeyf Ören Yeri, Mor Aho Manastırı, İmam Abdullah Zaviyesi, Hasankeyf Mağaraları ve Kalesi, Zeynel Bey Kümbeti, Yol Geçen Hanı, El Rızk Camii, Sultan Süleyman Camii ilçede gezilecek yerlerin başında bulunuyor” (2) iddiasında bulunan iyi niyetli bir metin.  Ancak, istemeden yalan söylüyor. Çünkü, bu sayılanların yerinde yeller esiyor.

Baraj Kurma, enerji elde etme amacı doğrultusunda savunulan rant projelerinin bir durağı olan Hasankeyf’in taşınması kararına tepki gösteren Hasankeyf Yaşatma Girişimi Sözcüsü Rıdvan Ayhan “Tarih yerinde güzeldir. Biz tarihi başka bir yerde değil, olduğu yerde görmek istiyoruz. Dünyada ilk defa tarih sadece Türkiye’de başka bir yere taşınıyor; bunun neresi doğru?” diye sorgulamış ve taşınma işlemlerinin yapılmasına UNESCO’nun da göz yumduğuna dikkat çekmiştir: “UNESCO taşınmalara göz yumarak rantın açılmasına da göz yummuş oluyor. Dünya üzerinde 12 bin yıllık bir tarih, deyim yerinde ise UNESCO eliyle yok edilmiyor mu bu durumda?” diye sormuştu (3).

Zeynelbey Türbesi’nin Caferilerin mimarisinin özelliklerini taşıdığını anlatan Doğal Yaşamı Koruma Derneği Kurucu Üyesi ve Yöneticisi Emin Bulut, “Zeynelbey Türbesi Hasankeyf’in nazar boncuğu idi. Geçtiğimiz günlerde de Artuklu Hamamı taşınmıştı. Aslında Artuklulara ait değil, Romalılara aittir. Artuklular sadece restore etmiştir. Türkleştirme politikaları nedeniyle buraya böyle bir isim verilmiştir. Tüm bu tartışmalardan ayrı olarak neden taşınıyor? Neden doğa ve tarih tahrip ediliyor? Doğa ve tarih yerinde güzeldir. Daha önce ağaçları taşımışlardı ve bu ağaçlar kurumuş vaziyettedir” diyerek, tepkisini dile getirmişti (4).

Zeynel Bey Türbesi taşındı. Ilısu Barajı’nın 12 milyar TL’ye mal olacağı açıklanır ve Hasankeyf’teki tarihi köprünün restorasyonu için 12 milyon TL harcanırken, Zeynel Bey Türbesi’nin taşınması maliyeti de 20 milyon TL’yi buldu. Yeni yerleşim yerinde inşa edilen üç köprünün maliyeti ise 140 milyon TL’yi geçti.

DSİ 16. Bölge Müdür Yardımcısı Muharrem Demir, taşınacak beş diğer eserin maliyetini de açıkladı. Dicle Nehri kıyısındaki Artuklu Hamamı’nın iki bölüm halinde taşınacağını belirten Demir, “Artuklu Hamamı’yla birlikte İmam Abdullah Zaviyesi de iki parça halinde taşınacak. Orta kapının taşınma çalışmalarına da Şubat ayında başlanacak. Yıl sonuna kadar bu eserlerin kültür parkına taşınması planlanıyor. Bu eserlerin taşınmasına ilk etapta 86 milyon TL ayrıldı. İkinci etap çalışmalarıyla birlikte eserlerin toplam maliyeti 170 milyon TL’ye mal olacak” dedi (5).

Gittim, gördüm. Diğer ulusların parayla yapamadığı tarihi biz para verip yıkmışız. Eskiyi ve yeniyi ikiye bölen yolun kenarına oturup ağladım. Abartmıyorum.

Üstelik bir yanı artık sular altında…

Notlar
1. Abdullah Kandemir’in fotoğraflarıyla yayınlanan broşürün nerede, hangi tarihte, kim tarafından yayınlandığı bilinmemektedir.

2. https://www.haberler.com/hasankeyf-ne-demek-hasankeyf-tarihi-12266383-haberi/ Son Güncelleme: 22.07.2019, 09:34.

3. https://www.evrensel.net/haber/358876/hasankeyfte-tarihin-tasinmasina-tepki-tarih-yerinde-guzeldir  Son Güncelleme: 08.08.2018, 23:51.

4. https://www.hurriyet.com.tr/hasankeyfteki-5-eserin-tasima-maliyeti-170-mil-40714493 Son Güncelleme : 18.01.2018, 17:25.