Bilgiye Adanmış Anıtlar: Kütüphane Yapıları
Herkese ait, herkes için önemli bir mekan olarak tasarlanmış, hem mimari tasarımın niteliği hem de yapının topluluk ve kent ile kurduğu ilişki açısından değerli kütüphane yapılarını bir araya getirdik.
Derleyen: Ebru Şevli, Mimar
“Kütüphane, bir topluluk için odak noktası, kutsal bir mekandır; ve bu kutsallık, erişilebilirliğinde, kamusallığındadır. Kütüphane herkese ait bir mekandır.” – Ursula K. Le Guin
Kadim uygarlıklardan çağdaş topluluklara, kütüphane yapıları her zaman fiziki varlıklarının dışında, bilginin depolandığı ve ulaşılır kılındığı yerler olarak önem taşıdı. Mimari bileşenlerden oluşan tektonik bir varlık, yalnızca çatısını ve duvarlarını ayakta tutan bir nesne olmanın ötesinde, insanlık tarihi boyunca öğrenmenin, gelişmenin, iletişim kurmanın ve birbirimizle karşılaşmanın mümkün olduğu atmosferleri oluşturdu.
Efsanelerimizi, hikayelerimizi, tutkularımızı ve hüzünlerimizi kaydettiğimiz kil tabletler, parşömenler, sayfalar ve ekranlar için bir sığınak olan kütüphane yapılarının ölçekleri ve erişilebilirlikleri üzerinden taşıdıkları anlamlar da çeşitlendi. Her ne kadar kütüphaneler çok uzun zamandır insanlık tarihine eşlik eden yapı tipolojileri arasında yer alsalar da, gerçek anlamda kamusal karakter kazanmaları nispeten yeni, politik kazanımların ardından söz konusu olmaya başladı. Bilinen ilk kütüphane yapıları milattan önceki tarihlere dayansa bile, topluluğun her kesimine açık olarak tasarlanan ve kullanımda olan kütüphaneler henüz iki yüz yaşında bile değil.
Bugün yirmi birinci yüzyılda, nitelikli tasarlanmış kütüphane yapıları, hizmet verdikleri topluluklar için yalnızca kitaplara ulaşılan bir alan olmakla kalmıyor; aynı zamanda topluluk içerisinde fikir alışverişini mümkün kılan kültürel bir kamusal alan oluşturuyor, karşılaşma mekanları sağlıyor ve aidiyet duygusunu güçlendiriyor. Herkese ait, herkes için önemli bir mekan olarak tasarlanmış, hem mimari tasarımın niteliği hem de yapının topluluk ve kent ile kurduğu ilişki açısından değerli kütüphane yapılarını bir araya getirdik.
1. Gabriel Garcia Marquez Kütüphanesi
Mimari Tasarım SUMA Arquitectura
Proje Yeri Barselona, İspanya
Tamamlanma Tarihi 2022
Toplam İnşaat Alanı 4294 m²
Fotoğraflar Jesus Granada
Gabriel Garcia Marquez Kütüphanesi, Barselona’daki otuz yıllık kültür sanat yapısı yapma hedefini zirveye çıkartan öncü bir simge. Kütüphane, yıllarca önemli yatırımlardan mahrum bırakılmış ve “halkın sarayı”nı talep etmiş bir mahallede, işçi sınıfına hizmet veriyor. IFLA’ya göre, “dünyanın en iyi yeni kütüphanesi” olarak nitelendirilen bu yapı, mahalle sakinleri için keyfini sürecekleri mekanlar barındırıyor.
Kütüphanenin yontulmuş formu, katlanmış sayfaları olan istiflenmiş kitap bloklarını çağrıştırıyor. Kütüphane, yaya sirkülasyonuna olanak tanıyan ve açık alan üzerinde eğimli bir şekilde yükselen bir plaza üzerinde yer alıyor. Alandaki mevcut ağaçların çevrelediği plaza, mahallenin yaya aksını ve kültürel eksenini genişleten bir kentsel salon yaratıyor. Kütüphane, Barselona’nın Eixample bölgesinin plan kurgusundaki karakteristik pahını, şimdi Carmen Balcells Meydanı’na açılan bir sokak kesişiminde yeniden yorumluyor. Bu 45 derecelik pah, kuzey güney eksenine paralel şekilde tüm kütüphaneyi kesiyor. Üçgen avlu, cephe tasarımlarıyla dolaylı ışığı alırken polis merkezinin cephesini görmekten kaçınarak sokaktaki ağaçlara bir bakış sağlıyor. Yapı, üç dikey çekirdek ve tepe aydınlatmalı merkezi bir üçgen atriyum etrafında 5 kata dağılıyor.
Yapının en bağımsız ve açık planlı alanları, farklı ahşap desteklerle birbirine bağlanan üçgen bir avlu etrafındaki üç çekirdek üzerine oturuyor. Çekirdeklerin geometrisi ve konumu, atriyum içindeki ve çevresindeki dolaşımı harekete geçiriyor, kütüphane boyunca güzergahları ve manzaraları çoğaltıyor, aynı zamanda boşluğu spiral bir merdivenle merkezcil, bağlayıcı bir alana dönüştürüyor. Projeye, çağdaş kütüphane modelini yeniden tanımlamaya yönelik programatik bir araştırma eşlik ediyor. Ekosistemler koleksiyonu için yerel ve küresel, resmi ve gayri resmi durumlar analiz ediliyor. Sonrasında bilgiye erişim, bilgi alışverişi ve bilgi üretme deneyimini teşvik etmek için birleştiriliyor ve bütünsel olarak tasarlanıyor.
2. Oodi Kütüphanesi
Mimari Tasarım ALA Architects
Proje Yeri Helsinki, Finlandiya
Tamamlanma Tarihi 2018
Toplam İnşaat Alanı 17.062 m²
Fotoğraflar Tuomas Uusheimo
Oodi Kütüphanesi, Helsinki kentinin kamusal kütüphane ağının yeni merkezini oluşturuyor. Kütüphanenin neredeyse tüm alanları herkesin erişimine açık olmakla birlikte, burada her yaş grubundan kullanıcıya geniş bir yelpazede hizmet, aktivite ve deneyim sunuluyor. 2018 yılının Aralık ayından beri kullanımda olan Oodi Kütüphanesi, bugün bulunduğu Töölönlahti bölgesindeki kent yaşamına canlılık ve çeşitlilik katıyor.
Oodi, yeni bir kütüphane dönemini temsil ediyor. Ticari amaç gütmeyen açık bir kamusal mekan olan bu yeni merkezi kütüphane, Helsinki sakinleri için ortak bir yaşam mekanı, çalışma alanı ve öğrenme ortamı olarak çalışıyor. Finlandiya’daki kütüphane yönetmelikleri sayesinde bu mekan herkesin ücretsiz kullanımına açık olarak hizmet gösteriyor.
Tasarım bir kütüphane yapısının fonksiyonlarını üç ayrı seviyeye bölüyor: Aktif zemin kat, sakin ve huzurlu birinci kat, spesifik mahaller barındıran ve daha kapalı ara mekanlar bulunduran ikinci kat. Bu konsept ile arkasında, üstünde ve içinde bulunan mekanlar ve hizmet alanlarına insanları davet eden, eğrisel bir form geliştirilmiş. Yapıya üç adet kamusal girişten erişilebiliyor: Tren istasyonu yönünden gelen ana yaya akışını karşılayan güneydeki giriş, Kansalaistori Meydanı’ndan gelenler için batıdaki giriş ve sinemadan çıktıktan sonra yapıyı ziyaret etmek isteyenler için kuzeydoğudaki giriş.
Direkt olarak kentsel alana açılan ve çevresiyle diyalog haline olan Oodi Kütüphanesi’nin tasarımı sayesinde iç mekan ve dış mekan arasındaki sınırlar çözünüyor. Kansalaistori Meydanı’nın kamusal alanı kesintiye uğramadan kütüphanenin zemin katına doğru devam ediyor. Lobi ve şeffaf yüzeylerle çevrili çok amaçlı salon, dışarıdaki mekanın devamı gibi davranıyor. Heykelsi ahşap çatının formu, lobinin üzerine doğru eğilerek yapının köprü gibi çalışan strüktürünü takip ediyor. Bu inovatif taşıyıcı çözümü, programın görünürlüğünü ve erişilebilirliğini artıran kolonsuz iç mekanın yaratılmasını mümkün kılıyor.
3. J. G. Jabbra Kütüphanesi
Mimari Tasarım Atelier Pagnamenta Torriani
Proje Yeri Jbeil, Lübnan
Tamamlanma Tarihi 2020
Toplam İnşaat Alanı 8175 m²
Fotoğraflar Bahaa Ghoussainy
Lübnan Amerikan Üniversitesi, Fenikelilerin dünyanın ilk fonetik alfabesini kodladıkları Jbeil şehrinin yukarısındaki Byblos Kampüsü içerisinde yeni bir kütüphane ve merkezi yönetim binası tasarlaması için Atelier Pagnamenta Torriani’yi görevlendirmiş. Atelier Pagnamenta Torriani, Byblos Kampüs alanını ziyaret ederken ilk izlenimi kazılmış kaya ve alanın üzerindeki dağ olmuş. Böylece açığa çıkan tortul kaya/kayaç ve bölgenin karmaşık, katmanlı tarihi, APT’nin tasarımı için ana ilham kaynağı olmuş. Bir başka ilham kaynağı ise Lübnan’ın güçlü ışığını tam anlamıyla kucaklarken, dağınık bir iç aydınlatma yaratmak için ışığı yumuşatmaya çalışmanın getirdiği zorluk olmuş. Hem kütüphanenin hem de yönetim binalarının kazılan kayanın yanına yerleştirilmesiyle açık bir amfi tiyatro formu, beklenmedik ve davetkar bir alan oluşturulmuş. Kaya bir fon olarak kullanılarak doğal olanla insan yapımı olan yan yana getirilmiş.
Yeni yapılar dinamik formlar olarak tasarlanmış ve dış cepheler, gölge sağlamaya ve yönelime göre içerideki dağınık ışığı optimize etmeye imkan verecek şekilde çok katmanlı düzenlenmiş. Kütüphanenin iç mekanları, bir merkez gibi davranan ve büyük bir aydınlık alan sağlarken doğal hava sirkülasyonuna izin veren geniş avlunun etrafında geliştirilmiş.
Tasarımda, dış mekanlar sorunsuzca içeri akıyor ve içerisi ve dışarısı arasında bir bağlantı oluşturuluyor. İç mekanlar akışkan, açık ve şeffaf atmosferler sunuyor. Projenin tamamında opak ve şeffaf arasındaki kontrast görünüyor. Gün boyunca opak özellik gösteren cepheler gece iç mekandaki aydınlatma sayesinde daha şeffaf bir karakter kazanıyor.
4. Tianjin Kütüphanesi
Mimari Tasarım Riken Yamamoto
Tamamlanma Tarihi 2012
Fotoğraflar Riken Yamamoto
Riken Yamamoto’nun 2012 yılında tasarladığı, Çin’in Tianjin şehrinde bulunan Tianjin Kütüphanesi, yapının kütüphane için açılan yarışmada birincilik ödülünü kazanmasının ardından hayata geçirilmiş.
Tianjin Kütüphanesi’nin tamamı boyunca kuzeyden güneye uzanan geniş giriş holü, bu büyük ölçekli binaya maksimum erişim sağlıyor. Altı milyon kitaptan oluşan koleksiyon, uzunluğu 30 metreye varan duvar kirişlerinin kesişen ızgarasına kurulan kitap raflarını sıralıyor ve bu da mekanın içerisinde yüzen kitap yığınları görüntüsünü oluşturuyor.
Beş katın her biri bir asma kata sahip olduğundan bina on çapraz kat olarak görünüyor ve tasarımın geniş açıklığı nedeniyle ziyaretçiler herhangi bir kattan çevrelerindeki diğer birkaç katı görebiliyor. Kütüphanenin dış yüzeyi, sarı toz koşullarının etkilerini azaltıyor, aynı zamanda taş panjurlardan oluşuyor. Ortaya çıkan yumuşak ışık, çeşitli okuma odalarının ambiyansına katkıda bulunarak bu kamusal mekana sık sık gelen farklı kuşaklardan, kimliklerden ve ilgi alanlarından okuyucuların çeşitliliğini yansıtıyor.
5. Far Rockaway Kütüphanesi
Mimari Tasarım Snøhetta
Proje Yeri Queens, Amerika Birleşik Devletleri
Tamamlanma Tarihi 2024
Toplam İnşaat Alanı 1672 m²
Fotoğraflar Jeff Goldberg
Queens’teki Far Rockaway Kütüphanesi, Far Rockaway’in çeşitliliğini ve dinamizmini yansıtacak şekilde Snøhetta ve Brooklyn merkezli çağdaş sanatçı José Parlá’nın iş birliğiyle tasarlanmış. Bir topluluk buluşma yeri ve bilgi kaynağı olarak hizmet veren kütüphane, direncin bir simgesini oluşturuyor. 2012 yılında, Sandy Kasırgası çevredeki Rockaway toplumunu neredeyse yok etmiş. Fırtınanın ardından, 1968 tarihli mevcut kütüphane binası, sakinlere afet yardımı sağlamış. Bir can simidi olmuş, bir buluşma noktası, yiyecek ve malzeme dağıtım merkezi ve daha fazlası haline gelmiş. Kütüphane, kolektif hareketi güçlendirmiş ve bu sayede umut simgesi olmuş. Orijinal kütüphaneyi değiştiren tasarım, topluluk içindeki rolünü daha da güçlendirmeyi hedefliyor; öğrenme ve değişim için bir merkez olarak hizmet vermeyi amaçlıyor.
Far Rockaway için önemli bir yatırım olan kütüphane, mahalle ve sakinleri için davetkar bir merkez olarak tasarlanmış. Giriş, köşedeki yüksek şeffaf cam açıklıkla maddesel karşılık kazanıyor. İç mekan, doğal ışığın zemin kata ulaşmasını sağlayan ve binanın içinden gökyüzüne bir görüş sunan ters piramit şeklinde bir avlu etrafında düzenlenmiş. Bu unsurlar, kütüphaneye giriş ve dolaşım sırasını sağlıyor ve ziyaretçiyi mekan içinde yönlendiriyor.
6. Kraliyet Kütüphanesi
Mimari Tasarım Schmidt Hammer Lassen Architects
Proje Yeri Kopenhag, Danimarka
Tamamlanma Tarihi 1999
Toplam İnşaat Alanı 21000 m²
Fotoğraflar Adam Mørk
Kraliyet Kütüphanesi, Kopenhag sahilindeki en önemli mimari simgelerden birini oluşturuyor. Siyah granitle kaplanmış olan Kraliyet Kütüphanesi’nin ek binası “Siyah Elmas” olarak biliniyor; temiz kesim hatları ve parıldayan cilalı yüzeyleriyle, kütüphane, Kopenhag’ın mimari incilerinden biri.
Kopenhag’ın tarihi merkezinde yer alan ek bina, geleneksel kütüphane yapılarından köklü bir değişimi simgeliyor ve çeşitli kültürel tesislere ev sahipliği yapıyor. Açık ve temelde demokratik olan bu bina, bir kafe, kitapçı, sergi salonu, restoran, bilimsel ve edebi kurumlar, çatı terası ve konserler, tiyatro gösterileri ve konferanslar için 600 kişilik bir salonu içeriyor. Ek bina, kütüphanenin toplam büyüklüğünü iki katına çıkarmış; açık raflar, önceki kapasite olan 45.000 kitaba kıyasla 200.000’den fazla kitabı barındırabiliyor. Ayrıca toplamda 486 oturma yeri bulunan altı okuma odası bulunuyor.
7. Muyinga Kütüphanesi
Mimari Tasarım BC Architects
Proje Yeri Muyinga, Burundi
Tamamlanma Tarihi 2012
Toplam İnşaat Alanı 140 m²
Fotoğraflar BC Architects
Muyinga Kütüphanesi, işitme engelli çocuklar için kapsayıcı bir okulun parçası olarak, yerel kaynaklardan elde edilen sıkıştırılmış toprak bloklarla inşa edilen ilk kütüphane ve katılımcı bir yaklaşım benimsenerek üretilmiş. Son kullanıcıları ve ikinci el ekonomilerini içeren bir inşaat süreci tasarlanmış. Ürün yaşam döngüleri, su kaynakları döngüleri ve enerji döngüleri bu inşaat süreciyle birleştirilmiş.
Burundi’deki yerel mimari uygulamaların kapsamlı bir şekilde incelenmesi, binanın tasarımının temelini oluşturmuş. Bölgede ve çevre illerde yapılan iki aylık saha çalışması, yerel malzemeler, teknikler ve yapı tipolojileri hakkında önemli bilgiler sağlamış. Bu bulgular, Muyinga’nın yerel bilgi birikimi ve gelenekleriyle uyumlu bir şekilde uygulanmış, güncellenmiş, yeniden yorumlanmış ve şekillendirilmiş. Kütüphane, uzunlamasına kapalı bir dolaşım alanı etrafında organize edilmiş. Bu “koridor verandası,” Burundi geleneksel konutlarında sıkça karşılaşılan bir alan olup, yoğun yağmurlardan ve sert güneşten koruma sağlamak amacıyla kullanılıyor.
Gayri resmi ve sözlü bir Burundi kültüründe, işitme engelli çocuklar hikayelerden, bilgiden, paylaşımdan ve eğitimden dışlanıyor. Muyinga Kütüphanesi, işitme engelli çocuklar için kapsayıcı bir yatılı okulla bağlantılı olarak, Muyinga’daki halk altyapısı aracılığıyla bir gruba ait olma ve Muyinga’nın daha geniş topluluğuna ait olma imkanı yaratıyor.
8. Viipuri Kütüphanesi
Mimari Tasarım Alvar Aalto
Proje Yeri Vyborg, Rusya
Tamamlanma Tarihi 1935
Toplam İnşaat Alanı 2500 m²
Fotoğraflar The Finnish Committee for the Restoration of Viipuri Library
Aalto, 1927’de Viipuri şehir kütüphanesinin tasarımını yapma yarışmasını kazandığında, bu, Finlandiya’da doğduğu ülkede gerçekleştirdiği önemli modernist projelerden birinin ilkiydi. O dönemde Viipuri, Sovyetler Birliği’nin değişken doğu sınırına yakın, gelişmiş bir sanayi ve ticaret liman şehriydi. İnşaat 1935’te tamamlandı, ancak Finlandiya’daki varlığı kısa sürdü. 1939-40 Kış Savaşı sonrasında, Finlandiya hükümeti Viipuri’yi Sovyetler Birliği’ne resmi olarak verdi; ardından II. Dünya Savaşı sırasında Finlandiya birlikleri tarafından geri alındı ve 1944’te Sovyetler tarafından yeniden ele geçirildi. Savaşın ortasında yer alan ve nüfusu büyük ölçüde tahliye edilen Viipuri, binalarının yarısından fazlasını kaybetti ve geriye kalanlar da büyük ölçüde hasar gördü. Bir zamanlar Finlandiya’nın ikinci en kalabalık şehri olan Viipuri, bir anda terkedilmiş bir kasabaya dönüştü ve sonrasında Sovyet sınırının bir parçası olarak Vyborg adıyla anılmaya başlandı.
2000 yılında, kütüphanenin takdiri bir dönüm noktasına ulaştı. Finlandiya ile Rusya arasındaki sürekli gerilimler arasında, binaya olan ilgi, hoş bir iş birliği noktası haline geldi. Rusya ve Finlandiya, 2010 yılında kütüphanenin tam restorasyonu için ortak finansman sağladılar. Cepheyi ve iç duvarları tamamen yenileyip, Aalto’nun imza niteliğindeki iç mekan detaylarını titizlikle restore ederek, yenileme binayı yeniden hayata döndürdü.
Kütüphanenin kütlesel düzeni, birbirinden yatay olarak ofsetlenmiş iki dikdörtgen bloktan oluşuyor, ancak iç mekan organizasyonu yanıltıcı bir şekilde daha karmaşık. Plan düzleminde sıklıkla üç kat olarak tanımlanan yapı, aslında kesitte altı veya yedi kat olup, bu da çeşitlenmiş bir hacimsel durumlar dizisi ve geçiş alanlarının karmaşık bir alanını yaratıyor. Programatik düzen, basit kütlesel düzene bir ölçüde benzerlik gösteriyor; idari ve tören alanları ana giriş bloğunda yer alırken, okuma alanlarının ve kitap raflarının büyük kısmı daha büyük arka blokta yer alıyor. Ancak, planların karmaşıklığı, bu diyagramın pratikte o kadar da basit olmadığını ortaya koyuyor.
