1. Giriş

Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO; 2014) göre fiziksel aktivitenin artırılması, çocuklarda obeziteyi engelleyebilecek bir etkendir (Pate, vd.; 1995). Çocukların haftada en az üç gün, günde en az 60 dakika orta-yüksek şiddette fiziksel aktivite (OYFA) yapmaları gerektiği belirtilse de (USDHHS; 2008) yapılan çalışmalar çocukların bu gereklilikleri karşılayamadığını göstermektedir (CDC; 2002). Okula yürüyerek ulaşan çocukların fiziksel aktivite düzeylerinin, motorlu taşıtla ulaşan çocuklara kıyasla daha yüksek olduğu (Cooper, vd., 2003; Tomson, vd., 2003; Ford, vd., 2007) göz önünde bulundurulduğunda, çocukların okula yürüyerek (ya da başka aktif ulaşım türlerini kullanarak) erişmesini sağlamak, obezitenin engellenebilmesi açısından önemli bir fırsat olabilecektir. Bu nedenle, okul ve konut arasında yürüyüşü teşvik edebilecek fiziksel mekân özelliklerinin belirlenmesi, mekân düzenleme disiplinleri ve mekâna ilişkin karar vericilerin fiziksel aktiviteyi artırıcı önlemler alabilmeleri açısından oldukça önemlidir.

Yapılan çalışmalarda, okul-konut arası mesafe, okulun konumu, arazi kullanım durumu, trafik güvenliği (CDC, 2002; Hume, vd., 2009; Trapp, vd., 2012; Ziviani, vd., 2004; McDonald, 2008), okul-konut arasında yürünebilecek güzergâh üzerinde çocuk oyun alanlarının (Cooper, vd.; 2010) ya da parkların varlığı (Van Sluijs, vd.; 2011) gibi fiziksel çevre özelliklerinin, çocuğun okula aktif ulaşımını etkilediği ileri sürülmekle birlikte bulgular net değildir. Bulguların net olmaması, yürüyüş güzergâhlarını belirlemek için uygulanan yöntemlerden kaynaklanabilir. Yapılan çalışmalarda genellikle okula ulaşımda tercih edilen ulaşım türlerinin belirlenmesinde öznel yöntemler (anketler, yürüyüş güzergâhlarının çizilmesi gibi) kullanılmıştır (Özbil, vd., 2016; Timperio, vd., 2004; Ziviani, vd., 2004). Ancak öznel yöntemlerle yapılan çalışmaların algısal bileşenleri içermesi, sonuçların olanı değil arzu edileni vermesine neden olabilmektedir (Ward, vd.; 2005). Özellikle çocuklarla yapılacak bu tür çalışmalarda, kesin olmayan bildirimlerin bulunma olasılığının yüksek olması dolayısıyla (Dueker, vd.; 2014), nesnel yöntemler önerilmektedir (Çetintahra ve Çubukçu; 2014). Bu çalışmada çocukların okul ve konut arasındaki yürüyüş davranışları, beyana bağlı olmayan ve doğrudan çocuğun davranışının izlenebileceği bir yöntem olan akselerometre (fiziksel aktivite izlem monitörü) ve Küresel Konumlama Sistemi (KKS) aygıtlarının “birlikte kullanımı” ile elde edilen aktivite ve yürüyüş haritaları üzerinden izlenebilmiştir. Çalışmanın temel hedefi çocukların okul-konut arasında genelde hangi ulaşım türünü tercih ettiklerinin irdelenmesi ve yürüdükleri durumda tercih ettikleri güzergâhların belirlenmesidir. Bunun yanısıra, elde edilen aktivite ve yürüyüş haritaları ile okula yürüyerek ulaşmayı tercih eden çocukların, okul-konut arasında ne kadar mesafeyi yürüyebildikleri, en kısa yol güzergâhını tercih edip etmedikleri ile tercih ettikleri güzergâhların fiziksel çevre özeliklerinin irdelenmesi de hedeflenmektedir.

2. Yöntem

2.1 Nesnel Ölçüm Aygıtları: Teknolojinin de gelişimiyle birlikte, kişinin yürüyüş güzergâhını belirlemek için yapılan çalışmalarda fiziksel aktivite gözlem monitörü olan akselerometre ve Küresel Konumlama Sistemi (KKS) aygıtlarının kullanılması önerilmektedir (Ward, vd.; 2005). Akselerometre aygıtı, kişinin anlık fiziksel aktivite şiddetini, kişinin ağırlığına (kg) oranla belirli bir zaman diliminde harcadığı enerji (kkal) üzerinden ölçebilmekte ve fiziksel aktivite birimi olan MET (Metabolik Eşdeğer) birimine dönüştürmektedir. Bu sayede aygıt, kişinin fiziksel aktivitesini “sedanter / hareketsiz” (1 MET ve altındaki değerler), “düşük” (1-3 MET arasındaki değerler) ve “orta-yüksek” (3 MET ve üstündeki değerler) fiziksel aktivite olarak sınıflandırarak kaydedebilmektedir. KKS aygıtı ise araştırmacının istediği zaman aralığı içinde ve süresinde konumu belirleyebilmektedir (Çetintahra; 2015). Tarih ve zaman bilgisi üzerinden eşleştirilen akselerometre ve KKS verisi, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) tabanlı programlar yardımıyla haritalandırılabilmektedir. Çocukların aktivitelerinin gerçekleştiği mekânların (Yin, vd., 2013; Dunton, vd., 2013; Coombes, vd., 2013) ve çocukların aktif ulaşım tercihlerinin belirlenmesinde söz konusu yöntem kullanılabilmektedir (Cooper, vd., 2010; Southward, vd., 2012).

Bu çalışmanın ölçümlerine katılacak gönüllülerin belirlenmesi için İzmir ilinde özel bir spor okulunda eğitim gören ve yaşları 9 ile 12 arasında değişen 56 çocuk ve ebeveyni ile görüşülmüş ve 52 ebeveyn-çocuk çifti çalışmaya katılmayı kabul etmiştir. 52 çocuğa, bir elastik kemer yardımıyla akselerometre (ActiGraph, wGT3X-BT) ve KKS (QStarz BT-Q1000XT Travel Recorder XT) aygıtları takılmış ve aygıtların 7 gün boyunca (uyku zamanı ve suda olunan zamanlar hariç) takılı kalması istenmiştir. Ancak çocuklardan birinin aygıtları kaybetmesi nedeniyle 51 çocuğun verisi alınabilmiştir. Toplanan veri, tarih ve zaman bağlamında eşleştirilmiştir. Böylece her çocuk için 10 saniyelik periyotlarda fiziksel aktivitenin şiddetine, zamanına, koordinatına ve hızına yönelik bilgi elde edilmiştir.

Akselerometre ve KKS eşleşmiş verisinde üç temel varsayımda bulunulmuştur: (1) Çocukların aygıtları en az 1 gün ve günde 12 saat (12 saat x 60 dakika = 720 dakika) takmış olmaları gerekmektedir. En az 720 dakikalık verisi bulunmayan 4 çocuğun verileri analizlerden elenmiştir. Böylece örneklem büyüklüğü 47 olmuştur. (2) Eşleşmiş verinin mekânsal bilgi (koordinat) içermesi beklenmiştir. Koordinat bilgisi olan fiziksel aktivite noktaları dış mekân, olmayanlar ise iç mekân olarak sınıflandırılmış ve iç mekân fiziksel aktivite bilgisi, veri setinden elenmiştir. (3) Literatürde çocuklarla yapılan çalışmalarda 9-12 yaş grubundaki çocukların en fazla 5,4 km/h hızla yürüyebildiği belirtilmektedir (Duncan, vd.; 2007). Bu bilgiye dayanarak 5,4 km/h hızın altındaki veri yürüyüş, üstündeki veri motorlu taşıt verisi olarak sınıflandırılmış ve motorlu taşıta ait veriler, veri setinden elenmiştir.

CBS tabanlı programlarla analizlerde kullanılabilecek sayısal haritalar yardımıyla, fiziksel aktivitenin yeşil alanlar (Almanza, vd.; 2012), parklar (Quigg, vd.; 2010), oyun alanları (Cooper, vd.; 2010) ya da karma arazi kullanımının varlığı, yoğunluğu, erişilebilirliği (Coombes, vd.; 2013) gibi fiziksel çevre değişkenleri ile ilişkisi incelenebilmektedir. Söz konusu sayısal haritalar, İzmir Büyükşehir Belediyesi Coğrafi Bilgi Sistemleri biriminde bulunmakta ancak çalışma kapsamında anılan verinin İzmir Büyükşehir Belediyesi Coğrafi Bilgi Sistemleri biriminden alınmasını sağlayacak bir bütçe bulunmadığından söz konusu sayısal haritalar edinilememiştir. Ancak yürüyüş haritaları, ArcGIS programının kütüphanesinde bulunan “imagery” altlığından yararlanılarak uydu fotoğrafı üzerinden incelenebilmiştir. Şekil 1’de kırmızı noktalar “sedanter”, sarı noktalar “düşük” ve yeşil noktalar “orta-yüksek” fiziksel aktivite şiddetlerini temsil etmektedir. Sonuç olarak, bu çalışma kapsamında dış mekânda yapılan aktiviteler, CBS tabanlı bir program olan ArcGIS 10.0 programına aktarılmış ve her katılımcının aktivite ve yürüyüş haritası hazırlanabilmiştir (Şekil 1).

2.2 Katılımcılar: Çalışmaya katılan ve analize uygun veri teslim eden 47 çocuğun çoğu erkektir (10 kız, 37 erkek) ve yaşları 9 ile 12 arasında (Ort=10,51; SD=1,019) değişmektedir. Çocuklarının demografik özellikleri (yaş, cinsiyet, devam ettiği okulun devlet ya da özel okul olması durumu gibi) ve konut ile okullarının konumuna yönelik bilgi, ebeveynlerinin doldurduğu bir anket aracılığıyla elde edilmiştir (söz konusu anket ile ilgili detaylı bilgiler için bknz. Çetintahra, 2015). Bu çalışma kapsamında, çocukların konut ve okullarının konumları incelemelere dahil edilmiştir. Böylece, her çocuğun aktivite ve yürüyüş haritasına, çocuğun konutunun ve okulunun konumu işaretlenmiştir ve çocukların eğitimlerine devam ettikleri okulların genelde ikâmet ettikleri konutlar ile aynı ilçede olduğu tespit edilmiştir.

3. Sonuçlar

3.1 Okul ve konut arasındaki yürüyüş davranışı ve güzergâhlar: Aktivite ve yürüyüş haritalarında yeterli düzeyde aktivite noktası içeren hafta içi bir gün (okul günü) belirlenmiş ve yürüyüş olarak kabul edilen orta-yüksek şiddette fiziksel aktivite noktalarının bir güzergâh tanımlama durumuna göre, çocukların okul-konut arasında yürüyüp yürümedikleri ve yürüyen çocukların kullandıkları güzergâhlar belirlenebilmiştir. Dolayısıyla bu çalışmanın araştırma odağında yer alan “gerçek yürüyüş davranışının ve güzergâhlarının belirlenmesi”, akselerometre ve KKS aygıtlarının eşleşmiş verileri ile oluşturulmuş aktivite ve yürüyüş haritaları üzerinden gerçekleştirilebilmiştir.

Aktivite ve yürüyüş haritaları incelendiğinde, en az 1 gün okul ve konut arasında bir güzergâhı tarif edecek şekilde aktivite noktası bulunan katılımcılar “yürüyor”, ötekiler “yürümüyor” olarak sınıflandırılmıştır (Şekil 2). Buna göre 47 çocuğun 21’i “yürüyor”, 26’sı “yürümüyor” olarak gruplandırılmıştır.

İzmir Büyükşehir Belediyesi 3 Boyutlu Kent Rehberi yardımıyla her çocuğun okulu ve konutu arasındaki en kısa yol mesafesi ölçülmüş ve metre cinsinden kaydedilmiştir. Buna göre, “yürüyen” çocukların konutları ile okulları arasındaki en kısa yol mesafesi en az 112, en çok 1.056 metre (Ort=524,54; SD=295,96) iken “yürümeyen” çocuklar için bu mesafe en az 533 metre ve en çok 29.784 metre (Ort=5252,28; SD=7563,44) arasında değişmektedir. Bu sonuçlar, çocukların okula ulaşımda yaklaşık 1 km’lik mesafede yürümeyi tercih edebildiklerini (Tablo 1) göstermiştir.

400-1000 metre arasındaki mesafelerde yürümeyen üç çocuğun okul ve konutları arasındaki arazi kullanım durumu ve okul-konut arasındaki en kısa mesafeye ilişkin güzergâhları uydu fotoğrafı altlıklı aktivite ve yürüyüş haritaları üzerinden grafikleştirilerek incelenmiştir (Şekil 3). Buna göre KTL-32 kodlu katılımcının okulu ve konutu arasındaki mesafe yaklaşık 800 metredir ancak alandan taşıt ana arterinin geçmesi ve 1 kez bir kavşaktan geçilmesi gerekliliği çocuğun yürüyüşü tercih etmemesine neden olmuş olabilir. Ayrıca anılan güzergâhta eğim oranının (ortalama yüzde 17,2) yürüyüş için elverişli olmaması durumu da yürüyüşten kaçınılmasının nedeni olabilir. KTL-38 kodlu katılımcının okulu ve konutu arasındaki mesafe yaklaşık 940 metredir, alandaki eğim yürüyüş için uygundur (ortalama yüzde 3,3), ancak konut yakın çevresinde bir ana taşıt arterinin geçmesi ve güzergâh üzerinde iki kez bir kavşaktan geçilmesi gerekliliği çocuğun güzergâhı yürüyerek geçmemesine neden olmuş olabilir. KTL-20 kodlu katılımcının ise okulu ve konutu arasındaki mesafe yaklaşık 520 metredir ve yürüyüş için elverişli bir eğime sahiptir (ortalama yüzde 2). Ayrıca söz konusu katılımcının okulu ve konutu arasındaki en kısa yol mesafesinden geçen herhangi bir ana taşıt arteri bulunmamaktadır. Dolayısıyla katılımcının okul-konut arasında yürümemesinin mekânsal nedeni yürüyüş haritası üzerinden açıklanamamaktadır. Bu durum, hem genel kanıyı hem de literatür bulgularını desteklemekte, yalnızca mekânsal özelliklerin değil, sosyal yapı, mekân algısı gibi öteki değişkenlerin de yürüyüş üzerinde etkili olduğuna işaret etmektedir. Tablo 1’de de görülebileceği gibi, her üç katılımcı da özel okulda eğitimlerine devam etmektedir. Dolayısıyla bu örnek, yürüyüş tercihinin, mekânsal özelliklerden etkilendiği kadar, sosyo-ekonomik statü, mekâna ve sosyal çevreye yönelik duyumsal değerlendirmelerden de etkilendiğine ilişkin ipuçları bulunduruyor olsa da böylesi bir kesin yargıya varmadan önce çalışmanın örnekleminin genişletilmesi ve farklı sosyal statü ile fiziksel çevre özelliklerini kapsayan örneklemlerle tekrarlanması gereklidir.

Şekil 4’de okulu ve konutu arasındaki mesafe benzer olduğu halde yürüyüşü tercih etme durumu farklılaşan iki çocuğun aktivite haritaları görülmektedir. “Yürüyen” çocuğun kullandığı güzergâhı kesen ana cadde bulunmazken, “yürümeyen” çocuğun okulu ile konutu arasında kullanılacak her güzergâh en az bir kez ana taşıt arterini (İnönü Caddesi, Konak) kesmek durumundadır. Bu sonuç, yaya güvenliğinin çocuğun yürüyüş davranışı üzerinde etkin olduğuna işaret ettiği gibi ana caddelerin çocuklar (ya da ebeveynleri) için psikolojik bariyerler olarak algılandığına ilişkin ipuçları içermektedir.

Konutu ve okulu arasında 400 metreye kadar mesafe olan çocukların tamamının yürüyüşü tercih ettikleri görülmüştür. 400 metre ile 1000 metre arasında mesafedeki okuluna yürüyerek ulaşan çocukların tercih ettikleri güzergâhlar Şekil 5’te incelenmiştir. Buna göre çocukların yürüyüş tercihinde (1) güzergâhtan ana taşıt arterinin geçmemesi, (2) eğimin yürüyüşe elverişli olması ve (3) güzergâhın bir parkın yanından geçiyor olmasının etkili olabileceğine ilişkin ipuçları izlenmiştir. 13 katılımcı arasından yalnızca KTL-17 ve KTL-23’ün kullandıkları güzergâhların ana taşıt arteri ile 1 kez kesiştiği görülmektedir. Katılımcıların seçtikleri güzergâh üzerinde eğim genelde yüzde 1 ile yüzde 9,7 arasında değişmektedir. Ancak okul-konut arasında yürüyen bir çocuğun seçtiği güzergâh, yüzde 20 eğime sahiptir. Okul-konut arasında yürüyen 13 katılımcıdan 12’sinin seçtiği güzergâh en az bir kez yeşil alana komşu bir mesafe içermektedir.

3.2 Okula yürüyerek ulaşan çocukların en kısa güzergâh tercihi: Okula yürüyerek ulaşan çocukların tercih ettikleri güzergâh ile en kısa yol mesafesini içeren alternatif güzergâh karşılaştırıldığında; okula yürüyerek ulaşan 21 çocuktan 12’sinin, en kısa yol güzergâhını kullandığı, 9’unun ise farklı bir güzergâhı tercih ettiği görülmüştür. Şekil 6’da, okula en kısa yol güzergâhından ulaşan çocukların yürüyüş haritaları görülmektedir. Bu güzergâhların ortak özellikleri konut alanlarının içinde yer almaları ve açık yeşil alanlara (çocuk oyun alanları ve parklar) komşu olmaları olarak açıklanabilir. Bu 12 güzergâhtan yalnızca biri ana taşıt arterini ve yalnızca bir kez kesmiştir (KTL23). Kalan 11 güzergâh, ana taşıt arteri ile hiçbir şekilde kesişmemiştir. En kısa yol dışında bir güzergâhı kullanan 9 çocuğun tercih ettiği güzergâhlar ise Şekil 7’de görülmektedir. Buna göre farklı güzergâh seçen çocukların en kısa yol mesafelerinin çok sayıda dönüş içerdiği görülmüştür (KTL1, KTL18, KTL22, KTL24, KTL26, KTL39, KTL43). Bu katılımcılar genellikle daha az dönüş sayısı içeren güzergâhları tercih ederek düz bir doğrultuda okullarına ulaşmışlardır. Ayrıca en kısa yol mesafesinden farklı olarak seçilen bu güzergâhlar, açık yeşil alanların doğrudan içinden ya da kenarından geçmektedir.

4. Değerlendirme

Okula yürüyerek ulaşımın, çocukların fiziksel aktivite düzeyinin artırılmasındaki önemi açıktır. Ancak, çocukların hangi koşullarda okula yürüdükleri bilinmemektedir. Bu çalışmada çocukların yürüyüş davranışı, akselerometre ve KKS aygıtları aracılığı ile izlenmiş ve aygıtlardan elde edilen eşleşmiş verinin ArcGIS programına aktarılması ile aktivite ve yürüyüş haritaları oluşturulmuştur. Aktivite noktalarının sürekliliği ya da süreksizliği üzerinden, çocuğun okulu ve konutu arasında yürüyüp yürümediği ve yürüdüğü durumda ise kullandığı güzergâh açıkça ortaya konulabilmiştir. Çalışmada, mikro ölçekte mekânsal analizleri gerçekleştirebilecek bir sayısal altlık kullanılamamıştır. Ancak uydu fotoğrafları üzerinden yapılan incelemeler, çocukların okul-konut arasındaki yürüyüş davranışları ve tercih ettikleri güzergâhları etkileyen fiziksel çevre değişkenlerine ilişkin ipuçları barındırmaktadır.

Katılımcı çocukların yaklaşık yarısı okula yürümektedir. Literatürde 400 metrelik mesafenin yürünebilir mesafe olduğu belirtilmektedir (Çubukçu; 2014). Bu nedenle çocukların okulları ve konutları arasındaki en kısa yol mesafeleri, 0 – 400 metre, 400 metre -1000 metre ve 1000 metre ve üzeri olacak şekilde ayrıştırılmıştır. İlk 400 metrelik mesafede bulunan

8 çocuğun da okula yürüyerek eriştiği gözlemlenmiştir. Burada etkili faktörün, önceki çalışmalarda da ileri sürüldüğü üzere, mesafe olabileceği görülmektedir (Ziviani, vd., 2004; Kemperman ve Timmermans, 2011; Trapp, vd., 2012). 400 metre ve 1000 metre arasındaki mesafelerde bulunan çocukların büyük çoğunluğunun okula yürüyerek eriştiği, yalnızca 3 çocuğun bu mesafede yürümediği gözlemlenmiştir. Bu mesafede yürüyen çocukların tercih ettikleri güzergâhlar incelendiğinde, ana taşıt aksı ile kesişmeyen, eğimi yürüyüşe uygun olan ve açık yeşil alanlar ile parklardan geçen güzergâhları tercih ettikleri görülmüştür. Yürümeyen çocukların ise tercihlerinde, mekânsal özelliklerden ana taşıt aksının bulunması ve eğimin uygun olmamasının etkili olduğu ileri sürülebilir.

Bu çalışmada, aktivite ve yürüyüş haritaları, uydu fotoğrafları üzerinden hazırlanıp incelenmiştir. Bundan sonra yapılacak benzeri çalışmalarda Coğrafi Bilgi Sistemleri sayısal altlıkların kullanılması, yalnızca makro ölçekli değil, mikro ölçekli fiziksel çevre özelliklerinin etkisinin de belirlenmesine olanak sağlayacaktır.

Yürüyüş tercihinin fiziksel çevre değişkenlerinden etkilenebileceği gibi demografik (Pabayo, vd., 2011; Hume, vd., 2009; Kemperman ve Timmermans, 2011) ve gelişimsel özellikler (Griew, vd., 2010; Van Sluijs, vd., 2008), sosyal çevre (Aarts, vd., 2010; Barr-Anderson, vd., 2010; Crawford, vd., 2010), doğal unsurlar (Spengler, vd., 2011; Oreskovic, vd., 2012) ile mekânın algısal özelliklerinden de (Hume, vd., 2009; Trapp, vd., 2012) etkilenebileceği, literatürde sıklıkla belirtilmektedir. Bu çalışmada örneklem sınırlı olduğundan, yalnızca mekânsal özelliklerin yürüyüş davranışı üzerine odaklanılmıştır ve anılan değişkenler göz ardı edilmiştir. Bundan sonra yapılacak çalışmaların, bu çalışmada kullanılan yönteme ek olarak katılımcılar ile yapılacak anketler ile geliştirilmesi mekânsal özellikler ve öteki özelliklerin bir arada etkisinin incelenmesine olanak sağlayabilecektir.

Mekânsal özelliklerin yürüyüş tercihini ve güzergâhını etkileyebileceğine ilişkin ipuçları, en kısa mesafede yürüyen ve yürümeyen çocukların okul-konut arasındaki en kısa güzergâhlarının incelenmesi ile de görülebilmektedir. Çocukların yürüyüş için tercih ettikleri güzergâhların ortak özelliği, açık yeşil alanların içinden ya da yakınından geçiyor olması şeklinde gözlemlenmiştir. Bu sonuç, önceki çalışmaların ileri sürdüğü yaşanılan mahallede park ve yeşil alan varlığının, çocuğun aktivitesini ve dolayısıyla yürüyüş tercihini etkilediği bilgisiyle örtüşmektedir (Tucker, vd., 2009; Wheeler, vd., 2010). Çocukların yürüyüş için tercih ettikleri güzergâhlar çoğunlukla ana caddeler ile kesişmeyen, dolayısıyla karşıdan karşıya geçişlerde güvenliğin yüksek olduğu güzergâhlardır. Bu bulgu mekânın yürüyüş tercihi üzerindeki etkilerini tartışan çalışmalarla paraleldir (Dunton, vd., 2013; Hume, vd., 2009; Timperio, vd., 2004). Ayrıca en kısa yol mesafesi çok sayıda dönüş içerdiği durumda çocuklar daha az dönüş içeren güzergâhları tercih etmektedir. Bu bulgu da dönüş sayısı arttıkça algılanan mesafenin arttığını ileri süren çalışmaların bulguları ile paraleldir (Cubukcu ve Nasar, 2005; Sadalla ve Staplin, 1980).

Bu çalışmanın bir takım eksiklikleri bulunmaktadır ve sonuçların bu eksiklikler göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bunlar (1) çalışmada kullanılan aygıtların toplum tarafından tanınmaması nedeniyle gönüllü bulmada yaşanan zorluklara bağlı olarak örneklem büyüklüğünün sınırlı olması, (2) yürüyüş haritalarında altlık olarak vektör haritalar yerine uydu görüntüsü esas alındığından ayrıntılı mekânsal analizlerin yapılamaması ve (3) aygıtların düzenli kullanılamamasına bağlı veri eksiklikleri ve hataları (aygıtların katılımcılar tarafından düzenli takılmaması, KKS’nin yapı yoğunluğunun fazla olduğu alanlarda uyduya bağlanamayarak veri depolama kesintilerine neden olması gibi). Anılan eksikliklerin giderilerek benzer yöntemin uygulanması ile elde edilecek sonuçlar, yürüyüş davranışını teşvik edecek mekânların tasarlanmasını yönlendirecek ilkelerin belirlenmesini sağlayacaktır.

Teşekkür

Bu çalışma Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kentsel Tasarım Doktora Programı kapsamında hazırlanan “Kentsel Alanda Fiziksel Çevrenin Çocukların Fiziksel Aktivitesi Üzerindeki Etkisi” başlıklı doktora tezinden üretilmiştir. Söz konusu doktora tezi, DEÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü’nce 2012.KB.FEN.090 numaralı proje kapsamında finanse edilmiş ve 08.05.2014 tarih, 1488-GOA protokol numarası, 2014/18-23 karar numarası ile DEÜ Girişimsel Olmayan Araştırmalar Etik Kurulu tarafından da onaylanmıştır. Anılan projenin yenilikçi yöntemi “A New Approach to Identify the Location and Intensity of Physical Activity in Urban Areas: The Use of Accelerometer and Global Positioning Systems Data” başlıklı bildiriyle; çocukların fiziksel aktivitesini etkileyen mekânsal özelliklere ilişkin literatür taraması “Bir Kentli Hakkı Olarak Sağlık: Çocuklarda Fiziksel Aktiviteyi Teşvik Eden Mekânsal Özellikler” başlıklı bildiriyle; fiziksel çevrenin algılanan özellikleri ve sosyal çevrenin fiziksel aktiviteyi teşvikine ilişkin değişkenler ile çocukların fiziksel aktivite düzeyleri arasındaki ilişki “Do Parent’s Evaluations of Physical Environment Influence Childhood Obesity and Children’s Physical Activity?” başlıklı bildiride tartışmaya açılmış ve fiziksel çevrenin ebeveynler tarafından algılanan özellikleri ile çocukların konut yakın çevresinde gerçekleştirdikleri düşük ve orta-yüksek şiddetli fiziksel aktivite düzeyleri arasındaki ilişkiye dair sonuçlar “Ebeveynlerin Fiziksel Çevreye Yönelik Algısının Çocukların Fiziksel Aktivite Düzeylerine Etkisi” başlıklı makale ile yayınlanmıştır. Bu makale ise daha önce yayınlanan çalışmalardan, okul-konut arasında yürüyen ve yürümeyen çocukların yaşadığı çevrelerin mekânsal özelliklerini karşılaştırmaya ve çocukların yürümeyi seçtiği güzergâhların mekânsal özelliklerin incelenmesine odaklanarak farklılaşmaktadır. Bu makalede doktora tezinde elde edilen veriler farklı bir bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Makale kapsamında Şekil 3 ve Şekil 5’in hazırlanmasında destek veren Arş. Gör. Senem Tezcan’a teşekkür ederiz.

Kaynaklar

• Aarts, M.; Wendel-Vos, W.; Van Oers, H.; van der Goor, I.; Schuit, A.; “Environmental determinants of outdoor play in children: A large-scale cross sectional study”. American Journal of Preventive Medicine, 39 (3), 212-219, 2010.
• Almanza, E.; Jerrett, M.; Dunton, G.; Seto, E.; Pentz, M.; “A study of community design, greenness, and physical activity in children using satellite, GPS and accelerometer data”, Health&Place, 18 (1), 46-54, 2012.
• Barr-Anderson, D.; Robinson-O’Brien, R.; Haines, J.; Hannan, P.; Neuöark-Sztainer, D.; “Parental report vs. child perception of familial support: Which is more associated with child physical activity and television use?” Journal of Physical Activity and Health, 7 (3), 364, 2010.
• CDC; “Barriers to children walking and biking to school-United States, 1999”, Morbidity and Mortality Weekly Report, 51 (32), 701-704, 2002.
• Coombes, E.; van Sluijs, E.; Jones, A.; “Is environmental setting associated with the intensity and duration of children’s physical activity? Findings from the SPEEDY GPS study”, Health&Place, 20, 62-65, 2013.
• Cooper, A.; Page, A.; Foster, L.; Qahwaji, D.; “Commuting to school: Are children who walk more physically active?” American Journal of Preventive Medicine, 25 (4), 273-276, 2003.
• Cooper, A.; Page, A.; Wheeler, B.; Griew, P.; Davis, L.; Hillsdon, M.; Jago, R.; “Mapping the walk to school using accelerometry combined with a global positioning system”. American Journal of Preventive Medicine, 38 (2), 178-183, 2010.
• Crawford, D.; Cleland, V.; Timperio, A.; Salmon, J.; Andrianopoulos, N.; Roberts, R.; Giles-Corti, B.; Baur, L.; Ball, K.; “The longitudinal influence of home and neighborhood environments on children’s body mass index and physical activity over 5 years: the CLAN study”, International Hournal of Obesity, 34, 1177-1187, 2010.
• Cubukcu, E.; “TUBITAK 1001 Araştırma Projesi: 111K383 – Kentsel çevrede fiziksel aktivite ve aktif yaşamı destekleyen mekânsal özelliklerin belirlenmesi: İzmir Karşıyaka Örneği”, 2014.
• Cubukcu, E.; Nasar, J. L.; “Influence of physical characteristics of routes on distance cognition in virtual environments”, Environment and Planning B: Planning and Design, 32 (5) 777-785, 2005.
• Çetintahra, G. E.; “Kentsel Alanda Fiziksel Çevrenin Çocukların Fiziksel Aktivitesi Üzerindeki Etkisi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, DEÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 2015.
• Çetintahra, G. E.; Çubukçu, E.; “A new approach to identify the location and intensity of physical activity in urban areas: The use of accelerometer and global positioning systems data”. ICONARCH II: International Congress of Architecture, Proceedings Book, 245-258, 2014.
• Dueker, D.; Taher, M.; Wilson, J.; McConnell, R.; “Evaluating children’s location using a personal GPS logging instrument: limitations and lessons learned”. Journal of Exposure Science and Environmental Epidemiology, 24 (3), 244-252, 2014.
• Duncan, S.; Schofield, G.; Duncan, E.; Hinckson, E.; “Effects of age, walking speed, and body composition on pedometer accuracy in children”, Research Quarterly for Exercise and Sport, 78 (5), 420-428, 2007.
• Dunton, G.; Liao, Y.; Almanza, E.; Jerrett, M.; Spruijt-Metz, D.; Pentz, M.; “Locations of joint physical activity in parent-child pairs based on accelerometer and gps monitorin”, Annals of Behavioral Medicine, 45 (1), 163-172, 2013.
• Ford, P.; Bailey, R.; Coleman, D.; Woolf-May, K.; Swaine, I.; “Activity levels, dietary energy intake, and body composition in children who walk to school”, Pediatric Exercise Science, 19 (4), 393-407, 2007.
• Griew, P.; Page, A.; Thomas, S.; Hillsdon, M.; Cooper, A.; “The school effect on children’s school time physical activity: The PEACH project”, Preventive Medicine, 51 (3-4), 282-286, 2010.
• Hume, C.; Timperio, A.; Salmon, J.; Carver, A.; Giles-Corti, B.; Crawford, D.; “Walking and cycling to school: Predictors of increases among children and adolescents”, American Journal of Preventive Medicine, 36 (3), 195-200, 2009.
• Kemperman, A.; Timmermans, H.; “Children’s recreational physical activity”, Leisure Sciences, 33 (3), 183-204, 2011.
• McDonald, N. C.; “Children’s mode choice for the school trip: the role of distance and school location in walking to school”, Transportation, 35(1), 23-35, 2008.
• Oreskovic, N.; Blossom, J.; Field, A.; Chiang, S.; Winickoff, J.; Kleinman, R.; “Combining global positioning system and accelerometer data to determine the locations of physical activity in children”, Geospatial Health, 6 (2), 263-272, 2012.
• Özbil, A.; Argin, G.; Yesiltepe, D.; “Pedestrian route choice by elementary school students: the role of street network configuration and pedestrian quality attributes in walking to school”, International Journal of Design Creativity and Innovation, 4(2), 67-84, 2016.
• Pabayo, R.; Gauvin, L.; Barnett, T.; “Longitudinal changes in active transportation to school in anadian youth aged 6 through 16 years”, Pediatrics, 128 (2), 404-413, 2011.
• Pate, R.; Pratt, M.; Blair, S.; Haskell, W.; Macera, C.; Bouchard, C.; Wilmore, J. H.; “Physical activity and public health: A recommendation from the centers for disease control and preventation and the American College of Sports Medicine”, The Journal of the American Medical Association, 273, 402-407, 1995.
• Quigg, R.; Gray, A.; Reeder, A.; Holt, A.; Waters, D.; “Using accelerometers and GPS units to identify the proportion of daily physical activity located in parks with playgrounds in New Zeland children”, Preventive Medicine, 50 (5-6), 235-240, 2010.
• Sadalla, E. K.; Staplin, L. J.; “The perception of traversed distance intersections”, Environment and Behavior, 12(2), 167-182, 1980.
• Southward, E.; Page, A.; Wheeler, B.; Cooper, A.; (2012). “Contribution of the school journey to daily physical activity in children aged 11-12 years”, American Journal of Preventive Medicine, 43 (2), 201-204, 1980.
• Spengler, J.; Floyd, M.; Maddock, J.; Gobster, P.; Suau, L.; Norman, G.; “Correlates of park-based physical activity among children in diverse communities: Results from an observational study in two cities”. American Journal of Health Promotion, 25 (5), 1-9, 2011.
• Timperio, A.; Crawford, D.; Telford, A.; Salmon, J.; “Perceptions about the local neighborhood and walking and cycling among children”, Preventive Medicine, 38 (1), 39-47, 2004.
• Tomson, L.; Davidson, M.; Cuddihy, T.; “Walking to school-does it make a difference in children’s physical activity levels”, Healthy Lifestyles Journal, 50 (3-4), 16-24, 2003.
• Trapp, G.; Giles-Corti, B.; Christian, H.; Bulsara, M.; Timperio, A.; McCormack, G. R.; Villaneuva, K. P.; “Increasing children’s physical activity: Individual, social, and environmental factors associated with walking to and from school”, Health Education & Behavior, 39 (2), 172-182, 2012.
• Tucker, P.; Irwin, J.; Gilliland, J.; He, M.; Larsen, K.; Hess, P.; “Environmental influences on physical activity levels in youth”, Health&Place, 15 (1), 357-363, 2009.
• USDHHS; “2008 Physical activity guidelines for Americans: Be active, healthy, and happy!”, Washington: U.S. Deparment of Health&Human Services, 2008.
• Van Sluijs, E.; Skidmore, P.; Mwanza, K.; Jones, A.; Callaghan, A.; Ekelund, U.; Harrison, F.; Harvey, I.; Panter, J.; Wareham, N. J.; Cassidy, A.; Griffin, S. J.; “Physical activity and dietary behaviour in a population-based sample of British 10-year old children: The SPEEDY study (Sport, physical activity and eating behaviour: environment determinants in young people)”. BMC Public Health, 8 (1), 388, 2008.
• Van Sluijs, E.; Jones, N.; Jones, A.; Sharp, S.; Harrison, F.; Griffin, S.; “School-level correlates of physical activity intensity in 10-year-old children”, Pediatric Obesity, 6 (2), 574-581, 2011.
• Ward, D.; Evenson, K.; Vaughn, A.; Rodgers, A.; Troiano, P.; “Accelerometer use in physical activity: Best practices and research recommendations”, Medicine and Science in Sports and Exercise, 37, 582-588, 2005.
• Wheeler, B.; Cooper, A.; Page, A.; Jago, R.; “Greenspace and children’s physical activity: A GPS/GIS analysis of the PEACH project”, Preventive Medicine, 51 (2), 148-152, 2010.
• WHO; “Childhood overweight and obesity”, 17 Nisan 2014, http://www.who.int/dietphysicalactivity/childhood/en/.
• Yin, L.; Raja, S.; Li, X.; Lai, Y.; Epstein, L.; Roemmich, J.; “Neighborhood for playing: Using GPS, GIS and accelerometry to delineate areas within youth are physically active”, Urban Studies, 50 (14), 2922-2939, 2013.
• Ziviani, J.; Scott, J.; Wadley, D.; “Walking to school: Incidental physical activity in the daily occupations of Australian children”, Occupational Therapy International, 11 (1), 1-11, 2004.

*Gözde Ekşioğlu Çetintahra, Arş. Gör. Dr.

Dokuz Eylül Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü

**Ebru Çubukçu, Prof. Dr.

Dokuz Eylül Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü