Isparta, Belönü Çayı çevresinde gelişim gösteren sivil mimarlık örneği konutları, camileri, bedesteni, hamamları ve kiliseleri ile geleneksel Türk kentini yansıtır. Kent merkezinden başka Eğirdir, Yalvaç, Uluborlu, Atabey gibi ilçeler de tarihi kent dokusuna sahip yerleşmelerdir. Özellikle tarihi dokusu ve doğal güzellikleri ile başı çeken Eğirdir, pek çok mimari mirasa sahiptir. Eğirdir kent merkezine 1,5 km uzaklıkta yer alan Yeşil Ada, “Nis” adı ile de anılmakta ve tarihi evleri, geleneksel dar sokakları, pansiyonları ve balık restoranları ile Eğirdir’in en önemli turizm noktasıdır.

Isparta’nın geleneksel tarihi dokusunun önemli bir parçası da bugün “tek yapı” ölçeğinde korunan hamamlardır. Günümüzde koruma konusundaki yetersizlikler, turizm sektörünün çok etkin olmaması nedeniyle ve her evde banyoların yapılması nedeniyle daha az kullanılır hale gelen geleneksel hamamların kullanıcıları genelde halkın yaşlı kesimidir. Kullanıcı kitlesinin nüfusunun da giderek azalması hamamların, işlevini yavaş yavaş kaybetmesine, müşteri kitlesinin azalması ve dolayısıyla ekonomik sıkıntıya düşmelerine, bakım-onarım ve restorasyon çalışmalarının düzenli olarak yapılamamasına neden olmaktadır. Bu nedenle bugün birçok Isparta Hamamı giderek daha az kullanılır hale gelmiş, terk edilmiş ya da günümüze ulaşamamıştır.

Isparta hamamları içerisinde en bakir kalan hamamlardan birisi olan ve Hamitoğulları Beyliği Dönemi’nde inşa edildiği düşünülen Eğirdir İlçesindeki Yeşil Ada Hamamı’nın bir bölümü toprak altında kalmış, bir bölümü tamamen yıkılmış, ayakta kalan bölümü de ciddi boyutta koruma sorunları ile karşı karşıyadır.

Yeşil Adanın Tarihsel Gelişimi

Eğirdir’in genel yerleşim düzeni burun kısmındaki kale, bu kalenin yakın çevresindeki geleneksel tarihi doku ve bu doku çevresinde gelişen yeni yapılaşmadan meydana gelmektedir. Kaleburnu olarak bilinen yarım ada ile birleştirilen Yeşil ve Can Adaları kent dokusunun önemli parçalarıdır. Can Adası herhangi bir yerleşmeye sahip değilken, Yeşil Ada geleneksel tarihi dokusu ile yeni yapılaşmaya sahiptir. Adalar bugün 3. derece doğal sit olarak korunmaktadır.

1912 yılında İzmir – Aydın Demiryolu hattının bağlanması ile ticaret ve beraberinde kent dokusu gelişmiştir (Yakıt, 2001, s.682-867; Isparta İl Yıllığı, 2003, s.472). Eğirdir kara yolunun gelişmesi ile demiryolu önemini kaybetmiştir. 1950’li yıllara kadar kayıkla bağlantı sağlanan Yeşil Ada’ya, 1950 sonrası Can Adası’na da ulaşımı sağlayan bir kara yolu bağlantısı yapılmıştır (Resim 1). Kara ile bağlantısı yapılmadan önce Rumlara ve Türklere ait geleneksel konutların ve balıkçı barınaklarının olduğu bir mahalle iken, yol bağlantısı yapıldıktan sonra pansiyonların ve balık restoranlarının inşa edildiği turistik bir nokta haline gelmiştir.

Eğirdir’e ait imar çalışmalarının 1965 yılında yapıldığı bilinse de bu tarihe ait haritalara ulaşılamamıştır. İlçe hakkında en eski haritalara Süleyman Şükrü Karçınzade’nin 1907 yılında yazdığı, Salih Şapçı tarafından 2005 yılında çevrilen, “Seyahtül Kübra” adlı eserden ulaşılmıştır (Resim 2).

Eğirdir’de Selçuklular’dan Cumhuriyet dönemine kadar inşa edilen cami, medrese, tekke, han, hamam gibi birçok geleneksel tarihi yapı vardır (Bardakçı, 2008, s.9). 1959 tarihinde çıkan büyük yangında ilçenin önemli bir bölümü yanmış ve yaklaşık 215 ev yok olmuştur (Isparta 1996 İl Yıllığı). Yeşil Ada’da 19. yüzyılda 84 adet Müslümanlara, 101 adet gayrimüslimlere ait konut varken, günümüzde 56 adet geleneksel konut kalmış, bu konutların da 10 tanesi koruma altına alınarak tescillenmiştir (Yakıt, 2001, s.682-867; Kahraman, 2006, s.256). Koruma altına alınan bazı tarihi yapılar da günümüzde tescilden düşürülerek yerini yeni yapılara bırakmıştır. Tarihi doku ile uyumsuz yeni yapıların inşası tarihi dokunun bütünlüğünü bozmuştur. Var olan tarihi doku içerisindeki bazı geleneksel konutlar pansiyon olarak kullanılmaktadır. Adada mübadelenin de etkisiyle bazı yapılar terk edilmiş ve bakımsızlık nedeniyle yıkılmaya yüz tutmuştur. Bu yapılardan biri de Rum ustalar tarafından yapılan Yeşil Ada Hamamı’dır.

Yeşil Ada Hamamı’nın Konumu, Tarihçesi ve Yasal Durumu

Yeşil Ada Hamamı, Eğirdir’in Yeşil Ada Mahallesinde, Küçük Pazarcık Meydanı’na açılan Hamam Sokağı üzerinde yer almaktadır. Hamam yaklaşık 145 m²’lik bir alana otururken, hamamın kuzeybatısında yaklaşık 132 m²’lik bir bahçesi vardır. Hamamın çevresinde, geleneksel konutların yanı sıra, yeni yapılar da inşa edilmiştir. Kuzeyinde Merci Otel; kuzeybatısında Mehmet Efendi’ye (Adalı) ait eski misafirhanenin (köşk) yer aldığı parsel; batısında Eğirdir Belediyesi’ne ait boş bir parsel; doğusunda Hamam Sokak; güneyinde ise 7. Sokak vardır. Hamamı çevreleyen sokaklar 2013 yılında Yeşil Ada Muhtarlığı tarafından kilit taşı ile kaplanmıştır. Hamama ait bahçe sınırları belirgin bir şekilde ayrılmamış ve hamamın bulunduğu parsel de oldukça bakımsız kalmıştır (Resim 3 ve 4).

Yeşil Ada Hamamı’nın Tarihçesi

Yeşil Ada Hamamı’nın inşasına ilişkin bir kitabe yoktur. Bu nedenle tarihi hakkında arşiv kaynaklarına başvurulmuştur. İbni Batuta’nun (1333) ve Ş. Mehmet Tevfik Efendi’nin (1821) yazılı ifadelerine başvurulurken; Isparta ve çevresinde yer alan öteki hamamlar ile tipoloji karşılaştırılmasına gidilmiştir. Ek olarak adada yaşayan yaşlı halk ile yapılan söyleşilerde hamamın kullanıldığı ve onarıldığı döneme ilişkin bilgiler alınmıştır.

1333 yılında Eğirdir’i ziyaret eden İbni Batuta, Eğirdir hakkındaki yazısında yarımada üzerindeki mahallelerde üç hamamdan söz etmiş, Yazla Mahallesi’nde ve Nis Adası’nda birer hamam bulunduğunu belirtmiştir (Karçınzade, 2005). Adada o dönemden bugüne inşa edildiği bilinen tek hamam Yeşil Ada Hamamı’dır. Başka bir hamamın yapımı söz konusu değildir. Bu nedenle Yeşil Ada Hamamı’nın Beylikler Dönemi’nde var olduğu düşünülmektedir.

Ş. Mehmet Tevfik Efendi, 1821 yılında dayısı ile birlikte İbradı’ya giderken Eğirdir’e uğradıklarını ve Yılanlıoğlu Şeyh Ali Ağa’nın Yeşil Ada’da kendilerini ağırladığını, adada bir köşk ve hamam bulunduğunu belirtmiştir (Böcüzade, 1932, s.61; Veziroğlu, 2005, s.47). Bu bilgide sözü edilen köşk hamamın kuzeybatısındaki alanda yer almaktaydı. Ancak bu köşk yıkılarak günümüze ulaşamamıştır. Bu ifadeden hamamın 19. yy başında ayakta olduğu anlaşılmaktadır.

Hamamın yapıldığı dönemin tespiti için mimari özellikleri de incelenmiştir. Yeşil Ada Hamamı “ortası kubbeli, enine sıcaklıklı ve çifte halvetli” plan tipine sahiptir. Bu plan tipine sahip Isparta hamamlarının genellikle Selçuklu ya da Beylikler Dönemi’ne ait olduğu saptanmıştır. Ayrıca bu dönem hamamlarının başka bir özelliği “tek hamam” tipinde olmalarıdır.

Adada mübadele öncesinde birlikte yaşayan Rumlara ve Türklere ait iki ayrı bölge vardır. Yeşil Ada Hamamı da Türklere ait olan bölgede konumlanmıştır. Bu nedenle çevresinde Türklere ait geleneksel konutlar vardır. Ancak Yeşil Ada Hamamı bütün ada yapılarında olduğu gibi Rum ustalar tarafından yapılmıştır (Gökdal, 2013). Böcüzade (1932)’ye göre de Yeşil Ada’da yaşayan Hristiyanlar dülger ve duvarcı olarak çalışmışlardır (Böcüzade, 1932, s.63). Hamamın kubbe bezemeleri, Isparta ve ilçelerindeki hiçbir hamam ile benzer özelliklere sahip değildir. Bu bezemeler de adada yaşayan Rumların taş ve tuğla işçiliğini ortaya koymaktadır.

Yeşil Adalı olan halkın büyük bir kısmı göç etmesine karşın adada hala yaşlı kesim ikamet etmektedir. Bu nedenle hamamı kullanan sözlü arşiv kaynaklarına başvurulmuştur. Eğirdir Yeşil Ada Turizm Cemiyeti’ni kuran ve hamamın onarımında taş ustası olarak çalışmış 1932 doğumlu Hüseyin Gökdal ve 1922 doğumlu Muazzez Hoban, hamamın 1952 onarımına kadar kullanıldığını; 1936 doğumlu Eysan Akılveren ise hamamın en son gelin hamamı olarak kullanıldığını, hamamcının ölmesi ile onarım geçirip kapandığını belirtmiştir. Hamamda İbrahim Şenel, Avşarlı bir bayan ve son olarak Muslahattin Coşar hamamcı olarak çalışmıştır (Gökdal, 2013).

Hamamın güneyindeki sokağın karşısında bulunan tarihi konutta yaşayan 1915 doğumlu Makbule Ataalkın hem mübadeleyi görmüş, hem de hamamı kullanmıştır. Makbule Ataalkın’a göre, hamamı Türkler kullanmış, ancak hamamın yapımında, Yeşil Ada’da yaşayan Rumlar çalışmıştır. Dülgerlik yapan Rumlar ada evlerinin marangozluk işleri ile taş duvar yapımında çalışmışlardır.

Yeşil Ada Hamamı’nın Yasal Durumu ve Mülkiyeti

Yeşil Ada (Nis) bütünüyle 3. derece sit ilan edilmiştir. Yeşil Ada Hamamı da bu sit içinde konumlanmıştır. Ayrıca hamam, Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 11.09.2006 gün 1160 sayılı kararıyla tescillenmiştir. Hamamın mülkiyeti Eğirdir Yeşil Ada Derneği’ne (Eğirdir Yeşil Ada Turizm Cemiyeti) aittir. Ancak Eğirdir Belediyesi tarafından restore edilmesi ve kiralama usulüyle işletilmesi planlanmaktadır.

Yeşil Ada Hamamı’nın Mimari Özellikleri

Yeşil Ada Hamamı “tek hamam” tipindedir. Gündüz kadınlara akşam erkeklere hizmet vermiştir. Bazı dönemlerde yalnızca erkek ya da yalnızca kadın hamamı olarak da kullanılmıştır. Hamam özgün plan düzenine göre soyunmalık, ılıklık, sıcaklık, iki halvet, sıcak ve soğuk su depoları ve külhan bölümlerinden oluşmaktadır (Resim 5). Ancak hatalı onarımlar ve müdahaleler nedeniyle soyunmalık, ılıklık ve külhan bölümleri günümüze ulaşamamıştır. Soyunmalık bölümü 1952 yılındaki onarımda aynı sınırlarda yeniden inşa edilmiştir. Hamamın bütün mekanları güney-kuzey aksı üzerinde art arda sıralanmıştır. Yapı güneyden kuzeye eğimli giden bir zemin üzerine inşa edilmiştir.

Yeşil Ada Hamamı’nın Plan Özellikleri

Hamama soyunmalık bölümünün kuzeybatı duvarından girilir. Bahçe sınırı ve kapısı yoktur. Hamamın giriş kapısına hamamın batısındaki belediyeye ait bahçeden ulaşılmaktadır, sokaktan doğrudan bir giriş yoktur.

Soyunmalık

Hamamın soyunmalık bölümü dikdörtgen planlı, büyük ölçüde muhdes bir mekandır. Soyunmalık bölümü duvarları, hamamın özgün kısmı gibi yığma moloz taştan inşa edilmiştir. Soyunmalık bölümüne çift kanatlı, ahşap bir kapıdan girilmektedir. Mekana 4 basamaklı beton bir merdiven ile inilmektedir. Merdivenin özgün halinin de üst üste istiflenen taşlardan oluşan basit bir merdiven olduğu bilinmektedir.

Hamamın özgün mimarisine göre soyunmalık bölümünün güney duvarı boyunca sıralanan iki katlı ahşap soyunma hücreleri vardı. Ancak günümüzde soyunmalık hücreleri yoktur. Özgün plan düzenine göre tıraşlık ve tuvalet bölümleri ılıklığın içerisinde yer almaktaydı. Ancak ılıklık bölümünün L şeklindeki (güney ve batı) duvarı ve tonoz üst örtüsü yıkılmıştır. Bu nedenle tıraşlık ve tuvalet soyunmalığın içerisinde kalmıştır. Bu iki bölüm soyunmalığın kuzeydoğu köşesindedir. Tuvalet bölümü özgün haliyle kalmışken, tıraşlık bölümü yeniden inşa edilmiştir. Tıraşlık tuvaletten 50 cm. geride yapılmıştır. Her iki mekana ait kemer kapılar hamamın soyunmalığına açılmaktadır. Tuvalet bölümünün güney ve doğu duvarlarında iki adet niş vardır (Resim 6).

Sıcaklık

Yeşil Ada Hamamı sıcaklık bölümüne göre “ortası kubbeli, enine sıcaklıklı ve çifte halvetli” plan tipine inşa edilmiştir. Sıcaklık bölümüne, soyunmalığın kuzey duvarının doğu kısmındaki kemerli bir kapıdan girilmektedir. Bu kapı içe doğru yaklaşık 10 cm’lik bir niş yapmıştır. Özgün ahşap doğraması bugün yerinde bulunmamaktadır. Kapı sıcaklık bölümünün ısısını korumak amacıyla küçük, dar ve alçaktır.

Ortasında kubbe, her iki yanında sivri tonozları vardır. Dikdörtgen planlı sıcaklığın doğu ve batı duvarlarında yerden 35 cm yüksekliğinde sekiler vardır. Sıcaklığın her iki yanındaki sivri kemerlerle taşınan tonozlar vardır. Sıcaklığın kuzey duvarında halvetlere geçişi sağlayan kemerli kapılar vardır. Doğu halvet kapısına ait ahşap doğrama özgün haliyle kalmış, ancak çürümüştür. Batı halvetine ait kapı doğraması sökülmüştür (Resim 7).

Halvetler

Halvetlerin her ikisi de kare planlıdır. Halvetlere kemerli kapılardan girilmektedir. Kuzey duvarlarında mermer kurnalar bulunur. Kubbeye geçiş dört köşeden pandantifler ile sağlanır. Duvarlar onarım sırasında zeminden 75-8 cm’ye kadar mavi, bu noktadan sonra beyaza boyanmıştır. Batı halvetindeki kurnanın yaklaşık 93 cm yukarısında bir buhar penceresi vardır. Yaklaşık 50×50 cm’lik boyutları olan bu pencere kemerli ve ahşap kapaklıdır (Resim 8).

Soğuk ve Sıcak Su Deposu

Soğuk su deposu hamamın kuzeybatı köşesinde yer almaktadır. Kare planlı depo beşik tonoz ile örtülüdür. Bu mekana doğrudan giriş yoktur. Yalnızca hamamın bahçesinde yer alan su kuyusu ile bağlantıyı sağlayan, kapağı sökülmüş bir açıklık vardır.

Sıcak su deposu hamamın kuzeydoğu köşesinde yer almaktadır. Bu mekanın özellikle kuzey duvarı ve üst örtüsü oldukça yıpranmıştır. Sıcak su deposu beşik tonoz ile örtülüdür. Bu tonozun yüksekliği yaklaşık olarak 2.70 metredir. Bu mekana doğrudan giriş yoktur ancak doğu halvetinden kemerli bir buhar penceresi ile bağlantısı vardır. Soğuk su deposu ile bağlantısı olduğu bilinmekle birlikte, bu bağlantı depoya girilemediği için görülememiştir.

Muhdes* Depo

Hamama su kuyusunun tulumbasını koymak amacıyla sonradan yapılmış dikdörtgen formlu yapılan ahşap bir depo vardır. Alaturka kiremit kaplı üst örtüsü çökmüştür.

Yeşil Ada Hamamı’nın Yapısal Özellikleri

Hamamın beden duvarları yığma sistemde inşa edilmiştir. Sıcaklığı korumak amacıyla kalın beden duvarlarına sahiptir. Duvar kalınlıkları 60 ile 80 cm arası değişmektedir. Hamamın beden duvarlarında moloz taş kullanılırken, köşe bitişlerinde kaba yonu taş kullanılmıştır. Hamamın muhdes kısmına ait duvarlar çimento harç ya da kireç harcı ile inşa edilirken, özgün kısmı horasan harcı ile inşa edilmiştir. Hamamın içi sıvanarak boyanmıştır. Sıva dökülmelerinden kemerlerde, kubbelerde, tonozlarda, pencere ve kapılara ait çerçevelerde tuğla kullanıldığı görülmektedir. Bu tuğla yaklaşık ölçüleri 20x20x5 cm olan, kare formlu, geleneksel tuğladır. Özgün kısmın batı cephesi ve soyunmalık bölümü saçaklarında harman tuğlasının (başmakçı tuğlası) kullanımı saptanmıştır. Bu tuğla yaklaşık olarak 21,5×10,5×6,5 cm arası ölçülere sahiptir. Harman tuğlası 1952 onarımı sırasında kullanılmıştır. Ahşap malzeme, yalnızca külhana ait ocak kemerinin üzerindeki lentoda ve kapı ile pencere doğramalarında kullanılmıştır. Döşemeler, sekiler ve kurnalarda mermer kullanılmıştır.

Hamamın üst örtüsü kırma çatı, sundurma çatı, kubbe ve tonozlardan oluşmaktadır. Hamamın soyunmalık bölümü alaturka kiremit kaplı ahşap kırma çatı, sıcaklık kubbe ve iki tonozla, halvetler kubbelerle, su depoları ise tonozlarla örtülüdür. Üst örtüyü oluşturan kubbe, tonoz ve kubbeye geçiş elemanlarında görülen bazı ayrıntılar bezemeler dikkati çekmektedir. Sıcaklık bölümünde kubbe altı frizdeki kirpi tuğla örgüsü ile batı halvetine ait kubbedeki Türk üçgeni sırası hamamın en önemli ayrıntılarıdır. Sivri tonozlardaki kemerlerde yer alan tuğla dizisi, kubbelerde yer alan aydınlatma tepeciklerinin oluşturduğu şekiller hamamın öteki ayrıntılarıdır (Resim 9 ve 10). Özellikle M3 No’lu halvette bulunan yıldızvari aydınlatma tepeciği, başka Isparta hamamlarında görülmemiş bir ayrıntıdır.

Yeşil Ada Hamamı’nın Cephe Özellikleri

Yeşil Ada Hamamı’nın güney cephesinde yalnızca muhdes dört adet pencere açıklığı vardır. Ancak “kirpi saçak” olarak sıralanan tuğlalar dikkat çekmektedir (Resim 11). Hamamın doğu ve batı cephelerinde güneyden kuzeye artan bir eğim hissedilmektedir (Resim 12). Doğu cephesi moloz taştan irili ufaklı dağınık bir örgü ile inşa edilmiştir. Bu cephede “siğil taşı” adı verilen, Yalvaç Psidia Antik kentinden getirilen ve şifa verdiğine inanılan devşirme taş dikkati çekmektedir (Resim 13). Bu cephede soyunmalığa ait kısmında 2 adet pencere vardır. Herhangi bir doğraması olmayan bu iki pencereden biri büyük, öteki küçüktür. Küçük olan pencere iç kısımda tıraşlığın üzerinde kalmıştır. Hamamın kuzey cephesi Merci Otel’e bitişiktir. Kuzeyde yer alan külhana ait kısım çevreden atılan moloz yığınları nedeniyle, büyük ölçüde yıkılmıştır. Ocak kemeri çalışma sırasında kazılmış bir kısmı ortaya çıkarılmıştır (Resim 14). Hamamın soyunmalık bölümüne ait çift kanatlı kapının da kuzey cephede yer alması gerekmektedir ancak kapı doğraması sökülmüştür. Batı cephenin hem muhdes, hem de özgün kısmı moloz taştan irili ufaklı dağınık bir örgü ile inşa edilmiştir. Depo bölümünde yıpranmış ahşap kayıtlar vardır (Resim 15). Cephenin soyunmalığa ait kısmında 3 adet doğraması olmayan pencere vardır. Batı cephesinin öteki açıklığı soğuk su deposuna aittir.

Sonuç

Yeşil Ada Hamamı ile ilgili yazılı ve görsel kaynak araştırması yapılmıştır. Bu araştırmalarda hamamın Hamitoğulları Beyliği Döneminde var olduğu anlaşılmıştır. Analoji yöntemi kullanılarak Yeşil Ada Hamamı’nın Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Dönemi hamamları ile mimari karşılaştırması yapılmıştır. Hamamın “ortası kubbeli, enine sıcaklıklı ve çifte halvetli” plan tipinin Selçuklu ve Beylikler Dönemi hamamları ile benzer olduğu saptanmıştır. Ayrıca hamamın Osmanlı Dönemi öncesinde inşa edilen Isparta hamamlarında olduğu gibi “tek hamam” tipinde inşa edildiği gözlemlenmiştir.

Beylikler Dönemi yapısı olduğu tahmin edilen Yeşil Ada Hamamı küçük bir mahalle hamamıdır. Ancak Rum ustalar tarafından yapılan hamam farklı kubbe ayrıntıları ile benzer özellikteki öteki Isparta hamamlarından ayrılmaktadır. Bu nedenle bu hamam hem mimari hem de kültürel açıdan önemlidir.

Günümüze oldukça yıpranmış bir şekilde ulaşan Yeşil Ada Hamamı hamam kültürünün azalması, bakımsızlık, terk, vandalizm, hatalı onarımlar gibi etkenlerle hızla bozulmaya devam etmektedir ve yok olma riski ile karşı karşıyadır. Ancak ada halkının yaş ortalaması ve alışkanlıkları, ada turizmi, hamamın içinde bulunduğu geleneksel tarihi doku göz önünde bulundurulduğunda yapının korunması ve sağlam bir şekilde gelecek nesillere aktarılması gerekmektedir.

Not: “Bu makale birinci yazar tarafından Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı’nda hazırlanmakta olan “Geleneksel Isparta Hamamları ve Tarihi Eğirdir Yeşilada Hamamı’nın Koruma ve Restorasyon Kapsamında İncelenmesi” başlıklı yüksek lisans tezinden hazırlanmıştır. Bu çalışmaya 3215 YL2-12 No`lu Proje ile maddi destek sağlayan Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı’na teşekkür ederiz.”

*Muhdes: Sonradan oluşturulan yapının özgün biçimlerine uygun olmayan sonradan yapılmış bölümler.

Kaynaklar 

Hüseyin Gökdal sözlü arşivi; 2013.

Makbule Ataalkın sözlü arşivi; 2013.

Eysan Akılveren sözlü arşivi; 2013.

Karçınzade, S. Ş.; “Seyahatü’l- Kübra”, Büyük Seyahat, 1907, Çeviren: Salih Şapçı, 2005, Eğirdir Belediyesi, Isparta.

Küçükkaya, A.; “Taşların Bozulma Nedenleri, Koruma Yöntemleri”, Birsen Yayınevi, İstanbul, 2004.

Böcüzade, S. S.; “Kuruluşundan Bugüne Kadar Isparta Tarihi”, Çeviren: Suat Seren, Serenler Yayını, Isparta, 1932.

Veziroğlu, N. G.; “Eğirdir Ansiklopedisi ve Hamidoğlu Tarihi Oyunu”, Eğirdir Belediyesi, Isparta, 2005.

Isparta Kültür Envanteri, Isparta Valiliği Yayınları, Isparta, 2009.

Ahunbay, Z.; “Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon”, YEM Yayın, İstanbul, 1999.

Eğirdir Belediyesi fotoğraf arşivi, Isparta, 2013.

Google Earth, (2011), Hava Fotoğrafları

Gökarslan, A. B.; “Geleneksel Isparta Hamamları ve Tarihi Eğirdir Yeşil Ada Hamamı’nın Koruma ve Restorasyon Kapsamında İncelenmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2014.