Hazırlayan: Ebru Şevli, Mimar

Küresel ölçekte mimarlık pratiği, artık sadece “tabula rasa”lar üzerinde yeni olanı inşa etme arzusunun ötesine geçen bir anlayışın izini sürüyor. Ekolojik krizlerin derinleştiği, kültürel belleğin hızla silindiği ve kaynakların tükenmeye yüz tuttuğu çağımızda, mimarlığın sorumluluğu yalnızca yeni fiziksel çevreyi biçimlendirmek değil; bir yandan da zamanla, hafızayla ve toplumsal dokuyla sahici bir ilişki kurmak. Bu bağlamda, terk edilmiş mabetler, yıkık sanat yapıları, zamana direnen surlar ve sessizliğe gömülmüş tüm yapılar, artık geçmişin yükü değil; geleceğin alternatif mekansal senaryoları için birer başlangıç noktası oluşturma potansiyeli taşıyor. Bu dosyada yer verdiğimiz projeler, farklı coğrafyalarda, farklı ölçeklerde ve farklı tarihsel geçmişlere sahip olmalarına rağmen, hepsi ortak bir soruya cevap arıyor: Mimarlık geçmişle nasıl konuşur?

Bu soru kimi zaman yapıların özgün dokusuna sessizce eklemlenen zarif müdahalelerle, kimi zaman geçmişle keskin bir estetik karşıtlık kuran güncel eklemelerle, kimi zaman da zamanın yıkıcı etkilerini sarmaya odaklanan bir onarım arayışıyla cevap buluyor. Her proje, mimari tasarımın yalnızca fiziksel bir eylem değil; aynı zamanda bir etik pozisyon, bir tavır olduğunu hatırlatıyor. Seçilen projelerin birçoğu, artık terk edilmiş ya da işlevini yitirmiş yapılara yeni bir yaşam alanı açarak onlara ikinci bir hayat veriyor. Mekanı yok etmek yerine onarmayı, silmek yerine yeniden yazmayı, unutturmak yerine hatırlatmayı seçiyorlar. Bu tercihin ardında yalnızca estetik ya da nostaljik bir kaygı değil, aynı zamanda sürdürülebilirliğe, ekolojik tutarlılığa ve kültürel sürekliliğe dair bir bilinç yatıyor. Mimarlık, burada bir inşa aracı değil; bir çevirmen, bir anlatıcı, bir uzlaştırıcı rolü üstleniyor.

Geçmişe kurulan ilişkinin temsile indirgenmediği bu projelerde, tarih ve miras ile kurulan ilişki de çizgisel değil. Kimisi, tarihi dokuya sanki hep oradaymış gibi sessizce eklemlenirken; kimisi geçmişle açıkça bir ayrım çizgisi çekiyor ve eskiyle yeniyi birbirine ayna tutan biçimsel bir gerilim alanı kuruyor. Bazıları ise zamanın aşındırdığı izleri, bir eksiklik ya da hasar olarak değil, bir anlatı alanı olarak, harabe estetiğinin kendisini de bir miras olarak okuyor ve müdahalelerini bu kırılganlıkların üzerinde şekillendiriyor. Öte yandan kimi projeler, tarihi yapıların yalnızca fiziksel boyutunu değil, kamusal potansiyelini de yeniden açığa çıkarıyor; kentsel alanı canlandırıyor, kültürel üretimi teşvik ediyor, mekanı yeniden gündelik hayatın bir parçası haline getiriyor. Tümü bir araya geldiğinde, bu yapılar bize mimarlığın geçmişle kuracağı ilişkinin tek tip bir modelle sınırlı olmadığını, aksine bu ilişkinin her seferinde yeniden okunması, yeniden yazılması ve yeniden anlamlandırılması gerektiğini gösteriyor. Çünkü geçmiş, sadece donmuş bir an gibi korunması gereken bir unsur değil; yeniden yaşatılması ve bugüne taşınması gereken bir deneyim değeri taşıyor.

Dosya kapsamında, geçmişle kurduğu ilişki üzerinden tasarımın farklı yüzlerini temsil eden projeleri bir araya getirdik. Kimi zaman bir meydanın parçası, kimi zaman bir kalenin duvarı, kimi zaman bir sahnenin arka fonu olan bu yapılar, mekanın zamanla, toplumla ve doğal çevreyle kurduğu ilişkide ne denli etkili bir taşıyıcı olabileceğini gözler önüne seriyor.